"Πάρε με όταν φτάσεις": Το αληθινό τίμημα του νεποτισμού

Λίγες μόνο ώρες πριν την τραγωδία ένας συνδικαλιστής του ΟΣΕ είχε κάνει την παρακάτω ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα:

Πόσο τραγικό & ειρωνικό ότι αν δεν γινόταν το αδιανόητο δυστύχημα σήμερα στη Θεσσαλονίκη θα ελάμβανε χώρα μια φιέστα που θα μας έλεγε ότι δουλεύουν τα συστήματα που με τόσο πικρό τρόπο αποδείχτηκε ότι τελικά δεν δουλεύουν;

Η σημερινή τραγωδία δεν είναι κάτι που αφορά αυστηρά τη συγκεκριμένη κυβέρνηση που έχουμε από τον Ιούλιο του 2019. Αφορά και την προηγούμενη και, ακόμα περισσότερο, όλες τις κυβερνήσεις της χώρας από την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 και μετά. Το νεοελληνικό κράτος έχει, δυστυχώς, παθογένειες που έχουν αναπτυχθεί σε βάθος δεκαετιών (τουλάχιστον). 

Η ευθύνη λοιπόν για τη σημερινή τραγική απώλεια τόσων συνανθρώπων μας δεν ανήκει παρά στο σύστημα εξουσίας που ελέγχει τις τύχες της χώρας αυτές τις δεκαετίες. Κατά βάση πρόκειται για την οικονομική ολιγαρχία της χώρας (ο όρος 'ολιγάρχης' έγινε της μόδας με τη ρώσικη εισβολή στην Ουκρανία, στην Ελλάδα όμως τον έχουμε βιώσει πολύ καλά από παλιά) η οποία κατά περίπτωση χρησιμοποιεί ως μαριονέτες τόσο τους 'πολιτικούς' μας όσο και τα μέσα μαζικής 'ενημέρωσης' και τους προβεβλημένους εκπροσώπους του. 

Ένας αντικειμενικός παρατηρητής δεν μπορεί να μην σημειώσει πως ότι ουδείς προσωποποιεί το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας της χώρας καλύτερα από τον κ. Πρωθυπουργό. Υιός πρωθυπουργού, αδερφός υπουργού εξωτερικού, θείος τρέχοντος δημάρχου Αθηναίων και, ας μην το ξεχνάμε, απόγονος του Ελευθερίου Βενιζέλου (που ήταν θείος του Μητσοτάκη Α’). Γεννήθηκε με προδιαγεγραμμένη μοίρα την οποία και υπηρετεί (άραγε, επί της ουσίας, καταργήθηκε ο θεσμός της βασιλείας στη χώρα μας ποτέ;). 

Δεν είναι όμως μόνο ο  κ. Πρωθυπουργός, ας είμαστε δίκαιοι. Δίχως καμία δόση υπερβολής, άνθρωποι όπως ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Κώστας Καραμανλής (για να περιοριστώ σε σύγχρονους μας πρωθυπουργούς), αποτελούν την έκφραση, την προσωποποίηση του συστήματος εξουσίας που ευθύνεται για αυτήν την αδυναμία του ελληνικού κράτους να ανταποκριθεί στην καταστατική του αποστολή, η οποία αδυναμία με τη σειρά της γεννά τραγωδίες όπως η σημερινή. 

Εξακολουθώ να αναρωτιέμαι, λοιπόν, γιατί εμείς οι υπόλοιποι, ανεξαρτήτως ιδεολογιών και άλλων πολιτικών πεποιθήσεων, εξακολουθούμε όχι μόνο διακομματικά να αποδεχόμαστε αλλά με τις πράξεις μας να επικροτούμε και να υποστηρίζουμε τον νεποτισμό και την οικογενειοκρατία. 

Το κάνουμε την στιγμή που αυτή ακριβώς η οικογενειοκρατία, με την αναξιοκρατία που νομοτελειακά φέρνει, μας έχει οδηγήσει σε αλλεπάλληλες τραγωδίες ανείπωτων διαστάσεων. 

Ως πότε θα το ανεχόμαστε; Μήπως έχει έρθει η ώρα η πολιτική - η ύψιστη των τεχνών- να επιστρέψει στον τόπο που τη γέννησε; Δεν είναι η στιγμή τώρα να ανέβουμε εκ νέου στο επίπεδο του πολίτη και όχι να μείνουμε καθηλωμένοι στην ταπεινωτική θέση του (αυστηρώς και μόνο) ψηφοφόρου;

Startup 1947

Η ιστορικός και συγγραφέας Μαρία Σαμπατακάκη, η οποία είναι η ιδρύτρια του Δικτύου Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "historistai", έκανε χθες την παρακάτω δημοσίευση στο Facebook:

Το 1947, στη διάρκεια του Εμφυλίου, ένας συνεταιρισμός αγελαδοτρόφων στον Ασπρόπυργο, με δηλωμένη αριστερή πολιτική ταυτότητα, αναζητά αμερικανική χρηματοδότηση μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ. Οι Αμερικανοί ανταποκρίνονται και συνδράμουν οικογένειες ανταρτών και εξορίστων στη δημιουργία της πρώτης μεταπολεμικής γαλακτοβιομηχανίας της χώρας που αποτέλεσε έναν από βασικότερους τροφοδότες της Αττικής. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Νίκος Μομφερράτος, ο Αδαμάντιος Πεπελάσης, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αλλά και ο Στυλιανός Παττακός συμμετέχουν, εκουσίως ή ακουσίως, στο παρασκήνιο μίας ιστορίας που θα μπορούσε να είναι το πιο χαρακτηριστικό αλλά και το πιο αντιφατικό παράδειγμα της αγωνιώδους προσπάθειας μίας κοινωνίας να επιβιώσει και να προοδεύσει. Η μονογραφία που ετοιμάζεται αποτελεί το πρώτο μέρος ενός project που υποστηρίχθηκε από τον επιχειρηματία Δημήτρη Τσίγκο στο πλαίσιο σύστασης ενός κοινωφελούς ιδρύματος στην περιοχή. Περισσότερα για το εγχείρημα και τις παραμέτρους του το αμέσως επόμενο διάστημα…

Νομίζω πως αξίζει να σημειώσει κανείς τα εξής ως προς το τι περιλαμβάνει από επιχειρηματική άποψη η περίπτωση του "ΑΣΠΡΟ":

• Διάγνωση μιας πραγματικής ανάγκης σε μια μεγάλη αγορά,
• Ανάπτυξη ενός προϊόντος που καλύπτει την ανάγκη αυτά, με τα σωστά ποιοτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά,
• Σχεδιασμό και υλοποίηση μιας βιώσιμης - οικονομικά και λειτουργικά - παραγωγικής διαδικασίας και διανομής,
• Αναζήτησή και ανεύρεση της κατάλληλης χρηματοδότησης μαζί με σημαντικό skin-in-the-game των ίδιων των ιδρυτών,
• Προώθηση της κυκλικής οικονομίας (!) και των μικροπιστώσεων (!!!),
• Ουσιώδη συνεισφορά στην οικονομική, κοινωνική αλλά και πολιτιστική ανάπτυξη μιας ολόκληρης περιοχής, προσφάτως κατεστραμμένης από τον Β' ΠΠ, την κατοχή και τον εμφύλιο 

...και πολλά άλλα ακόμα που η παραπάνω ιστορική μονογραφία της Μαρίας Σαμπατακάκη θα φέρει στο φως της δημοσιότητας.

