Επίκουρος και πνευμονογαστρικό νεύρο

Μια από τις ρήσεις που αποδίδονται στον Επίκουρο η οποία εξακολουθεί να προκαλεί θύελλα αντιδράσεων περίπου 2.300 χρόνια μετά τον θάνατο του κορυφαίου φιλοσόφου είναι η εξής: 

ἀρχὴ καὶ ῥίζα παντὸς ἀγαθοῦ ἡ τῆς γαστρὸς ἡδονή

Η φράση αυτή, που διασώθηκε από τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές (ο οποιος ήταν ορκισμένος εχθρός του Επικουρισμού), χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τον Επίκουρο ως κοιλιόδουλο, έρμαιο των απολαύσεων, άνθρωπο χωρίς βαθύτερο περιεχόμενο και πνευματική υπόσταση.

Οι υπερασπιστές του Επίκουρου ανά τους αιώνες αναφέρουν, πολύ πειστικά κατά την γνώμη μου, πως πολύ απλά η γαλήνη, η αταραξία στην επικούρεια διάλεκτο, δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν πρώτα δεν έχουν καλυφθεί οι ουσιώδεις σωματικές ανάγκες, όπως η πείνα και η δίψα, η προστασία από τα στοιχεία της φύσης και η ασφάλεια. 

Παρατίθενται μάλιστα δεκάδες σχετικές αναφορές λόγων του Επίκουρου που έλεγε πως αν έχει υγεία, ασφάλεια, ψωμί και νερό, είναι έτοιμος να παραβγεί με τον ίδιο τον Δία στην ευδαιμονία, ενώ σε άλλη περίπτωση έλεγε σε μαθητή του πως, αν του στείλει και λίγο τυρί (επιπλέον του ψωμιού και του νερού) θα μπορέσει να απολαύσει ένα πολυτελές γεύμα.

Παρότι το debate αυτό συνεχίζεται ανά τους αιώνες, νομίζω πως πια αποτελεί κοινό τόπο πως ο Επίκουρος με το ίδιο του το παράδειγμα δίδαξε το μέτρο και τον ρεαλισμό, όποτε η ηθική διάσταση του ζητήματος έχει, κατ’ εμέ, οριστικά λυθεί. 

Το θέμα γίνεται όμως πολύ πιο ενδιαφέρον αν κοιτάξουμε τις τελευταίες εξελίξεις στη σύνδεση του εντέρου με τον εγκέφαλο και συνολικά στη λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος με την ψυχολογία. Παρότι οι σχετικές έρευνες βρίσκονται εν εξελίξει, όπως γλαφυρά προυσιάζει η Giulia Enders στο καταπληκτικό της βιβλίο «Η Κρυφή Γοητεία του Εντέρου», φαίνεται πως τα τεκταινόμενα στον πεπτικό μας σωλήνα επηρεάζουν κομβικότατα το πνεύμα μας, ίσως δε η λεωφόρος που συνδέει αυτούς τους δυο κόσμους να μην είναι άλλη από το πνευμονογαστρικό νεύρο.

Να λοιπόν που η σύγχρονη επιστήμη ακόμα μια φορά φαίνεται να δικαιώνει τον γιο του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης. Ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί το ήταν η «παρέγκλιση» των ατόμων μέχρι να έρθει η κβαντική φυσική και ενδεχομένως να τον δικαιώσει τον εικοστό αιώνα, όπως ήδη είχε κάνει η αστρονομία με την ταξινόμηση των γαλαξιών και πλήθος άλλων περιπτώσεων.

Όχι, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να θεοποιήσω τον Επίκουρο - αυτό εξάλλου θα ήταν πράξη προδοσίας προς τη φιλοσοφία του. Θέλω όμως να ενώσω την φωνή μου με όλους αυτούς που ζητούν να ξαναδούμε πολύ προσεκτικά το έργο αυτού του κορυφαίου Έλληνα, το οποίο παραμένει εκπληκτικά επίκαιρο και που η σύγχρονη επιστήμη το επιβεβαιώνει διαρκώς. 

Ο Επίκουρος, ένας υλιστής, που όχι μόνο δεν πιστεύει στην αιώνια ζωή αλλά τη θεωρεί και ανούσια (ίσως και μια μορφή τιμωρίας!), μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα να ανακαλύψουμε εκ νέου το νόημα που τόσο λείπει στη ζωή μας. 

Ίσως το πρώτο βήμα να είναι στην αναζήτηση και στην επίτευξη της «γαστρός ηδονής». Μια βαθιά αρμονία μεταξύ σώματος και πνεύματος. Αν το πετύχουμε αυτό, ίσως βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην ευδαιμονία.

