Συμβουλές του Γιάννη Ρίτσου μέσω Τίτου Πατρίκιου

Είχα τη μεγάλη τύχη να παρακολουθήσω στις 30/11/2024 στην ΕΡΤ την εκπομπή «Συνθέσεις» με παρουσιαστή τον Μάκη Προβατά. Ο κ. Προβατάς είχε εκείνο το απόγευμα δύο πράγματι εκλεκτούς προσκεκλημένους:

1. Τον Καθηγητή κ. Γιώργο Μπαμπινιώτη
2. Τον Ποιητή κ. Τίτο Πατρίκιο

Το περιεχόμενο της εκπομπής ήταν εξαίρετο και οι προσκεκλημένοι απάντησαν άριστα στις εύστοχες ερωτήσεις του κ. Προβατά. Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να αναζητήσετε την εκπομπή αυτήν στο Ertflix και να την παρακολουθήσετε— Με την ευκαιρία να πω ότι αξίζουν συγχαρητήρια στη Δημόσια Τηλεόραση για τη δημιουργία και συνεχιζόμενη αναβάθμιση της πλατφόρμας Ertflix.

Εκεί που θα ήθελα να δώσω έμφαση είναι σε δύο συμβουλές που ο μεγάλος ποιητής Πατρίκιος ανέφερε πως είχε λάβει από τον Γιάννη Ρίτσο, κατά το διάστημα που και οι δύο ήταν εξόριστοι σε κάποιο απομονωμένο νησί — αν δεν κάνω λάθος, στον Άη Στράτη— λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων:

1. Η πρώτη συμβουλή ήταν ο ποιητής να αποφεύγει τα πολλά επίθετα.
2. Η δεύτερη συμβουλή ήταν να αποφεύγει τη συχνή χρήση των αφηρημένων ουσιαστικών (όπως ελευθερία, δικαιοσύνη κλπ)

Αναλογίστηκα πόσο βαθιά πρέπει να είναι η γνώση που έχει αποκτήσει κάποιος, εν προκειμένω ο Γιάννης Ρίτσος, ώστε να είναι σε θέση να δίνει τόσο απλές μας τόσο ουσιώδεις συμβουλές. Είναι πράγματι εκπληκτικό.

Μετά σκέφτηκα πόσο δίκιο έχει ο αγαπημένος μου καθηγητής και πολύτιμος σύμβουλος Καθηγητής Γιώργος Φ. Γεωργακόπουλος όταν λέει «πόσο καλύτερα θα ήταν τα πράγματα αν, εμείς οι Έλληνες, ξέραμε λίγο καλύτερα ελληνικά». Θα ήταν όντως, πολύ καλύτερη η επικοινωνία μας αλλά και η κατανόηση του ίδιου μας του εαυτού αυτού. Θα επικεντρώναμε στα ουσιώδη, όπως συμβουλεύει ο Ποιητής, και θα ζούσαμε καλύτερα, σε μια πιο αξιόλογη κοινωνία

Τέλος, σε προσωπικό επίπεδο, συγκινήθηκα βαθιά βλέποντας και ακούγοντας τον καθαρό λόγο του Τίτου Πατρίκιου στα 96 του χρόνια. Ο μεγάλος μας ποιητής είναι συνομήλικος του πατέρα μου, που μας άφησε το 2017, ενώ υπήρξαν συγκρατούμενοι στον «νέο Παρθενώνα» της Μακρονήσου το 1951.

Η δική μου γενιά - προλαβαίνουμε ακόμα! - και πολύ περισσότερο οι νεότεροι πρέπει να ανακαλύψουν εκ νέου τη μαγική δύναμη της γλώσσας, εκείνης που καθορίζει την σκέψη και τη συμπεριφορά οδηγώντας τη ζωή μας.

Το παραπάνω ήταν πάντοτε σημαντικό, τώρα πια όμως στην εποχή των LLM (που όλοι βιάζονται να βαφτίσουν «τεχνητή νοημοσύνη») αποκτά σημασία καθοριστική.

Ο θεωρητικός θεμελιωτής του ελληνικού κινήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας

Το 2024 θα μείνει στην ιστορία για πολλά γεγονότα, τόσο στην εσωτερική όσο και στην διεθνή σκηνή. Σίγουρα όμως κάτι που θα μείνει ανεξίτηλο στη μνήμη των ελλήνων δημιουργών είναι η απώλεια ενός μεγάλου διανοητή, πολιτικού και συγγραφέα που πέρα από κάθε αμφιβολία αποτελεί το θεωρητικό θεμελιωτή του ελληνικού κινήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Μιλάω προφανώς για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη που μας άφησε απρόσμενα στις 27 Μαρτίου 2024 σε ηλικία 73 ετών.