Πέρα από κάθε αμφιβολία ο "ΑΣΠΡΟ" - Συνεταιρισμός Αγελαδοτρόφων Ασπροπύργου υπήρξε μια επιτυχημένη, πρότυπη θα μπορούσε να πει κανείς, νεοφυής επιχείρηση πολλές δεκαετίες πριν ο όρος αυτός κάνει την εμφάνισή του. 

Ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να λειτουργεί σαν ένα εξαίρετο παράδειγμα για την οικονομία της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας, που είναι επίκαιρη όσο ποτέ αλλά και αναγκαία για να βρει τον δρόμο της η Ελλάδα του 21ου αιώνα.

Για όλους αυτούς τους λόγους, όλοι μας στην Starttech Ventures είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που στηρίζουμε το νεοσύστατο Ίδρυμα Βασιλείου Τσίγκου για την Εκπαίδευση, την Έρευνα και τον Συνεργατισμό, το οποίο με τη σειρά του δεν θα μπορούσε να  κάνει καλύτερα από το να εμπιστευτεί τη Μαρία Σαμπατακάκη και τους εξαίρετους Historistai για τη εκπόνηση μιας εργασίας διεθνούς επιπέδου που είναι τόσο απολαυστική όσο και δημιουργική και παραγωγική σε διάφορα επίπεδα.

Δεν μπορώ παρά να μη μοιραστώ και εγώ την προσμονή μου για τη δημοσίευση του συγκεκριμένου έργου αλλά και των υπολοίπων τμημάτων της πρωτοβουλίας αυτής, ευελπιστώντας να κινητοποιήσουν δυνάμεις τόσο στον Ασπρόπυργο όσο και ευρύτερα για την εκ νέου ενεργοποίηση της οικονομίας της συνεργασίας, της γνώμης και της δημιουργικότητας.

Όχι στο 'νομικό μπλόκο' στο 'μόρφωμα Κασιδιάρη'

Τον Δεκέμβριο του 2013, την επαύριο της επαίσχυντης δολοφονίας του Παύλου Φύσσα, ουδείς πια μπορούσε να υποκριθεί ότι η Χρυσή Αυγή δεν είναι παρά μια εγκληματική οργάνωση με μανδύα πολιτικού κόμματος. Τότε ήρθε στη Βουλή των Ελλήνων πρόταση νόμου για τη διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης του νεοναζιστικού μορφώματος, η οποία και εγκρίθηκε με τεράστια πλειοψηφία. 

Μεγάλη έκπληξη τότε αποτέλεσε η διαφοροποίηση ενός εθνικού ήρωα, του Μανώλη Γλέζου. Είχε πει τότε ο μεγάλος αυτός αγωνιστής:

 "Δεν μπορώ να αποστώ από τις αρχές μου. Τους σταυρωτήδες των χριστιανικών αρχών, τους διαστρεβλωτές των Αρχαίων Ελλήνων και όλους αυτούς που θέλησαν να διαβρώσουν την ελληνική κοινωνία, δεν τους πολεμάμε με αποφάσεις, αλλά πολιτικά. Δεν τους πολεμάμε όπως αυτοί επιδιώκουν".

Ο Μανώλης Γλέζος στο Πολυτεχνείο, ηλικιωμένος και υπό βροχή, τον Νοέμβρη 2017

Ο Γλέζος πριν τρία χρόνια περίπου πέρασε στην αιωνιότητα. Εμείς πάντοτε θα τον θυμόμαστε και, αντιλαμβανόμενοι εαυτούς ως πολιτικά παιδιά και εγγόνια του, δεν μπορούμε παρά να υποστηρίξουμε και πάλι την παραπάνω άποψή του, τώρα που τίθεται το ζήτημα του 'μπλοκαρίσματος' της καθόδου στις εκλογές του 'μορφώματος Κασιδιάρη'.  

Το υποτιθέμενο αυτό μπλόκο όχι μόνο θα είναι αναποτελεσματικό, αφού όπως σωστά έλεγε ο Γλέζος τον φασισμό μόνο πολιτικά (και κινηματικά) μπορείς να τον κερδίσεις, αλλά πολύ χειρότερα θα αποτελέσει (και αυτό, όπως παλιότερα η διακοπή χρηματοδότησης της Χρυσής Αυγής) ένα πολύ κακό προηγούμενο.

Εύκολα πια αν φοβάται το κατεστημένο την εκλογική άνοδο ενός πολιτικού σχηματισμού, θα μπορεί να κατασκευάζει αδικήματα, να καταδικάζει τους 'ενόχους' και να αποκλείει έτσι από τις σχετικές διαδικασίες όποιον θεωρεί επίφοβο.

Αναρωτιόταν πρόσφατα πολιτικός του κυβερνώντος κόμματος: "Αν κάποιος είναι καταδικασμένος για ένα αδίκημα, είναι δυνατόν να μπορεί να κατεβαίνει στις εκλογές;". Η απάντηση είναι 'ξεκάθαρα ΝΑΙ'. Η στέρηση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι είναι ένα απολύτως ακραίο μέτρο και πρέπει να εξασκείται με φειδώ αλλά και με χρήση πολλαπλών δικλείδων ασφαλείας.

Διαφορετικά, φοβάμαι, δεν θα αργήσει η στιγμή που κομμουνιστές, αναρχικοί, ακόμα και φιλελεύθεροι θα αποκλειστούν από μελλοντικές εκλογές, εννοείται και από κρατική χρηματοδότηση, επειδή η φανερή ή και η 'αφανής' ηγεσία τους θα έχει καταδικαστεί από την 'ανεξάρτητη' δικαιοσύνη για κάποιο αδίκημα.