"Το ημερολόγιο μιας μαθητευόμενης αστροναύτισσας" της Samantha Cristoforetti

Αγαπητοί φίλοι,

Με πολύ μεγάλη χαρά θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι ολοκληρώθηκε η έκδοση στα ελληνικά του παρακάτω βιβλίου: 

Το ημερολόγιο μιας μαθητευόμενης αστροναύτισσας - Cristoforetti Samantha | Εκδόσεις Πατάκη

Όπως κάποιοι γνωρίζετε, η υποστήριξη της έκδοσης του βιβλίου αυτού στα ελληνικά είναι η πρώτη δράση του Ιδρύματος Βασιλείου Τσίγκου (το site μας είναι ακόμα υπό κατασκευή), που αποτελεί και το πρώτο μου βήμα στο πεδίο της μη κερδοσκοπικής & κοινωφελούς επιχειρηματικότητας.

Στις αρχές του νέου έτους θα κάνω μια πιο αναλυτική σχετική ενημέρωση και με πολύ μεγάλη χαρά θα ακούσω ιδέες και προτάσεις ως προς το πως το ίδρυμα αυτό θα μπορούσε να έχει πραγματικά θετική συνεισφορά στους τομείς της έρευνας, της εκπαίδευσης και του συνεργατισμού, όπως είναι η ιδρυτική του αποστολή. 

Μαζί με τα ευχάριστα αυτά νέα στέλνω και τις θερμότερες ευχές μου για έτος 2022 γεμάτο υγεία, ευτυχία και ευημερία για εσάς και τα αγαπημένα σας πρόσωπα! 

Νεοφυής επιχειρηματικότητα: Είναι χάρισμα ή γνώση;

Μια συζήτηση που γίνεται πολύ συχνά έχει να κάνει με το αν διδιάσκεται ή όχι η επιχειρηματικότητα. Παλιότερα πίστευα πως η επιτυχία στο επιχειρείν στηρίζεται περισσότερο στο χάρισμα που έχει κάποιος και λιγότερο στην γνώση. Ειλικρινά, έκανα ένα τεράστιο λάθος! Προφανώς το χάρισμα μπορεί να βοηθάει, σε καμία περίπτωση όμως δεν αποτελεί ικανή συνθήκη επιτυχίας. Πιθανότατα, ούτε καν αναγκαία.

Απευθυνόμενος λοιπόν σε οποιονδήποτε αναγνώστη, ηλικίας από 18 έως 88 ετών, σκέφτεται να εκκινήσει μια νέα επιχειρηματική δραστηριότητα, θα ήθελα να του/της προτείνω να ρίξει μια ματιά στα εξής:

Α. Μια σειρά από σύντομα video που εξηγούν βασικές έννοιες γύρω από το Lean Startup.

B. Μια ακόμα σειρά από σύντομα video στα αγγλικά που εξηγούν τι είναι η Starttech Ventures και πιο συγκεκριμένα η δραστηριότητα ''Venture Building" (που επίσης θα τη συναντήσεις και σαν ''Venture Studio", με - σχεδόν - όμοιο περιεχόμενο).

Γ. Μια σειρά άρθρων από το blog της Starttech Ventures που νομίζω είναι χρήσιμα να διαβαστούν αφού παρέχουν το περίγραμμα και τη σύνοψη της επιχειρηματικής και επενδυτικής μας φιλοσοφίας:

• Startups and the delicate issue of dedication
• Why ‘skin in the game’ is a major criterion for investors
• 9 steps to becoming a profitable B2B SaaS startup
• The lost art of capital efficiency
• Consider your business model first
• Why business model beats product, every time
• Why breaking even should come before high startup salaries

Δ. Μάλλον το σημαντικότερο: Παραθέτω το "Starttech Curriculum", μια βιβλιογραφία που έχω επιλέξει προσωπικά για έναν σύγχρονο επιχειρηματία τεχνολογίας (διευκρινίζω πως είναι μια καθαρά υποκειμενικά επιλογή) και είναι πυρήνας του προγράμματος εκπαίδευσης συνιδρυτών μας στην Starttech Ventures.

Αν θέλετε ακούστε τη συμβουλή μου και διαβάστε προσεκτικά τα βιβλία αυτά! Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, αφού διαβαστούν πρώτα μια-δυο φορές, πρέπει να παραμένουν στην άμεση διάθεση του νέου επιχειρηματία και εκείνος/η να επανέρχεται σε αυτά σε τακτά χρονικά διαστήματα, ξαναδιαβάζοντας και εμβαθύνοντας στα θέματα που συναντά στην πράξη.