Για να καταλάβουμε το μέγεθος της συνεισφοράς του Χαραλαμπίδη στην υπόθεση της επιχειρηματικότητας πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τότε διάφοροι «πολιτικοί», οι οποίοι όψιμα άρχισαν να ψελλίζουν περί επιχειρηματικότητας, μας έλεγαν για τα «καλά του χρηματιστηρίου».

Δίχως καμία ντροπή έλεγαν σε νεαρούς ανθρώπους να τζογάρουν τις όποιες αποταμιεύσεις τους διότι «η αγορά ανεβαίνει». Δεν δίστασαν να φτάσουν στο απώτερο όριο της αθλιότητας λέγοντας πως η Ελλάδα έχει «ένα πανίσχυρο τραπεζικό σύστημα» και πως πια δε χρειάζεται τα νέα ζευγάρια «να πληρώνουν ενοίκιο» αλλά μπορούσαν πολύ εύκολα να δανειστούν Και να καλύπτουν απροβλημάτιστα τις δανειακές του υποχρεώσεις χάρη στις «υπεραποδόσεις της χρηματιστηριακής αγοράς».

Το ψέμα βέβαια έχει κοντά ποδάρια, όπως λέει ο σοφός λαός. Τα ψεύδη αυτά πληρώθηκαν πρώτα με το σκάσιμο της φούσκα του χρηματιστηρίου το 2001 και αργότερα βεβαίως με την γενική κατάρρευση της οικονομίας του 2010.

Εκείνα τα χρόνια λοιπόν, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, υπήρχε μία πολύ ισχυρή — μα δυστυχώς πολύ μοναχική — φωνή. Μία φωνή που μας καλούσε να ακολουθήσουμε τον δρόμο της οικονομίας της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας. Μία φωνή αυτοπεποίθησης που έλεγε να ανακαλύψουμε τον διακριτό ελληνικό ρόλο στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Μία φωνή που ζητούσε οι πνευματικές δυνάμεις του τόπου να επικεντρωθούν σε ένα αυθεντικό, αυτόχθονο μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης.

Η φωνή αυτή ήταν του αείμνηστου Μιχάλη Χαραλαμπίδη και το περιεχόμενο των λόγων του συμπυκνώθηκε — με τρόπο μαγικό θα έλεγα — στο εξής σύνθημα:

Να γίνουμε όλοι μάστορες!

Ναι ακριβώς. Να γίνουμε όλοι μάστορες, οι μάστορες του 21ου αιώνα, που με όπλο την γνώση την συνεργασία και την δημιουργικότητα ανακτούν μια ηθική και συναισθηματική σχέση με το αντικείμενο της εργασίας τους. Προσφέρουν επίσης και μία προσωπική δέσμευση για την ποιότητα και την επάρκεια των προϊόντων τους.

Μία φράση με τόσο ισχυρές αναφορές στην ελληνική ιστορία που από μόνη της αποτελεί το μανιφέστο της ελληνικής νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Είχα την τύχη να ακούσω το κάλεσμα αυτό του Μιχάλη Χαραλαμπίδη ενώ ήμουν ακόμα φοιτητής. Ανταποκρίθηκα αμέσως και μαζί με εξαίρετους συνάδελφος δημιουργήσαμε την πρώτη ελληνική φοιτητική νεοφυή επιχείρηση, η οποία όπως είναι γνωστό, μέσα από μεγάλες προσπάθειες, επιτυχίες και αποτυχίες, έχει οδηγήσει στη δημιουργία ενός αναπτυσσόμενου επιχειρηματικού οικοσυστήματος.

Στη συνέχεια πολλές φορές (2009, 2010, 2011 και 2012 αλλά και αργότερα) ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης βρέθηκε στις πρώτες καθοριστικές συναντήσεις των νέων επιχειρηματιών. Εκεί έδωσε την ενθάρρυνση και την θεωρητική κατεύθυνση που απαιτούσαν οι δύσκολοι καιροί, όπως αποτυπώνεται και σε διάφορα από τα βιβλία του αλλά και στην συλλογική μνήμη εκατοντάδων επιχειρηματιών που συμμετείχαν.

Το καλοκαίρι του 2023 συναντήθηκα με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και αποφασίσαμε να κάνουμε μαζί ένα μεγάλο πείραμα: Μία σειρά διαλέξεων μεταπτυχιακού επιπέδου για τα στελέχη και τους συνεργάτες του επιχειρηματικού μας οικοσυστήματος.