Όχι λοιπόν: «Το φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον, δε θα πεθάνει μόνος τσάκισέ τον». Στις πλατείες, στους δρόμους, στους χώρους δουλειάς, οπουδήποτε. Όχι με δικαστικά μπλόκα αλλά στην ίδια τη δημόσια σφαίρα. Η συζητούμενη απόφαση απλώς θα οπλίσει το χέρι μελλοντικών, (ακόμα περισσότερο) απολυταρχικών καθεστώτων για να πολεμήσουν τους προοδευτικούς τους αντιπάλους.

Κλείνοντας πρέπει να επαναληφθεί μια άποψη που συχνά έχει εκφραστεί σε αυτό το βήμα: Εκκρεμεί μια σοβαρή συζήτηση για την Χρυσή Αυγή. Ποιος την χρηματοδότησε; Για ποιο λόγο; Τίνος και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε; Ας επικεντρωθούμε στις απαντήσεις που ζητούνται και ας αφήσουμε τα 'νομοθετικά νταηλίκια' που βάζουν βόμβα στα θεμέλια της - ούτως ή άλλως, βαρέως υπολειτουργούσας - δημοκρατίας μας.

Το μοναδικό ωραίο αποτέλεσμα της οικογένειας Glücksburg - de Grecia

Πριν λίγες ημέρες απεβίωσε στην Αθήνα, όπου έκανε μακροχρόνιες διακοπές, όπως πολλοί άλλοι  βόρειο-ευρωπαίοι συμπατριώτες του, Δανός πολίτης με το όνομα Constantine de Grecia, όπως βεβαιώνει το - διπλωματικό, μάλιστα - διαβατήριο του που είχε εκδόσει το Βασίλειο της Δανίας.

Ο άνθρωπος αυτός, που απεβίωσε σε ηλικία 83 ετών, έχει πολλά εγγόνια. Μεταξύ αυτών εμφανισιακά ξεχωρίζει αναμφίβολα η Δανο-Αμερικανή Maria-Olympia, γεννημένη στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ στις 15 Ιουλίου του 1996. Παραθέτω μια φωτογραφία της που βρήκα στο Διαδίκτυο:

Danish - American, Maria-Olympia de Grecia

Κάθε καλόπιστος παρατηρητής θα διαπιστώσει ότι η εικοσιεξάχρονη Δανο-Αμερικανή είναι ιδιαιτέρως εμφανίσιμη. Δεν γνωρίζω σχεδόν τίποτα για τη συγκεκριμένη κοπέλα, ούτε σκοπεύω να μάθω, θα συμφωνήσω κι εγώ όμως πως είναι ωραία, με την αυθεντική έννοια του όρου, πράγμα που σίγουρα θα κάνει χαρούμενους τους γονείς και τους παππούδες της, όπως σίγουρα θα συνέβαινε και με τον προσφάτως αποβιώσαντα Δανό πολίτη Constantine de Grecia.

Στη διάρκεια των ιδιαίτερα μακροχρόνιων διακοπών που έκαναν οι πρόγονοί της στη χώρα μας, διάρκειας σχεδόν εκατόν πενήντα ετών, συνδέθηκαν ως πρωταίτιοι με λιγότερο ωραία γεγονότα όπως η Μικρασιατική Καταστροφή, ο Εμφύλιος Πόλεμος και η Δικτατορία των Συνταγματαρχών. 

Όλα αυτά όμως συνέβησαν δεκαετίες πριν γεννηθεί η Maria-Olympia de Grecia και προφανώς εκείνη δεν φέρει ουδεμία ευθύνη. Με ειλικρίνεια λοιπόν και σεβασμό, τη συλλυπούμαστε για την απώλεια του παππού της, καθώς κάθε απώλεια είναι μια τραγωδία. Να είναι πάντα γερή και δυνατή, όπως και όλοι στην οικογένεια της, και να θυμούνται τον παππού της με αγάπη.

Από εκεί και πέρα, στον τόπο που γέννησε τη δημοκρατία, στον τόπο που ο άνθρωπος έκανε τα πρώτα του βήματα στην τιτάνια προσπάθεια να γίνει όντως άνθρωπος, εδώ που αποτινάξαμε βασιλείς και κάθε είδους ευγενείς πριν από εικοσιπέντε αιώνες, ξεπερνά τα όρια της ύβρεως να μιλάμε σοβαρά για βασιλείες, μοναρχίες και άλλα τέτοια κουραφέξαλα.

Ο παππούς μου, Φώτης Μπουγιατιώτης

Των Φώτων σήμερα και το πρωί, ίσως επειδή θα ήταν η γιορτή του, η σκέψη μου πήγε στον παππού μου, τον πατέρα της μητέρας μας, Φώτη Μπουγιατιώτη. Ο μπάρμπα-Φώτης, "Φωτ' Ραμπάκος" όπως ήταν γνωστός στον Ασπρόπυργο, γεννήθηκε το 1900, στην αυγή του τελευταίου αιώνα της 2ης χιλιετίας. 

Αν δεν κάνω λάθος, ήταν το μεγαλύτερο παιδί του Κώστα Μπουγιατιώτη και της Ξανθής Μαυράκη. Το ζευγάρι αυτό είχε πολλά παιδιά, ίσως πάνω από δέκα (δώδεκα, είχα ακούσει κάποια στιγμή). Η Ξανθή πέθανε νέα, ίσως κοντά στο 1920, στα βουνά της Φυλής, καθώς περιέθαλπτε κάποιο από τα παιδιά της που είχε προσβληθεί από φυματίωση και, όπως συμβούλευαν τότε, είχε πάει στο βουνό για να αναρρώσει. Αντίθετα ο Κωτσ' Ραμπάκος έφτασε σε μεγάλη ηλικία και απεβίωσε κοντά στο 1950 - η μητέρα μου έλεγε πως ήταν λίγο πριν τελειώσει το γυμνάσιο (δηλαδή το λύκειο της εποχής).

Ο παππούς μου ο Φώτης λοιπόν περί το 1934 παντρεύτηκε τη Σιδερή Τσίγκου και απέκτησαν τρία παιδιά: Την Ξανθή, την Ελένη (τη μαμά μου, δηλαδή!) και τον Κώστα. Η μαμά μου διηγούταν πως όταν γεννήθηκε, η γιαγιά Σιδερή την έκρυψε, καθότι φοβόταν ότι ο παππούς Φώτης, που ήθελε πολύ αγόρι, δεν θα άφηνε το νεογνό να ζήσει. Τελικά ο παππούς απέκτησε το αγόρι που τόσο ήθελε λίγα χρόνια αργότερα και με τη μητέρα μου σφυρηλάτησε μια απίστευτα δυνατή σχέση μέχρι το τέλος της ζωής του.