Η υιοθέτηση αυτής της πειραματικής λογικής συνοπτικά οδηγεί στο εξής μοτίβο:

• Διάβασμα και κατανόηση 'γενικής' θεωρίας
• Αντιμετώπιση συγκεκριμένου προβλήματος
• Απόκτηση εμπειρίας αντιμετώπισης του προβλήματος
• Επιστροφή στη θεωρία, επανάληψη και εμβάθυνση
• Νέα προσπάθεια αντιμετώπισης προβλήματος
• Καταγραφή αποτελεσμάτων και δημιουργία νέας (εξειδικευμένης) γνώσης

Με λίγα λόγια, το Lean Startup ή το The Four Steps To The Epiphany δίνουν έναν πολύ καλό μπούσουλα, πρέπει όμως οι αποκτηθείσες πληροφορίες να δοκιμαστούν και να εφαρμοστούν στην πράξη ώστε τελικά (μετά από κάποιους κύκλους μάθησης-εφαρμογής-ανάλυσης) να καταστούν πραγματική γνώση.

Επιτρέψτε μου μου τέλος να κλείσω το άρθρο αυτό με μια συμβουλή, την οποία στηρίζω σε εμπειρία που απέκτησα με σκληρό τρόπο: 

Ο δρόμος της επιχειρηματικότητας δεν είναι ποτέ μοναχικός. Η μεγαλύτερη ικανότητα για έναν επιχειρηματία είναι να μπορεί να συνεργάζεται και να βγάζει στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό κάθε συνεργάτη του. 

Σχεδόν όλοι μπορούν να μάθουν και πολλοί μπορούν να πειραματιστούν ώστε να δημιουργήσουν και νέα, πρωτότυπη και εξειδικευμένη γνώση. Εκείνοι όμως που θα μπορέσουν να συνεργαστούν και να εμπνεύσουν τις ομάδες τους, αυτοί είναι που θα κάνουν τελικά τη διαφορά.

44

Είμαστε στην Αθήνα του 1977. Είναι Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου και ώρα περίπου 3:00 το μεσημέρι. Ο μαιευτήρας Καρπούζογλου φέρνει σε πέρας επιτυχώς μια δύσκολη γέννα. Η οικογένεια του Γιώργου Τσίγκου και της Ελένης Μπουγιατιώτου αποκτά έτσι το δεύτερο παιδί της, ένα αγοράκι βάρους 4.300 γρ - Ναι, σωστά καταλάβατε, εμένα.

Σήμερα λοιπόν, Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2021, που γιόρτασα τα τεσαρακοστά-τέταρτα γενέθλιά μου, πολύ περισσότερο ζώντας εδώ και αρκετό διάστημα την πανδημία του κορωνοϊού, είχα τον χρόνο να σκεφτώ σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Πρώτα απ' όλα μου φαίνεται σχεδόν σαν ψέμα το γεγονός ότι έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια! Ο χρόνος πράγματι κυλάει σαν νεράκι. Από την άλλη, έχω πια τόσες πολλές και τόσο έντονες αναμνήσεις που γρήγορα καταλαβαίνω ότι όχι, δεν είναι ψέμα. Είναι η πραγματικότητά μου: Έχω συμπληρώσει 44 περιστροφές γύρω από τον ήλιο, είναι μεγάλο διάστημα.

Μετά αναπόλησα τα παιδικά, τα εφηβικά και τα φοιτητικά μου χρόνια. Σίγουρα θα χρειαζόμουν σελίδες επί σελίδων για να τα περιγράψω αναλυτικά (και πάλι δεν ξέρω αν θα ήταν δυνατό), όμως αναμφίβολα νιώθω πολύ τυχερός. Μεγάλωσα σε μια υπέροχη οικογένεια, για την οποία θα είμαι αιώνια ευγνώμων. Μεγάλωσα σε μια χώρα που είχε μόλις γίνει δημοκρατική και που είχε μια κοινωνική και οικονομική υπόσταση ικανή να προσφέρει περισσότερα από τα απαραίτητα στην πλειοψηφία των πολιτών της. Η εκπαίδευσή μου επίσης ήταν αρκετά άνω του μετρίου και το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τις δυνατότητες διάπλασης του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς μου πέρα από το πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης.