Απώτερο σκοπό η προσπάθεια αυτή είχε τον επαναπροσδιορισμό την εκ νέου γνωριμία με την αυθεντική έννοια της πολιτικής και την κατανόηση του πως αυτή τέμνεται καιι αλληλοεπηρεάζεται με την οικονομία και την επιχειρηματικότητα.

Όπως το είχε διαπιστώσει ο ίδιος ο Μιχάλης — και με χαρά το επιβεβαιώνω και εγώ — ήταν μια στιγμή παγκόσμιας πρωτοπορίας.

Απαντούσε και σε μία αυθεντική ανάγκη του Χαραλαμπίδη να συνομιλήσει εκ νέου με τη νεολαία αλλά και να απαντήσει στην καρδιά του ζητήματος της «συνάντησης του παραδοσιακού με το σύγχρονο» όπως και, πάνω απ’ όλα, να οδηγήσει στην κατανόηση της πολιτικής ως της «υψίστης των τεχνών».

Αν και το περιεχόμενο πολλές φορές δυσκόλευε νέους συναδέλφους, που στερούνταν σχετικών ιστορικών και βιβλιογραφικών αναφορών, οι διαλέξεις του Χαραλαμπίδη έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από το κοινό μας. Η μοίρα το έφερε και παραδόθηκαν οι έξι από τις οκτώ προγραμματισμένες.

Είναι δημόσια δέσμευση μου η ολοκλήρωση του προγράμματος με την παράδοση των δύο τελευταίων διαλέξων σε συνεργασία με στενούς φίλους και συνεργάτες του Μιχάλη Χαραλαμπίδη.

Χωρίς καμία υπερβολή θεωρώ πως ο κύκλος αυτών των διαλέξεων ήταν το σημαντικότερο επίτευγμα μέχρι σήμερα στα 24 χρόνια διαδρομής μου στον επαγγελματικό στίβο.

Σκοπός του κειμένου αυτού είναι να πιει έναν μεγάλο ευχαριστώ δημόσια στον θεωρητικό θεμελιωτή και εμπνευστή του κινήματος της ελληνικής νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Σε εκείνον που μιλούσε για τη δημιουργία και για συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο και για τη χαρά της δημιουργίας όταν οι σύγχρονοι του «πολιτικοί» παρακολουθούσαν αγωνιωδώς τον δείκτη της Σοφοκλέους.

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης έφυγε. Η σκέψη του όμως είναι ακόμα εδώ, μέσα από τις αναμνήσεις όλων μας που είχαμε την τύχη να συνομιλήσουμε μαζί του αλλά και — ακόμα περισσότερο θα έλεγα — μέσα από τα βιβλία του. Τα βιβλία που είναι τα πραγματικά πνευματικά παιδιά του και η παρακαταθήκη του για το μέλλον.

Είμαι απόλυτα βέβαιος πως οι ιδέες του Μιχάλη Χαραλαμπίδη σχετικά με την δημιουργική επιχειρηματικότητα, με τη συνάντησή του παραδοσιακού με το σύγχρονο, με την αγροφιλία, με την πολεοδομία ως παράγοντα ανάπτυξης και πάνω απ’ όλα με το συμβολικό κεφάλαιο — που μας δίνει θέση και ο ρόλος στην παγκοσμιοποίηση — όχι μόνο θα επιβεβαιωθούν στα επόμενα χρόνια αλλά θα συνεχίσουν να αποτελούν την πυξίδα επιχειρηματικής και κοινωνικής επιτυχίας για τους δημιουργούς του σήμερα και του αύριο.

Χαίρε, αγαπημένε δάσκαλε Μιχάλη Χαραλαμπίδη.

Εμείς, οι μάστορες του 21ου αιώνα, σε ευχαριστούμε για όλα και δεσμευόμαστε πως θα μελετάμε το έργο σου και πως στο μετρό των δυνάμεων μας θα εξελίσσουμε τις ιδέες σου, σε έναν διαρκή αγώνα για ένα καλύτερο αύριο.

Πρώτη διάλεξη Μιχάλη Χαραλαμπίδη στην Starttech Ventures, 3 Οκτωβρίου 2023

Εκφυλισμός του "112" σε κανάλι content marketing

Μετά την αδιανόητη τραγωδία της πυρκαγιάς στο Μάτι το 2018 χτίστηκε ένα αφήγημα που έλεγε ότι η απουσία ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης όπως το "112" ευθυνόταν, μεταξύ άλλων, για τον δυσβάσταχτο αριθμό απωλειών.