Δεν είχε πάει στο σχολείο και δεν ήξερε καθόλου γράμματα. Όταν η μητέρα μου σπούδαζε, τον έμαθε να υπογράφει ως εξής: "Φωτ. Μπουγιατιώτης, ποιμήν". Βάζοντας και το επάγγελμά του που δεν ήταν άλλο από τσοπάνος. Τα πρόβατα του τα είχε στην περιοχή 'Ζάστανι', στα σημερινά Νεόκτιστα Ασπροπύργου, που εκτείνονται πίσω από την περιοχή των διυλιστηρίων.

Η οικογένεια ήταν πολύ φτωχή, τα έφερνε βόλτα με μεγάλη δυσκολία. Όταν η μητέρα μου ανακοίνωσε την επιθυμία της να σπουδάσει, αυτό σήμαινε πως το τρίτο παιδί της οικογένειας, επίσης εξαίρετος μαθητής, έπρεπε να κατευθυνθεί προς κάποιο τεχνικό επάγγελμα, παρότι είχε κάθε δυνατότητα να αποκτήσει κι εκείνος πανεπιστημιακή μόρφωση. Οι περιγραφές που άκουσα στην παιδική μου ηλικία για την καθημερινότητα ενός τσοπάνου προπολεμικά είναι δύσκολο να αποδοθούν. Θα πω μόνο ότι στο πέρασμα προς την Αθήνα, στο σημερινό Δαφνί, είχαν την έδρα τους ένοπλοι ληστές οι οποίοι εξουσίαζαν την περιοχή μέχρι περίπου και τη δεκαετία του 1930 ενώ καθόλου δεδομένο δεν ήταν πως η οικογένεια θα είχε επαρκή ποσότητα φαγητού καθημερινά. Το ρεύμα και το νερό ήρθαν μετά τον πόλεμο και τα καινούργια ρούχα & παπούτσια ήταν κάτι ιδιαίτερα σπάνιο.

Στον παππού μου άρεσε το κρασί. Πήγαινε συχνά στην ταβέρνα και από εκεί απευθείας στο μαντρί, με τις φήμες της εποχής να λένε πως το άλογο είχε μάθει απ΄έξω τον δρόμο και είχε τη νοημοσύνη να σταματάει στις γραμμές αν άκουγε να έχετε το τραίνο (ενώ ο παππούς του έδινε παράγγελμα να προχωρήσει!). Αυτή η συνήθεια οδήγησε τον παππού μου σε ένα βαρύ έλκος στομάχου σε μεγάλη ηλικία και τη μητέρα μου σε μια απόλυτη απέχθεια προς οποιαδήποτε μορφή αλκοόλ (την οποία, δυστυχώς, δεν κληρονόμησα εγώ).

Είχε πολεμήσει στη μικρασιατική εκστρατεία, από την οποία γύρισε όπως-όπως με την κατάρρευση του μετώπου. Κυκλοφορούσε πάντα με το ντουφέκι του, πράγμα που θεωρούνταν απόλυτα λογικό για έναν βοσκό της εποχής εκείνης.

Προπολεμικά ο παππούς μου υποστήριζε το λαϊκό κόμμα, όπως οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι της περιοχής. Μεταπολεμικά ήταν στη δεξιά παράταξη, ουδέποτε όμως υιοθέτησε ακραίες θέσεις. Ο πατέρας μου τον θαύμαζε γιατί 'είχε φάει ξύλο στην κατοχή, αλλά δεν μίλησε', καθώς ναζί, γερμανόφωνοι και ελληνόφωνοι, τον βασάνιζαν για να αποκαλύψει κρησφύγετα των ανταρτών στο Ποικίλον Όρος, το οποίο όμως δεν έκανε ποτέ.

Οι δεκαετίες του '50 και του '60 έφεραν πολύ μεγάλη οικονομική πίεση. Η μητέρα μου πρωτοδιορίστηκε το 1963 και για πολλά χρόνια ένα σημαντικό μέρος του μισθού της αποπλήρωνε τον δανεισμό προς την αγροτική τράπεζα. Πολλές φορές κινδύνεψε να χάσει το ζωικό του κεφάλαιο, ευτυχώς όμως ο συνδυασμός σκληρής δουλειάς και στήριξης εντός τη οικογένειας απέτρεψε το γεγονός αυτό.

Γύρω στο 1980, μπαίνοντας στην ένατη δεκαετία της ζωής του, η υγεία του άρχισε να χειροτερεύει. Είχε διάφορα ατυχήματα στο βουνό με τα πρόβατα, όπου έχανε την ισορροπία του και έπεφτε. Για να τον προστατεύσουν, τα παιδιά του αποφάσισαν να πουλήσουν τα πρόβατα. Αυτό όμως είχε δραματικές συνέπειες στην ψυχολογία του παππού. Ένιωσε ότι η ζωή του δεν είχε πια νόημα. Η υγεία του πήρε την κάτω βόλτα. Θυμάμαι της αφήγηση των γονιών μου σχετικά με μια επίσκεψη ενός Καθηγητής Καρλαύτης, πολύ γνωστός γιατρός της εποχής, ο οποίος διέγνωσε πως 'ο παππούς πάσχει από ψυχικό αρνητισμό'. Σήμερα θα λέγαμε μάλλον πως είχε γεροντική κατάθλιψη που οδήγησε σε νευρική ανορεξία.

Ο παππούς μας άφησε στις 16 Ιουλίου του 1984. Παραμονή του πανηγυριού της Αγιά-Μαρίνας, που ήταν πολύ σημαντικό για τους τσοπάνηδες. Η μητέρα μου για χρόνια περιέγραφε με δέος της επιθανάτια σκηνή: Ο παππούς αν και απόλυτα καταβεβλημένος, είχε πλήρη διαύγεια. Ζητάει να κάνει ένα τσιγάρο. Η μαμά μου κλαίει και τον ρωτάει "τώρα τι κατάλαβες;" (εννοώντας, που σταμάτησε να τρώει ...). "Μην με μπερδεύεις!", απαντά αυστηρά εκείνος. Τελειώνει το τσιγάρο, τους κοιτάζει όλους, τους αποχαιρετά σιωπηρά και αναχωρεί για την αιωνιότητα. Η μαμά μου δεν μπορεί να το διαχειριστεί και λιποθυμά.