Στη συνέχεια το μυαλό μου πήγε στα εικοσιένα συναπτά έτη που συμπλήρωσα φέτος στον στίβο της επιχειρηματικότητας. Ήταν μια επιλογή που δεν είχα σκεφτεί ποτέ πριν την ξεκινήσω και όμως μου φάνηκε απολύτως αυτονόητη τότε. Ευτυχώς, ακριβώς το ίδιο αυτονόητη μου φαίνεται και τώρα. Δεν έχω μετανιώσει στιγμή που μπήκα σε αυτόν τον μαραθώνιο και ελπίζω το ίδιο να λέω και μετά από πολλά χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει πως η επιχειρηματικότητα δεν μου έφερε και τεράστιες δυσκολίες, πίκρες, μερικές φορές δυστυχία, καθώς και πλήθως εμποδίων που φάνταζαν (ίσως και να ήταν) ανυπέρβλητα. Όμως, πόσο νόημα μπορεί να έχει μια ζωή που μοιάζει με "βόλτα στο λούνα παρκ"; Όχι ιδιαίτερο. Έτσι λοιπόν, θεωρώ τις δυσκολίες αυτές ως το κόστος για την απόκτηση εκπληκτικών εμπειριών, για το βίωμα υπέροχων συναισθημάτων και για το γεγονός ότι τους σημαντικότερους ανθρώπους της ζωής μου τους συνάντησα στο ταξίδι αυτό. Αν μπορούσα να διατρέξω εκ νέου τη ζωή μου, θα ξεκινούσα και πάλι μια εταιρεία, όπως έκανα με τον Περικλή, τον Χάρη, τον Μίλτο και τον Νίκο εκείνο τον Σεπτέμβρη του 2000.

Κάτι που σκέφτηκα αμέσως μετά είναι πως έφτασα σε μια ηλικία που έχω αρχίσει να διαχειρίζομαι τον τρόμο της απώλειας. Συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια αυτήν την χρονιά από τον απροσδόκητο χαμό της μητέρας μου, κάτι που ακόμα δυσκολεύομαι να επεξεργαστώ. Σε τρεις μήνες κλείνουν επίσης πέντε χρόνια από την απώλεια του πατέρα μου ενώ η τεσαρακοστή τέταρτη χρονιά μου ξεκίνησε με τη δυσβάσταχτη απώλεια ενός αγαπημένου θείου μου. Έχω ήδη χάσει αγαπημένους καθηγητές, φίλους, συναδέλφους, ακόμα και μερικούς, πολύ λίγους ευτυχώς, ανθρώπους στον επαγγελματικό μου κύκλο νεώτερους από μένα. Με λίγα λόγια και σταράτα: Ο θάνατος είναι παρών στη μέση ηλικία. Καθημερινά φροντίζει να σου υπενθυμίζει την παρουσία του και τη νομοτέλεια της ζωής.

Με κάνει πολύ χαρούμενο όμως που, νομίζω πρώτη φορά αυτόν τον χρόνο, έκανα ένα βήμα μπροστά στη διαχείριση της θεμελιώδους υπαρξιακής αγωνίας κάθε ανθρώπου. Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποίησα την θνητότητά μου σε ηλικία δώδεκα-δεκατριών ετών. Ήταν μια σκέψη αδιανόητη, απίστευτα δυσάρεστη και τρομακτική, την οποία απωθούσα από το μυαλό μου όσο πιο γρήγορα γινόταν ευχόμενος απλώς να καθυστερήσει να επιστρέψει. Θυμάμαι πολλές φορές, σε ανύποπτο χρόνο, να καταβάλλομαι από μια τεράστια απόγνωση στη συνειδητοποίηση της απλούστερης αλήθειας, ότι δηλαδή κάποτε θα πεθάνω, και να θέλω να τρέξω να γλυτώσω, να βρω κάπου να κρυφτώ. 

Στη διάρκεια της πανδημίας είχα την ευκαιρία να διαβάσω τέσσερα έργα του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη: Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Καπετάν Μιχάλης και Ασκητική. Δεν θα μπορούσα να έχω κάνει καλύτερη επιλογή. Μετά έτυχε να διαβάσω μερικά βιβλία του Νίτσε, να εμβαθύνω στον Επίκουρο και, ευτυχώς, να διαβάσω τον υπέροχο Irvin Yalom (Στον Κήπο του Επίκουρου, Όταν Έκλαψε ο Νίτσε, Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία). Όλα αυτά βοήθησαν πάρα πολύ, περισσότερο όμως όλων με βοήθησε η - γενναία όσο και απαραίτητη - απόφαση να ξεκινήσω ψυχοθεραπεία, η οποία με τη σειρά της με οδήγησε αργότερα σε μια δύσκολη μεν, υπέροχη δε θεραπευτική ομάδα. 