Όσοι το έλεγαν αυτό, είχαν δίκιο. Πράγματι η λειτουργία ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για ακραίους κινδύνους, για απειλητικές προς τη ζωή καταστάσεις όπως πρέπει να είναι το "112" θα είχε σώσει πολλούς στο Μάτι, όπως και σε άλλες τραγικές καταστροφές.

Το "112" πράγματι λειτούργησε δύο χρόνια μετά και αυτό αναμφίβολα ήταν ένα μεγάλο βήμα προόδου.

Σύντομα όμως η πραγματικότητα μας υπενθύμισε πως εξακολουθούμε να ζούμε στη «χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας»: Αντί το 112 να έστελνε μηνύματα άμεσης αντίδρασης σε απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις, αυτό θεωρήθηκε από τους ιθύνοντες ως «κανάλι content marketing», το οποίο χρησιμοποιούσαν σε κάθε ευκαιρία όπου ήθελαν επικοινωνιακά να τονίσουν την αξία της χρήσης του.

Που μας οδήγησε αυτό; Στο χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα: Πλέον κατά κανόνα οι πολίτες αγνοούν τα μηνύματα του 112, τα οποία κρίνουν ότι στέλνονται για «ψύλλου πήδημα», όπως όμορφα περιγράφει η λαϊκή αυτή έκφραση.

Είναι μια μεγάλη κατάντια, ενδεικτική της νεοελληνικής κρατικής παθολογίας. Τα πάντα γίνονται για την επικοινωνία, όλοι δουλεύουν για κάποιο ‘γραφείο τύπου’.

Όλοι, ακόμα και το κανάλι 112. Αυτό που προορίζεται για να σώζει ζωές και όχι για να κάνει πολιτική προπαγάνδα.

Μπλοκαρισμένοι στην Αράχωβα

Ήμασταν από τους τυχερούς. Αποφασίσαμε να παρκάρουμε 500 μέτρα πριν την είσοδο της Αράχωβας και γλιτώσαμε την ακόλουθη εμπειρία:

Αναρωτιέμαι, για πιο λόγο να φύγει κανείς από την κίνηση της Αθήνας για να βρεθεί σε μια παρόμοια κατάσταση στην Αράχωβα;

Πολύ περισσότερο, πόσο κοντόφθαλμη η προσέγγιση των αρμοδίων; Θέλουν λέει, τα αυτοκίνητα να περνούν μέσα από το χωριό «για να έχουν κίνηση τα καταστήματα»!

Ένα (πραγματικά) μεγάλο parking απαιτείται σε κάθε μια από τις δύο εισόδους της Αράχωβας, μαζί με μια πεζοδρόμηση η οποία θα προσφέρει μια πραγματικά μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη και θα οδηγήσει στην περαιτέρω άνθιση των επιχειρήσεων φιλοξενίας και εστίασης.

Οι περαστικοί θα μπορούσαν να περνούν από μια περιφερειακή οδό, δίχως να παρεμποδίζουν τους επισκέπτες αυτού του μοναδικού πραγματικά προορισμού.

Η χωροταξία είναι το πρώτο βήμα της βιώσιμης ανάπτυξης. Η Αράχωβα ας δείξει τον δρόμο της προόδου.

Ένας συγκλονιστικός αγώνας εκ προοιμίου χαμένος

Ένας συγγενής μου δέχτηκε σήμερα το εξής υπέροχο δώρο:

Ίσως να μην είναι σχετικό με την ημέρα, ίσως πάλι και να είναι, αλλά οι φωτογραφίες του δημοκρατικού στρατού είναι συγκλονιστικές. 

Πόσο απίστευτη πίστη είχαν οι άνθρωποι αυτοί στις ιδέες τους. Το νόημα που είχαν βρει τους καθοδηγούσε μέσα σε δυσκολίες απίστευτες.

Και πόσο τραγικό που ο αγώνας είχε ουσιαστικά χαθεί πριν καν ξεκινήσει…

Εμείς είχαμε την τύχη να τα μάθουμε από τους ανθρώπους που τα έζησαν. Κατά κάποιο τρόπο, από πρώτο χέρι. 

Ελπίζω οι νεώτεροι να τα μελετήσουν και να εμπνευστούν για αγώνες - όχι πια αιματηρούς - μα το ίδιο μεγάλους, για τους οποίους να αξίζει να τα δώσουν όλα.

Καλα Χριστούγεννα σε όλους!