Χρόνια αργότερα μου έλεγε πως είχε μετανιώσει για δυο πράγματα: (α) που συμφώνησε να του πουλήσουν τα πρόβατα ('ας πέθαινε όρθιος, στο βουνό' μου έλεγε, καλύτερα θα ήταν) και (β) που στενοχωρήθηκε τόσο πολύ, δυσκολεύοντας τον παππού μου και καταστρέφοντας την υγεία της (μάλλον εκείνη η λιποθυμία ήταν το πρώτο καρδιολογικό επεισόδιο, πρώιμο σημάδι της καρδιοπάθειας που 27 χρόνια αργότερα πήρε και τη δική της ζωή). "Τι πιο φυσιολογικό", έλεγε, "από το να φτάσει στο τέρμα της ζωής του έναν άνθρωπος 84 ετών, ένας γέρος..." συνέχιζε με παράπονο. Της πήρε πολλά χρόνια όμως να το καταλάβει. 

Παρότι δεν είχα κλείσει τα επτά χρόνια όταν μας άφησε ο παππούς μου και μάλιστα δεν ζούσαμε στο ίδιο σπίτι, έχω πολύ έντονες αναμνήσεις από εκείνον. Ξέρω ότι ερχόταν στο πατρικό μου και μας πρόσεχε όταν ήμουν ίσως 2 ετών. Θυμάμαι να πηγαίνουμε συχνά στο πατρικό της μαμάς να τον δούμε. Με φώναζε "Μητσάκη" και με αγαπούσε πολύ. Ο μπαμπάς μου πάντα έλεγε με πόση αγάπη ο παππούς συμφώνησε να με ονομάσουν Δημήτρη, προς τιμήν του αδικοχαμένου θείου μου, αντί για Φώτη, όπως θα έλεγε το άγραφο πρωτόκολλο της εποχής.

Ο Φώτης Μπουγιατιώτης έζησε τη ζωή του σε συνθήκες που είναι πρακτικά αδύνατο να φανταστούμε εμείς. Όταν γεννήθηκε, η Ελλάδα μετά βίας έφτανε στη Θεσσαλία και όταν απεβίωσε ήταν ένα πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έζησε δυο παγκόσμιους πολέμους, τη ναζιστική κατοχή, τον εμφύλιο και τη δικτατορία ενώ πολέμησε στη μικρασιατική εκστρατεία και ήταν αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής. Η οικονομική δυσπραγία ήταν η σταθερά της ζωής του.

Μέσα από τις τεράστιες αυτές δυσκολίες, κατάφερε να ζήσει με αξιοπρέπεια και να δημιουργήσει μια πολύ δεμένη οικογένεια, καθοδηγούμενη από αρχές. Τα παιδιά του προόδευσαν όλα και τα εγγόνια του επίσης. Σήμερα, 123 χρόνια από τη γέννηση του, είμαστε πολλοί αυτοί που τον θυμόμαστε με αγάπη και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε όσο ζούμε.

Αυτός ο χαρακτήρας, με τα προτερήματα και τα ελαττώματα του, θεωρώ πως είναι πολύ χαρακτηριστικός για τον Έλληνα του 20ου αιώνα. Ενός  ανθρώπου που γεννήθηκε στον τρίτο κόσμο, ίσως και κάτω από αυτόν με τα σημερινά δεδομένα, και παρέδωσε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία.

Θα ήθελα πολύ, το 2100, 123 χρόνια από τη δική μου γέννηση, να μπορεί κάποιος να πει το ίδιο και για τη δική μας γενιά. Ότι επιτύχαμε μια ανάλογη πρόοδο. Θα το ήθελα πολύ, δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρος ότι θα το καταφέρουμε. Το σίγουρο είναι ότι θα το προσπαθήσουμε. Αυτό εξάλλου θα μας ζητούσε και ο παππούς Φώτης.

Από αριστερά: Γιώργος Τσίγκος (μπαμπάς), Φώτης Μπουγιατιώτης (παππούς), Βασίλης Τσίγκος (αδερφός), Δημήτρης Τσίγκος (yours truly) και Ελένη Μπουγιατιώτου (μαμά) - Φωτογραφία περί το 1980

Είναι η "επιμέλεια εαυτού" σημάδι πολιτικής παρακμής;

Όλα ξεκίνησαν στη Βιέννη, τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα. Ένας γιατρός, ο Sigmund Freud έθεσε τα θεμέλια της ψυχολογίας - ίσως και της ψυχιατρικής, επ' αυτού ας μιλήσει κάποιος ειδικός - ως μιας επιστήμης που σκοπό έχει να 'θεραπεύσει' τον άνθρωπο από τα άγχη που τον βασανίζουν. Ή ίσως, πιο απλά, να κάνει τη ζωή λιγότερο αφόρητη.

Η Αυστρία εκείνη της εποχή και ειδικά η Βιέννη ήταν κάτι σαν το 'κέντρο του κόσμου'. Είχε τους καλύτερους καλλιτέχνες, τους καλύτερους γιατρούς και άλλους επιστήμονες και τους καλύτερους μηχανικούς που μπορούσε να βρει κανείς στον κόσμο. Παρόλα αυτά, ήταν σε παρακμή, άσχετα αν σχεδόν κανείς δεν το συνειδητοποιούσε. Σε λίγα χρόνια η άλλοτε κραταιά Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία θα έμπαινε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ως υπερδύναμη και θα έβγαινε απ΄αυτόν ως ένα, αξιοπρεπές μεν - μικρό και περιφερειακό δε - κράτος της Ευρώπης.

Στη συνέχεια πολλοί έχτισαν πάνω στο παράδειγμα του Freud. Στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα συγγραφείς όπως ο Viktor Frankl, Irvin Yalom, Eckhart Tolle,  Jordan Peterson, Jonathan Haidt και πολλοί άλλοι απέκτησαν παγκόσμια φήμη, έγιναν πλούσιοι και περιζήτητοι, μιλώντας βασικά για το εξής απλό: Πως μπορούμε να 'τα βρούμε με τον εαυτό μας'.

Τατόχρονα εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ανά την υφήλιο επισκέπτονται σε τακτική βάση ψυχοθεραπευτές, ψυχολόγους και διάφορες άλλες ειδικότητες (όχι σπάνια, δυστυχώς, στα όρια του κομπογιαννιτισμού) ώστε να 'θεραπευτούν', υπό την έννοια της απαλλαγής από άγχη, σκέψεις και συμπεριφορές που καθιστούν τη ζωή τους σχεδόν ανυπόφορη.