Δεν είναι βεβαίως ότι έχω 'ξεπεράσει τον φόβο του θανάτου', αυτό μάλλον δεν θα συμβεί ποτέ, έχω όμως ξεπεράσει τον σχετικό τρόμο. Έχω συμβιβαστεί με το πεπερασμένο της ύπαρξης και προσπαθώ να απολαμβάνω κάθε ημέρα σαν ένα νέο δώρο. 

Θέλησα λοιπόν με το άρθρο αυτό να κάνω την εξής δημόσια επισήμανση: Η ψυχοθεραπεία δεν είναι ούτε ντροπή, ούτε πολυτέλεια. Αντίθετα είναι μια φροντίδα, μια επιμέλεια εαυτού, που αξίζει και δικαιούται κάθε άνθρωπος. Μη διστάσετε να την προσφέρετε στον εαυτό σας και να ενθαρρύνετε τους δικούς σας να κάνουν το ίδιο.

Αφού λοιπόν ξόδεψα χρόνο στο παρελθόν και στο παρόν, μετά σχεδόν υποχρεωτικά κοίταξα στο μέλλον. Με τις επικούρειες διδαχές, προσπάθησα να είμαι όσο πιο αντικειμενικός και ρεαλιστής γίνεται. Φαίνεται πως τα επιστημονικά δεδομένα μου δίνουν αρκετές πιθανότητες να περάσω τα 80, ίσως μάλιστα ακόμα και τα ενενήντα:

Ξέρω πολύ καλά βέβαια πως αυτά δεν είναι παρά πιθανότητες. Πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος ή μιας απρόβλεπτης ασθένειας που μπορεί να σημάνουν την αναχώρηση από τα εγκόσμια πολύ νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση, είναι λογικό να νιώθω πως είμαι 'πάνω-κάτω' στα μισά του δρόμου. Έτσι λοιπόν αναρωτήθηκα τι είναι αυτό που έχει σημασία για μένα σήμερα. Κατέληξα σε κάποιες σκέψεις όπως οι παρακάτω:

• Να φροντίσω όσο μπορώ την οικογένεια και τους φίλους μου
• Να προσπαθήσω να είμαι χρήσιμος και εποικοδομητικός άνθρωπος στην κοινωνία
• Να εξελίξω την επιχείρησή μου σε έναν οργανισμό με συλλογική κουλτούρα και 'νοημοσύνη', με σκοπό να συνεχίσει να υπάρχει, να δημιουργεί και να προσφέρει μετά από εμένα και χωρίς εμένα
• Να μην σταματήσω να εξελίσσομαι σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο

Το καλοκαίρι που μας πέρασε είχα την τύχη να συναντήσω έναν αγαπημένο καθηγητή μου από το πανεπιστήμιο. Όπως λοιπόν τα λέγαμε αναφέρθηκε σε κάτι που είχε εκείνος ακούσει σε νεώτερη ηλικία: Ένας άντρας στη ζωή του οφείλει να κάνει ένα παιδί, να χτίσει ένα σπίτι και να γράψει ένα βιβλίο.

Νομίζω πως η σύντομη αυτή φράση συμπυκνώνει πολλή σοφία (σημειώνοντας πως, προφανώς - ελπίζω, τα ίδια ισχύουν φυσικά και για μια γυναίκα) και αναμφίβολα μου έδωσε έμπνευση και ιδέες για πράγματα που θα επιχειρήσω να κάνω τα επόμενα χρόνια.

Επιθυμώ να κλείσω αυτό το άρθρο λέγοντας και πάλι πως νιώθω τυχερός και ευγνώμων στους τόσους πολλούς ανθρώπους που με έχουν βοηθήσει μέχρι σήμερα. Είναι πλούτος αληθινός που δεν τον αλλάζω με τίποτα. Ταυτόχρονα νιώθω όλο και περισσότερο το 'χρέος' για το οποίο μιλά ο Καζαντζάκης: Πρέπει στ' αλήθεια να αφήσουμε τον κόσμο αυτό λίγο καλύτερο απ' ότι τον βρήκαμε και αυτή η σκέψη δεν πρέπει να βρίσκει χώρο μόνο προς το τέλος της ζωής μας, όπως συμβαίνει συχνά. Θα ήθελα να πιστεύω λοιπόν πως μαζί με τα καθημερινά θέματα που πάντα θα υπάρχουν, θα μπορέσω και εγώ να συνεισφέρω ουσιαστικότερα στην κατεύθυνση αυτή. 