Οχι άλλα panettone

Το παρακάτω είναι ένα μήνυμα εορταστικής απελπισίας:

Φτάνει πια με τα panettone!

Οι παιδικές μας αναμνήσεις έχουν συνυφασμένα τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά με τα μελομακάρονα, τους κουραμπιέδες και τις δίπλες. Πολλοί ελληνικοί τόποι είχαν τα δικά τους χριστουγεννιάτικα γλυκά. Αυτό είναι το συμβολικό μας κεφάλαιο, ο διατροφικός πλούτος της χώρας.

Τώρα πια ζούμε στον αστερισμό των panettone. Σε διάφορα μεγέθη, ακόμα και ατομικά, όπως και σε διάφορες γεύσεις.

Για ποιο λόγο όλα αυτά;

Γιατί να προωθούμε τον μιμητισμό; Γιατί να υποτιμούμε την τοπική γαστρονομία και ζαχαροπλαστική, με το δικό της μοναδικό χρώμα;

Προφανώς και δεν προτείνω να γίνουμε φοβικοί. Κάθε άλλο, οφείλουμε να είμαστε ανοιχτοί, να γνωρίζουμε και να δοκιμάζουμε ξένες γεύσεις.

Ποτέ όμως δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα της ξενομανίας. Διότι τότε θα χάσουμε την ταυτότητα μας και μαζί με αυτήν οποιοδήποτε πλεονέκτημα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

Ας επανέλθουμε λοιπόν στο πατροπαράδοτο, ανεπίλυτο μέχρι σήμερα δίλημμα:

Μελομακάρονα ή κουραμπιέδες;

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Βρίσκοντας τους σωστούς early adopters - Μια ευρωπαϊκή πρόκληση

Δεν είναι μυστικό ότι οι early adopters είναι εκείνοι που διαμορφώνουν ουσιαστικά ένα νέο προϊόν. Η επιλογή των κατάλληλων πρώτων χρηστών μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες επιτυχίας. Για την ακρίβεια, η εμπειρία μας στην Starttech Ventures δείχνει ότι η επιλογή των σωστών early adopters καθορίζει περισσότερο απ΄οτιδήποτε άλλο τη μελλοντική πορεία μιας νεοφυούς επιχείρησης.

Αξίζει να δούμε το θέμα από μια ευρωπαϊκή ματιά: Η Ευρώπη, με τις μεγάλες αγορές της, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, προσφέρει στους Ευρωπαίους επιχειρηματίες την ευκαιρία να «δοκιμάσουν τα νερά» σε τοπικό επίπεδο πριν επιχειρήσουν να «βγουν διεθνώς». Όσο δελεαστική κι αν φαίνεται αυτή η προσέγγιση, η εμπειρία δείχνει ότι σπάνια λειτουργεί αποτελεσματικά.

Αυτό εξηγεί γιατί υπάρχουν σχετικά λίγες παγκόσμιες τεχνολογικές εταιρείες από χώρες όπως η Ιταλία, η Γερμανία και η Γαλλία – χώρες με μεγάλες εγχώριες αγορές. Αντίθετα, οι σκανδιναβικές χώρες, με τις πολύ μικρότερες εγχώριες αγορές, έχουν αναλογικά πολύ περισσότερες επιτυχημένες διεθνείς εταιρείες. Εκεί, η έλλειψη τοπικών επιλογών αναγκάζει τους επιχειρηματίες να στραφούν από νωρίς σε διεθνείς αγορές για τους πρώτους χρήστες τους.

Ο παραπάνω συλλογισμός μας οδηγεί σε μια ξεκάθαρη συμβουλή προς τους Ευρωπαίους νέους επιχειρηματίες:  

Αναζητήστε τους πρώτους χρήστες σας στην κύρια αγορά-στόχο σας. 

Στις περισσότερες περιπτώσεις (όχι πάντα, βέβαια), ειδικά όταν πρόκειται για λογισμικό B2B, αυτή δεν είναι άλλη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Συμπερασματικά, οι ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων πρέπει να δώσουν τεράστια προσοχή στο να ορίσουν καλά ποιοι και για ποιο λόγο θα είναι οι πρώτοι τους πελάτες, οι πρώτοι δηλαδή χρήστες που θα δεχτούν να καταβάλλουν ένα αντίτιμο για το προϊόν τους. Αν το κάνουν με επιτυχία αυτό το βήμα, πιθανότατα στη συνέχεια θα καταστεί επιτυχημένη και η νεοφυής τους επιχείρηση.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.