Είναι χρήσιμο να κοιτάξουμε την Αρχαία Ελλάδα, όπου ξεκίνησαν οι σχετικές επιστήμες και συνολικά η φιλοσοφία. Τον 5ο αιώνα π.Χ. η Ελλάδα άκμαζε. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ζούσε τις καλύτερες μέρες της, όπως φυσικά και η Σπάρτη. Δεκάδες πόλεις-κράτη ευημερούσαν και οι αποικίες τους στην Ιωνία και σε όλη τη Μεσόγειο ζούσαν στιγμές δόξας. Μετά βέβαια προέκυψε η εμφύλια διαμάχη. Αθήνα και Σπάρτη επί της ουσίας αλληλοκαταστράφηκαν και όλες οι πόλεις - δορυφόροι τις ακολούθησαν σε αυτήν την πολυετή σύγκρουση, με ολέθριες συνέπειες. 

Τότε ήταν που εμφανίστηκε ο Σωκράτης, ο σημαντικότερος μαθητής του ο Πλάτων και, τέλος, ο σημαντικότερος μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης. Αυτή η διάσημη τριάδα θεμελίωσε τη φιλοσοφία όπως την γνωρίζουμε σήμερα και, σε τεράστιο βαθμό, έχει καθορίσει αυτό που ονομάζουμε 'Δύση' στην εποχή μας αφού τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Δυτική Ευρώπη έχουν χτίσει τις σύγχρονες κοινωνίες τους πάνω στα διδάγματα αυτών των μεγάλων φιλοσόφων.

Αυτό που αγνοούν οι περισσότεροι είναι ότι, τελικά, δεν ήταν αυτές οι πιο δημοφιλείς φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας. Εκείνοι που τελικά επικράτησαν, σε αριθμό ακόλουθων και σε επιρροή, ήταν οι Στωϊκοί και οι Επικούρειοι. Οι δυο αυτές σχολές δεν μιλούσαν για πολιτείες και πολιτεύματα όπως η 'δυναμική τριάδα' που ανέφερα παραπάνω. Αντίθετα, επί παραδείγματι, προβληματίζονταν για τον φόβο του θανάτου και πρότειναν συγκεκριμένες τεχνικές για να τον ξεπεράσουμε. Έκαναν αυτό που σήμερα θα λέγαμε 'επιμέλεια εαυτού'.

Η επιρροή των Επικούρειων και των Στωικών ακόμα και σήμερα παραμένει τεράστια. Ο Irvin Yalom, μάλλον ο κορυφαίος ψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής της εποχής μας, το λέει συνεχώς ότι κατά βάση απλώς επαναφέρει τον Επίκουρο και προσαρμόζει την σκέψη του στις ανάγκες της εποχής μας. Ο εξαίρετος Eckhart Tolle σίγουρα λέει πράγματα που λίγο πολύ είχαν πει ο Επίκτητος και ο Σενέκας και, λίγο πολύ, η αιχμή της διανόησης σήμερα, εν έτει 2023, κατά βάση επαναφέρει τους Στωϊκούς και τους Επικούρειους στο επίκεντρο.

"Γιατί αυτό είναι πρόβλημα;", δίκαια θα αναρωτηθεί κανείς. Εξάλλου οι υποφαινόμενος δεν χάνει ευκαιρία να δηλώνει τον θαυμασμό του στον Επίκουρο. Το πρόβλημα ξεκινά να γίνεται σαφές όταν αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την καμπή της ιστορίας που γέννησε αυτά τα φιλοσοφικά ρεύματα. Την εποχή του Επίκουρου - αλλά και των πρώτων Στωικών όπως ο Ζήνων - η Αθήνα είχε παρακμάσει. Δεν ήταν πια η κραταιά δημοκρατία που καθόριζε τις εξελίξεις του κόσμου της εποχής αλλά ένα μάλλον θλιβερό μακεδονικό προτεκτοράτο.

Μας θυμίζει κάτι αυτό; Νομίζω πως δύσκολα μπορεί κάποιος να μην δει τις αναλογίες με την Αυστροουγγαρία στην οποία ο Freud θεμελίωσε τη σύγχρονη ψυχολογία.

Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα: Η τεράστια αυτή τάση που παρατηρούμε ανάμεσα στους συμπολίτες μας περί της 'επιμέλειας εαυτού', την στιγμή που εμφανίζονται να αδιαφορούν πλήρως για τα τεκταινόμενα στη δημόσια σφαίρα, ως αν αυτά να μην τους αφορούν, είναι άραγε ένα σημάδι παρακμής της κοινωνίας μας; Αναγνωρίζουμε συλλογικά την πολιτική μας αδυναμία και για να το διαχειριστούμε κοιτάζουμε 'εντός';Έχει δηλαδή ξεκινήσει η πτώση, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να την αναστρέψουμε και μας απασχολεί - απλώς - πως θα μειώσουμε το εσωτερικό τίμημα αυτής της πτώσης;

Ή μήπως η αλήθεια είναι ακριβώς η αντίστροφη, δηλαδή η επίτευξη των τεχνικών, οικονομικών και άλλων στόχων κάνει τους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται πως όλα 'αυτά' είναι κενά περιεχομένου εάν παράλληλα δεν συνοδεύονται από κάποια 'επιμέλεια εαυτού';

Ας ελπίσουμε το 2023 να μας φέρει πιο κοντά στην απάντηση του θεμελιώδους αυτού ερωτήματος. Η προσωπική μου γνώμη είναι σαφής: Ζούμε μόνο μια φορά, οπότε δεν έχουμε δικαίωμα να αδιαφορήσουμε για τα 'εσωτερικά' μας. Η επιμέλεια εαυτού είναι αναγκαιότητα. Παράλληλα όμως πρέπει να είμαστε έτοιμοι να πληρώσουμε το τίμημα που συνεπάγεται η δραστηριοποίηση στη δημόσια σφαίρα καθώς, αν δεν το κάνουμε εμείς, το κάνουν αυτοί που δεν πρέπει. 

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Βασική αριθμητική των "επιχειρηματικών αγγέλων"

Το 2022 ήταν μια χρονιά κομβικής σημασίας για την ωρίμανση του ελληνικού οικοσυστήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας, το οποίο έκανε μερικά σημαντικά βήματα εμπρός. Παρότι μπορεί κανείς να αναφερθεί σε πλήθος εξαγορών, επενδύσεων και άλλων συναλλαγών και οροσήμων για μια σειρά επιχειρήσεων, είτε ελληνικών ή ελληνικών συμφερόντων, κατά την γνώμη μου το σημαντικότερο από τα βήματα αυτά είναι η ενεργοποίηση του "Ελληνικού Δικτύου Επιχειρηματικών Αγγέλων", το οποίο συχνά θα συναντήσετε τόσο σαν HeBAN όσο και σαν Hellenic Angels.