Αν μη τι άλλο σήμερα, την ημέρα των τεσσαρακοστών τετάρτων γενεθλίων μου, εκεί μου φαίνεται πως βρίσκεται ο καταλύτης για το πέρασμα από τη ζωή στον βίο.

Έλληνες ή Γραικοί;

Όλο και συχνότερα βλέπω πολλούς, πολλές φορές ιδιαίτερα αξιόλογους, συμπολίτες μας να διαμαρτύρονται για την χρήση των όρων "Greece" και "Greek" όσον αφορά τη χώρα μας και να προωθούν τα - κάπως γραφικά στην αγγλική τους απόδοση - "Hellas", "Hellenic" και "Hellene". 

Στην αρχή η σχετική θέση μου φαινόταν λογική και μάλιστα προσπάθησαν να χρησιμοποιήσω και εγώ τους σχετικούς όρους. Δεν μπορώ να κρύψω όμως ότι γρήγορα μου φάνηκε πολύ άβολο. Θυμήθηκα εξάλλου πως στο Δημοτικό Σχολείο μαθαίναμε τα τελευταία λόγια του ήρωα της επανάστασης Αθανασίου Διάκου:

"Εγώ γραικός γεννήθηκα, γραικός θε να πεθάνω"

Γιατί λοιπόν να μας ενοχλεί τόσο πολύ; Στη συνέχεια έκανα μια αναζήτηση στο διαδίκτυο για την ετυμολογία του όρου "γραικός" / "γραικία". Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, "Ο Αριστοτέλης, το Πάριο χρονικό, ο Απολλόδωρος κ.α. αναφέρουν ότι οι Έλληνες πριν λέγονταν Γραικοί, πρβ: «πρώτον μεν Γραικοί νυν δε Έλληνες» (Πάριο Χρονικό). Ειδικότερα, ο Απολλόδωρος λέει ότι οι πέτρες που πετούσαν πίσω τους ο Δευκαλίωνας και η γυναίκα του Πύρρα και γίνονταν άνθρωποι λέγονταν Γραικοί και μετά μετονομάστηκαν σε Έλληνες από τον βασιλιά Έλληνα, γιο του βασιλιά Δευκαλίωνα".

Με λίγα λόγια, πρώτα ονομαστήκαμε Γραικοί και μετά Έλληνες.

Συνέχισα λίγο την αναζήτησή μου και είδα ότι οι Λατίνοι τη χώρα μας την έλεγαν "Graecia" και τους Έλληνες "Graeci". Εδώ πραγματικά αξίζει να γίνει η εξής παρατήρηση, χωρίς να θέλω να μπω στα χωράφια των ιστορικών: Εάν υπάρχει σήμερα η ανάμνηση του ελληνικού μεγαλείου της κλασικής εποχής, αυτό αναμφίβολα το οφείλουμε στους Ρωμαίους. Το οφείλουμε σε τέτοιο βαθμό που, μέσα από τη δημιουργία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, οι όροι Ρωμαίος (Ρωμιός) και Έλληνας, έφτασαν να ταυτίζονται, όπως και η ρωμιοσύνη με τον ελληνισμό.

Θα έλεγα λοιπόν πως οι σχετικές ενοχλήσεις μάλλον στερούνται ιστορικού υποβάθρου. Πολύ περισσότερο θα πρότεινα όλοι μας να μελετήσουμε βαθύτερα τον ρόλο που έπαιξε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ιδιαίτερα η ανατολική μετεξέλιξή της, στη διάσωση και τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος.

Όχι, δεν μας υποτιμά κανείς αναφέροντάς μας σαν "Greeks" και την όμορφη χώρα μας σαν "Greece". Κάθε άλλο, χρησιμοποιούν τον πιο αυθεντικό, παλιότερο ορισμό μας. Αντίθετα, αυτό που μας υποτιμά, ίσως και μας προσβάλλει, είναι η επιφανειακή αντιμετώπιση των πραγμάτων, η οποία φοβάμαι πως είναι πλήρως αντίθετη με τον ελληνικό λόγο.

Ένα νοητικό πείραμα περί ευτυχίας

Για πολλούς ανθρώπους η ευτυχία είναι το νόημα της ζωής. Σίγουρα, αν δεν είναι το βασικό της νόημα, είναι ένας καταλύτης ή ίσως ένας ακριβής δείκτης που μας δείχνει εάν ο βίος που διάγουμε ανταποκρίνεται στις αληθινές μας επιθυμίες. Σε κάθε περίπτωση, πάει καιρός που κάποιος συνάντησε άνθρωπο ο οποίος δεν ήθελε να αισθάνεται ευτυχής.