Ελληνικό Δίκτυο Επιχειρηματικών Αγγέλων

Τι είναι οι 'επιχειρηματικοί άγγελοι'; Κατά βάση πρόκειται για ιδιώτες οι οποίοι έχουν καταφέρει να αποκομίσουν κάποια υπεραξία από επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και επιθυμούν να επανεπενδύουν τμήμα αυτής της υπεραξίας σε τρίτες, νέες επιχειρήσεις. Κατά κανόνα μια επένδυση τέτοιου τύπου δεν έχει αυστηρά οικονομικά κριτήρια - χωρίς να σημαίνει πως ο επιχειρηματικός άγγελος δεν προσβλέπει σε αποδόσεις - αλλά επιπλέον των οικονομικών αποδόσεων επιτρέπει στον 'άγγελο' να παραμείνει ενεργός στο επιχειρηματικό πεδίο, να μεταλαμπαδεύσει την εμπειρία και την τεχνογνωσία του καθώς επίσης και να αξιοποιήσει το δίκτυο επαφών που έχει αναπτύξει.

Ο ιδρυτής των Italian Angels for Growth περιέγραφε τον angel investor σαν τον 'παππού της επιχείρησης' - χωρίς να έχει να κάνει σε τίποτα με την ηλικία του: Εννοείται πως θα δώσει κάποια χρήματα για το εγχείρημα, πολύ περισσότερο όμως θα είναι πάντα εκεί για να συμβουλέψει και να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορεί, έχοντας τις αυθεντικότερα καλές προθέσεις με την εταιρεία!

Ο λόγος που η ίδια η ύπαρξη ενός τέτοιου δικτύου έχει καθοριστική σημασία για ένα συγκεκριμένο επιχειρηματικό οικοσύστημα - εν προκειμένω το ελληνικό - είναι διότι φανερώνει ότι αφενός μεν υπάρχει κρίσιμη μάζα ιδρυτών που έβγαλαν κάποια χρήματα (κατά κύριο λόγο) ως επιχειρηματίες σε startups, αφετέρου δε ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι αυτοί δεν αντιμετωπίζουν το γεγονός αυτό ως τυχαίο ούτε ως ευκαιριακό, οπότε και σπεύδουν να επανεπενδύουν τμήμα του μερίσματος τους σε άλλους ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων.

Αυτή η ψήφος εμπιστοσύνης των ιδίων των φορέων της επιχειρηματικότητας, ούτε δεδομένη θα πρέπει να θεωρείται ούτε συναντάται συχνά σε άλλους κλάδους της οικονομίας. Είναι λοιπόν ένα πολύ ισχυρό σήμα ότι κάτι καλό γεννιέται στην ελληνική νεοφυή επιχειρηματικότητα.

Για την ιστορία, εάν και οι Hellenic Angels είχαν ιδρυθεί από το 2015, στις αρχές του 2022 αποφάσισαν να αλλάξουν μορφή, να αποκτήσουν πιο μαζική υπόσταση και να προχωρήσουν σε μεγαλύτερο αριθμό επενδύσεων. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά: Μέσα σε δέκα (10) μήνες έχουν περισσότερα από 50 εγγεγραμμένα μέλη, τα οποία έχουν κάνει πάνω από επτά (7) επενδύσεις, συνολικού ύψους αρκετών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ (με τον μέσο όρο, λίγο κάτω από €100.000 ανά επένδυση, με συμμετοχή περί των οχτώ angel investors κάθε φορά).

Προκύπτει λοιπόν ένα ενδιαφέρον ερώτημα: Πόσα χρήματα θα χρειαστεί να διαθέσει κάποιος για να γίνει επιτυχημένος angel investor; 

Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Ας δούμε τα δεδομένα: 

• Το ελάχιστο ποσό συμμετοχής στις επενδύσεις του HeBAN είναι €2.500/ επένδυση. 
• Στην πράξη έχει φανεί πως ένα τόσο μικρό investment ticket (σε περίπτωση που δεν γίνεται μέσω εταιρείας ειδικού σκοπού) δημιουργεί΄διαχειριστικό φόρτο στον λήπτη της επένδυσης. Στην πράξη μπορούμε να κάνουμε υπολογισμούς με το ποσό των €5.000/επένδυση. 
• Η διεθνής εμπειρία λέει ότι κάποιος πρέπει να κάνει τουλάχιστον δέκα επενδύσεις (ίσως σε διάστημα μιας τριετίας) για να έχει καλές πιθανότητες απόδοσης. 
• Κάποιοι άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό αυτό σε είκοσι, ενώ δεν λείπουν και εκείνοι που λένε πως για να είναι κάποιος full time angel investor πρέπει να έχει ένα χαρτοφυλάκιο σαράντα επενδύσεων.
• Επίσης, τίθεται και το θέμα των follow on rounds: Πρέπει ο angel investor να είναι προετοιμασμένος να βάλει (τουλάχιστον) άλλα τόσα επιπλέον στις εταιρείες που επενδύσει και "δείχνουν να πηγαίνουν καλά". 
• Πόσες θα είναι αυτές; Ίσως είναι το 30% των εταιρειών στις οποίες έκανε ένα πρώτο γύρο χρηματοδότησης. 
• Στη συνέχεια, θα χρειαστεί πιθανότατα να κάνει έναν τρίτο γύρο. Για ευκολία θα πούμε ότι θα γίνει και πάλι στο 30% εκείνων που έκανε 2ο γύρο.