Παρότι είναι ίσως δύσκολο να ορίσουμε 'τι είναι η ευτυχία', μπορούμε σχετικά εύκολα να δώσουμε παραδείγματα καταστάσεων και συναισθημάτων που δεν είναι ευτυχία. Ο φόβος, ο άγχος, η αγωνία, η αβεβαιότητα, ο πόνος, η ματαίωση, η θλίψη, η αποτυχία, η στενοχώρια, η πείνα, η ασθένεια αποτελούν καλά παραδείγματα απουσίας ευτυχίας ή ακόμα και δυστυχίας.

Αν κάνει κάποιος μια επίσκεψη σε ένα κεντρικό βιβλιοπωλείο, είτε σε φυσικό χώρο ή ψηφιακό, θα βρει δεκάδες βιβλία που πραγματεύονται αυτό το ζήτημα: Του πως κανείς να είναι ευτυχισμένος. Ψυχολόγοι, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι, γιατροί, γκουρού του μάνατζμεντ και των επιχειρήσεων, καλλιτέχνες, πολιτικοί, επιστήμονες, ένα τεράστιο φάσμα ειδικοτήτων γράφει περί της ευτυχίας. Για να γράφονται όμως τόσες χιλιάδες βιβλία για το ζήτημα κάθε χρόνο σε παγκόσμια κλίμακα, θα έλεγε κανείς πως μάλλον απέχουμε από την οριστική λύση του προβλήματος της ευτυχίας.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε μια πιθανή απάντηση, θα ήθελα να σας καλέσω σε ένα νοητικό πείραμα. Ανεξάρτητα των πιθανών θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων και εμπειριών σας, ας κάνουμε την εξής υπόθεση:

• Δεν υπάρχει κανείς άλλος κόσμος πέρα από τον αισθητό. Είμαστε θνητοί, η ύπαρξή μας αρχίζει με τη σύλληψη και ολοκληρώνεται οριστικά και αμετάκλητα με τον θάνατό μας. Δεν πρόκειται να υπάρξουμε ποτέ ξανά στον αιώνα των άπαντα, μας προσμένει μόνο μια παντοτινή ανυπαρξία.
  
  
• Επίσης δεν υπάρχει ψυχή. Αυτό που ονομάζουμε 'ψυχή' δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση που έχει να κάνει με τις νοητικές και άλλες σωματικές λειτουργίες του οργανισμού μας. Ο οργανισμός μας δεν είναι τίποτα άλλο παρά 'υλικό' και 'λογισμικό' (κατά μερικούς, μόνο λογισμικό), που εκτελεί έναν συγκεκριμένο κύκλο. 
  
  
• Τέλος, δεν υπάρχει Θεός ή κάποια άλλη Ανώτερη Δύναμη, όπως την έχουν αντιληφθεί χιλιάδες διαφορετικές θρησκείες στην ανθρώπινη ιστορία.

Ξαναλέω, πρόκειται για ένα νοητικό πείραμα. Καταλαβαίνω πως σε πολλούς οι παραπάνω θέσεις είναι ιδιαίτερα ξένες, ίσως και ενοχλητικές. Αξίζει όμως να δοκιμάσουμε να κάνουμε αυτές τις υποθέσεις και να δούμε πως θα αισθανόμασταν εάν ήταν αληθινές.

Ισχυρίζομαι πως για να μπορέσει κάποιος να νιώσει ευτυχισμένος πρέπει να μπορέσει να το κάνει θεωρώντας πως ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι αν δεν ισχύουν, ακόμα κι αν υπάρχει Θεός ή αν υφίσταται η έννοια της ψυχής, τα πράγματα θα είναι καλύτερα από τα οριζόμενα στο νοητικό αυτό πείραμα.

Μόνο λοιπόν εάν κανείς εμπεδώσει τη βεβαιότητα του επικείμενου θανάτου (δεν έχει σημασία αν έρχεται σε μια ώρα ή σε έναν αιώνα - έρχεται και είναι τελεσίδικος) και παρά ταύτη καταφέρει να νοηματοδοτήσει τον βίο του, τότε μόνο θα απαλλαχθεί από τον προαιώνιο φόβο του τέλους και θα καταφέρει να βιώσει την κατάσταση της ευτυχίας.

Πολλοί συγγραφείς ανά τους αιώνες λίγο πολύ υποστήριξαν πως ο άνθρωπος είναι κάτι σαν τρόφιμο αναμορφωτηρίου. Ότι χρειάζεται το φόβητρο της Θείας Δίκης για να μπορέσει να 'αυτοπεριοριστεί', να κρατηθεί δηλαδή στη 'νομιμότητα', προσμένοντας βεβαίως στην ανταμειβή της αιώνιας ζωής.

Είναι όμως αλήθεια τελικά; Για σκέψου, αγαπητέ αναγνώστη, η συνειδητοποίηση της απόλυτης ματαιότητας και της τόσο προσωρινής διάστασης της ύπαρξης, οδηγεί τελικά τον άνθρωπο προς το 'καλό' ή προς το 'κακό';

Ισχυρίζομαι πως η συνειδητοποίηση αυτή μας οδηγεί αποκλειστικά και μόνο προς το καλό. Όχι μόνο δεν καταρρέουμε από την επίγνωση της θνητότητας με τρόπο τελεσίδικο, αλλά αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Ακούγεται λίγο ειρωνικό, δεν έχω ειλικρινά καμία τέτοια διάθεση, αλλά οι συνθήκες του παραπάνω νοητικού πειράματος μας κάνουν 'καλούς χριστιανούς'.

Τελικά το καλό έχει αξία από μόνο του. Αντίθετα η αξία του μειώνεται δραματικά, εκφυλίζεται θα έλεγε κανείς, εάν το πράττεις εν αναμονή κάποιας ανταμοιβής. Ο σχετικός θαυμασμός του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος προς τον μελλοθάνατο Νίκο Μπελογιάννη είναι ιδιαίτερα διδακτικός.

Μια τελική παρατήρηση έχει να κάνει με τον πλούτο. Δισεκατομμύρια άνθρωποι αναλώνονται στο κυνήγι του πλούτου και εν τω μεταξύ οι ζωές τους περνούν χωρίς εκείνοι να το συνειδητοποιούν. Ο Επίκουρος έλεγε πως αν έχει ψωμί να φάει και νερό να πιει, αν είναι προστατευμένος από τις καιρικές συνθήκες και τα άγρια θηρία, τότε μπορεί να παραβγεί στην ευτυχία τον ίδιο τον Δία. Αξίζει πραγματικά να σκεφτούμε καλά τα λόγια του κορυφαίου φιλοσόφου του αρχαίου κόσμου. 

Προφανώς τα υλικά αγαθά χρειάζονται για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός κανείς όμως με τα άγχη και τις στενοχώριες που συχνά συνοδεύουν την προσπάθεια αυτή.

Σε θυμάμαι

Σε θυμάμαι

Σε θυμάμαι να κατεβαίνεις τη Σαλαμίνος κοντά στο σπίτι
Ίσως γυρίζεις απ’ το σχολείο ή μπορεί να είχες πάει για ψώνια
Κουρασμένη φαντάζεις όμως χαμογελάς
Τη δουλειά πάντα χαιρόσουν

«Τι κάνεις Δημήτρη μου;» με ρωτάς
Με τρόπο που κάνει το σύμπαν να γεμίζει αγάπη
Φορτίο βαρύ
Και συνάμα ενέργεια αστείρευτη

Δεν είναι εύκολο να αγαπάς
Μα είναι σίγουρα το καλύτερο

«Να γίνεις ένας καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία»
Μου πες ένα πρωί τα πρώτα χρόνια του ογδόντα
Κι αυτή η προτροπή η τόσο απλά ειπωμένη
Αντηχεί ακόμα στα αυτιά μου
Νομίζω συνέχεια και πιο δυνατά
Σαν μελωδία γλυκιά και σαν πυξίδα ακριβείας

«Δεν γίνεται να μην υπάρχει θεός»
Μου είχες πει λίγο καιρό πριν το τέλος
Κι αυτή η απόλυτη σιγουριά σου
παράξενη τότε πολύ μου ακούστηκε

Μα τώρα πια καταλαβαίνω
Το σωστό έχει αξία από μόνο του
Θεός δεν μπορεί να μην είναι
Γιατί ο Θεός είναι μέσα μας
Οι πράξεις μας οι ίδιες τον φτιάχνουν

Γρήγορα ή αργά
Ο χρόνος την αλήθεια πάντα στο φως θα τη φέρει

Έφυγες μα είσαι παντού
Πως μπορούν οι νεκροί μιλάνε;
Δέκα χρόνια κι όλα μοιάζουν σαν χθες
Το ‘χες γράψει εξάλλου κι εσύ
Μόνο τότε πεθαίνουνε, όταν τους λησμονάνε

Σε θυμάμαι, μαμά
Σε θυμάμαι

Ασπρόπυργος, 27 Σεπτεμβρίου 2021