Τα μαθηματικά λοιπόν διαμορφώνονται ως εξής:

1. Αρχική επένδυση σε δέκα (10) εταιρείες με ποσό €5.000/εταιρεία
2. Απαιτείται αρχικό κεφάλαιο ίσο με €50.000
3. Σε τρεις εξ αυτών, θα κάνει και δεύτερο γύρο επένδυσης, οπότε θα χρειαστούν €30.000 επιπλέον.
4. Τέλος, σε μια εξ αυτών, θα κάνει και τρίτο γύρο επένδυσης, οπότε θα χρειαστούν ακόμα €20.000

Σημείωση: Στην πραγματικότητα τα follow on rounds είναι κατά κανόνα μεγαλύτερα από τα προηγούμενα. Αν δηλαδή στον πρώτο γύρο κάποιος μπει σε €5.000, στον δεύτερο ίσως μπει με €10.000 και στον τρίτο με €20.000 [χωρίς βεβαίως αυτό να είναι υποχρεωτικό σε καμία περίπτωση - είναι όμως επιθυμητό καθώς η επιπλέον επένδυση σε εταιρεία που δείχνει να πηγαίνει καλά μειώνει, τελικά, το συνολικό ρίσκο στο χαρτοφυλάκιο]

Αν κάποιος λοιπόν μιλήσει για ένα χαρτοφυλάκιο 10 επιχειρήσεων (που, ξαναλέω, είναι μάλλον πολύ περιορισμένο) και αν πάει για την ελάχιστη δυνατή συμμετοχή ανά επένδυση, θα πρέπει να έχει διαθέσιμα €50.000 για την αρχική επένδυση και ακόμα €50.000 για τα follow on rounds.

Αυτά τα €100.000 βεβαίως δεν χρειάζονται όλα την ίδια στιγμή. Τα πρώτα 50.000 θα χρειαστούν σε τρία με τέσσερα χρόνια και τα επόμενα €50.000 ίσως σε διάστημα δυο ή τριών επιπλέον ετών. Συνολικά δηλαδή μιλάμε για επενδύσεις σε διάστημα από πέντε (5) έως επτά (7) χρόνια.

Προκύπτει βέβαια το ερώτημα του ποσοστού που αντιπροσωπεύουν τα χρήματα αυτά στη συνολική περιουσία ενός angel investor. H βιβλιογραφία μιλά για 5% σε όσους το αντιλαμβάνονται ως μια παράπλευρη δραστηριότητα τους, που μπορεί ίσως να ανέβει στο 8% για όσους έχουν επιθετικό επενδυτικό προφίλ. Κάποιοι άλλοι βέβαια, που αυτό-χαρακτηρίζονται ως full time angel investors, συχνά ανεβαίνουν στο 15%, 20% κάποιοι "τρελοί" ακόμα και σε 30% (και μερικοί θεότρελοι, ακόμα περισσότερο!).

Πόσο θα πρέπει όμως να περιμένει κανείς για να εισπράξει την όποια υπεραξία δημιουργηθεί; Έμπειροι angel investors έλεγαν παλιότερα πως κατά μέσο όσο μεσολαβούν περίπου εννιά (9) χρόνια από την επένδυση μέχρι το πολυπόθητο exit. Πιο πρόσφατες μελέτες ανεβάζουν πια το διάστημα αυτό στα δώδεκα (12) έτη. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως πρόκειται για μια ιδιαίτερα μακροπρόθεσμη επένδυση η οποία μάλιστα έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι - κατά κανόνα - δεν μπορεί να ρευστοποιηθεί νωρίτερα. Ο angel investor λοιπόν κατά βάση αξιολογεί, επενδύει και ελπίζει - κάνοντας πολυετή, συχνά υπερδεκαετή υπομονή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι εκτός από την πολυετή αναμονή που απαιτεί αλλά και την αδυναμία πρώιμης εξαργύρωσης, μια επένδυση επιχειρηματικού αγγέλου είναι και μια δραστηριότητα υψηλού ρίσκου. Η πιθανότητα οι επενδύσεις αυτές να απαξιωθούν απολύτως (δηλαδή η αξία τους να φτάσει στο 0), είναι σημαντική (και δυστυχώς, όντως συμβαίνει). 

Για αυτό ένας επίδοξος angel investor δεν πρέπει να ξεχνά τη σημαντικότερη συμβουλή: Ποτέ, μα απολύτως ποτέ, δεν επενδύουμε σε επιχειρήσεις χρήματα που τα χρειαζόμαστε για τη ζωή μας.

Επενδύουμε μόνο κέρδη, η πιθανή απώλεια των οποίων δεν θα είχε αντίκτυπο στις ουσιώδεις παραμέτρους της ζωής μας (κάτι που, παρεμπιμπτόντως, ισχύει και για την αγορά μετοχών στο χρηματιστήριο αλλά και σε πλήθος άλλων επενδυτικών προϊόντων).

Δυστυχώς βέβαια, πολλοί angel investors ενθουσιάζονται και ξεχνούν τον βασικό αυτόν κανόνα. Ας ελπίσουμε στην Ελλάδα να κατανοήσουμε την σχετική διεθνή εμπειρία και να αποφύγουμε τις κακοτοπιές.

Το βασικό μήνυμα αυτού του άρθρου είναι το εξής: Οι €5.000/εταιρεία (πολύ περισσότερο οι €2.500 που είναι το απόλυτο minimum) ακούγονται ως προσβάσιμο ποσό σε μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Πρέπει όμως να συνυπολογιστεί η ανάγκη για μεγάλο αριθμό επενδύσεων (τουλάχιστον δέκα), η ανάγκη για επιπλέον επενδύσεις σε κάποιες από τις εταιρείας (από 80% έως 100% της συνολικής αρχικής επένδυσης) και η μεγάλη διάρκεια της από-επένδυσης: Τα κέρδη θα έρθουν, ευελπιστώντας ότι όντως θα έρθουν, μετά από 9 με 12 χρόνια.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν πως το angel investing δεν είναι μια εξαιρετικά συναρπαστική δραστηριότητα! Κάθε άλλο: Είναι εξαιρετικό! Απλώς, οι επίδοξοι angel investors πρέπει να γνωρίζουν καλά τις παραπάνω παραμέτερους και, το κυριότερο, να έχουν κατανοήσει πως τα χρήματα δεν είναι το πιο σημαντικό που δίνουν: Οι ιδρυτές θα τους διαλέξουν για την εμπειρία, τις γνώσεις, τον ενθουσιασμό και τις γνωριμίες τους! Αυτά είναι τα βασικά που δίνει ο "επιχειρηματικός άγγελος" σε μια εταιρεία και, τα χρήματα που βάζει απλώς επιβεβαιώνουν τη σοβαρότητα του. Άρα, εκτός από τα διαθέσιμα κεφάλαια θα πρέπει να φροντίσει να έχει και διαθέσιμο χρόνο.

Δεδομένων όλων αυτών, το γεγονός ότι στη μικρή Ελλάδα μας έχουν ήδη βρεθεί 50 άτομα που έχουν γίνει μέλη ενός τέτοιου δικτύου γνωρίζοντας τα παραπάνω δεδομένα, μόνο ενθουσιασμό μπορεί να προκαλέσει για τις προοπτικές του ελληνικού οικοσυστήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας.