Μέσα Κοινωνική Δικτύωσης ή Αντικοινωνικά Μέσα Απομόνωσης;

Η παρακάτω φωτογραφία είναι από τη δημόσια ανακοίνωση οικονομικών στοιχείων του Facebook για το έτος 2019. Έσοδα της τάξης των 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων (αναλυτικά στο: https://investor.fb.com/investor-news/press-release-details/2020/Facebook-Reports-Fourth-Quarter-and-Full-Year-2019-Results/default.aspx)

Οικονομικά αποτελέσματα Facebook 2019

Αναρωτιέμαι πόσοι από εσάς που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, αγαπητοί φίλοι, αντιλαμβάνεστε ότι, αφού δεν πληρώνετε, τότε μάλλον το προϊόν είστε εσείς.

Ναι, κάτι σε σπρώχνει να μπαίνεις στο Facebook όλο και πιο συχνά. Εσένα, και πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Έχει σχεδιαστεί για να είναι εθιστικό (το λένε πιο ευγενικά: “increased user engagement”). Αυτό βεβαίως, οδηγεί οποιονδήποτε θέλει να διαφημίσει οτιδήποτε, να το κάνει εδώ (και πιστέψτε με, είναι πολύ αποτελεσματικό). Το παραπάνω ασύλληπτο ποσό εσόδων έρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη διαφήμιση.

Το γεγονός λοιπόν ότι καθένας μας κάνει ότι μπορεί για να τραβήξει την προσοχή των άλλων, είναι το νερό που κινεί τον μύλο αυτής της μηχανής, η οποία παράγει 70.000.000.000 δολάρια ετησίως.

Τα πράγματα όμως είναι πολύ χειρότερα. Το Facebook ξέρει τα πάντα για σένα. Ξέρει που είσαι οποιαδήποτε στιγμή. Ξέρει τι σκέφτεσαι. Ξέρει τι σου αρέσει, τι σε ενθουσιάζει και τι σε εκνευρίζει. Ξέρει την ιδεολογία σου, τόσο την πραγματική όσο και αυτήν που θέλεις οι άλλοι να νομίζουν για σένα. Ξέρει με ποιαν ή με ποιον είσαι ερωτευμένος/η. Ξέρει την προσωπική ζωή σου, όπως κανένας άλλος. Το πλέον τρομακτικό είναι ότι σε ξέρει (πολύ) καλύτερα απ´ όσο εσύ ξέρεις τον ίδιο σου τον εαυτό - και αυτή η φράση δεν έχει το παραμικρό στοιχείο υπερβολής.

«Και που είναι το κακό;», ίσως αναρωτηθεί κάποιος. Το κακό είναι πως το Facebook (όπως και οι υπόλοιποι «GAFAM» - Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) μας ξέρει τόσο καλά που μπορεί όχι μόνο να μας κατευθύνει απολύτως σε οποιαδήποτε απόφαση κληθούμε να πάρουμε αλλά να έχουμε επιπλέον την ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης.

Ελπίζω η κυβέρνηση των ΗΠΑ ή η ΕΕ να διασπάσουν τις GAFAM ή να θεσπίσουν ένα αυστηρότατο κανονιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία τους ή ακόμα και να τις εθνικοποιήσουν. Το μόνο βέβαιο είναι πως η παρούσα κατάσταση είναι απολύτως μη βιώσιμη. Το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης (δηλαδή ότι πιο θεμελιώδες) είναι ήδη βάναυσα καταπατημένο. Δεν χωρά καμία αμφιβολία πως το διακύβευμα υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες διαχείρισης οποιουδήποτε πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης.

Ξέρω ότι σε πολλούς τα παραπάνω θα φανούν υπερβολικά. Πιστέψτε όμως, δεν είναι καθόλου. Ο συνδυασμός των (λεγόμενων) κοινωνικών δικτύων με τα smartphones και την τεχνητή νοημοσύνη έχουν δημιουργήσει μια πανίσχυρη δύναμη η οποία είναι αδιανόητο να μην βρίσκεται υπό κρατικό / κοινωνικό έλεγχο. Φοβάμαι πως το τίμημα που θα πληρώσουμε όλοι θα είναι βαρύτατο.

Τι μπορεί να κάνει κάποιος λοιπόν; Πρώτα και κύρια να ξαναβρεί την ανθρώπινη διάσταση του. Να προτιμήσει έναν διάλογο από κοντά σε σχέση με έναν ηλεκτρονικό διάλογο. Να δώσει έμφαση στη μάθηση και στην τεχνογνωσία και όχι στην χρήση τυποποιημένων υπηρεσιών.

Αν δεν κάνουμε τα παραπάνω, τελικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα εξελιχθούν σε αντικοινωνικά μέσα απομόνωσης, κάτι που ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται.

Παλιότερα λέγαμε κάποιοι «να μας χαρακτηρίζει αυτό που παράγουμε, όχι αυτό που καταναλώνουμε». Η αρχή αυτή ισχύει αυτούσια και στον ψηφιακό κόσμο. Ας σκεφτεί καθένας πως μπορεί να παράξει ψηφιακές υπηρεσίες και περιεχόμενο που θα εξυπηρετεί πρώτα τον ίδιο, τους φίλους του και την κοινωνία - όχι να είναι πρώτη ύλη για την παραγωγική μηχανή των GAFAM.

Σε οποιαδήποτε στιγμή στην ιστορία όταν κανείς ήταν μπερδεμένος την καλύτερη απάντηση την έβρισκε στις πηγές της γνώσης. Η βιβλιογραφία στα παραπάνω ζητήματα είναι τεράστια. Αναζητήστε την. Πολλοί θα εκπλαγείτε.

Επιχειρηματικότητα στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας

Στην ΕΡΤ απόψε το βράδυ για επιχειρηματικότητα, καινοτομία και το νέο παραγωγικό μοντέλο. Τα ίδια ακούμε εδώ και 20+ χρόνια. Εννοείται πως δεν έχει γίνει τίποτα ουσιαστικό από κανέναν. 

Γιατί; 

Διότι αν αλλάξει ουσιωδώς το παραγωγικό μοντέλο της χώρας, θα καταστραφεί το πολιτικό της μοντέλο που στηρίζεται στην εξαγορά ψήφων δια μέσου των προσλήψεων για τους πολλούς ενώ ταυτόχρονα γίνεται πάρτι στις προμήθειες για τους λίγους - - και έτσι είναι όλοι ευχαριστημένοι.

Ο Ραφαηλίδης τα εξηγεί ωραία στην κωμικοτραγική ιστορία του νεοελληνικού κράτους: Αυτοσκοπός της εξουσίας στην Ελλάδα είναι η διασπάθιση των δανείων από το εξωτερικό.

Δεν είναι τυχαίο που είμαστε το Ιράν της Ευρώπης.

Δεν είναι τυχαίο που είμαστε η Βόρεια Κορέα της Δύσης.

Αἰδώς, Ἀργεῖοι. 

Ή μάλλον, για να είμαι στο κλίμα των ημερών,

Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί.

Συνταγματικά δικαιώματα και κορωνοϊός

Έγραψα πρόσφατα στο ιστολόγιο αυτό πως τα μέτρα προστασίας που ελήφθησαν για τον κορωνοϊό, αν και αμαφίβολα αναγκαία και αποτελεσματικά, ήταν ταυτόχρονα και μια πολύ κακή αρχή όσον αφορά την καταπάτηση των συνταγματικά καρτοχυρωμένων δικαιωμάτων των πολιτών της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αναφέρομαι πρώτα και κύρια στον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησης, που είναι κορυφαίο συνταγματικό δικαίωμα αλλά και δικαίωμα που απορρέει από τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αν κατάλαβα καλά, το συνταγματικό αυτό δικαίωμα ανεστάλη με κάποια υπουργική απόφαση ή πράξη νομοθετικού περιεχομένου. Σκεπτόμενος το ζήτημα αυτό εκ νέου, αναρωτιέμαι κατά πόσον η σοβαρότητα του ζητήματος συμβαδίζει με τον τρόπο λήψης της εν λόγω απόφασης.

Επί παραδείγματι, που έχουν δημιουργηθεί τα ακόλουθα ερωτήματα:

• Δεν θα έπρεπε ο κ. Πρωθυπουργός να ενημερώσει την εθνική αντιπροσωπεία για το κρίσιμο ζήτημα που επέβαλλε την αναστολή διατάξεων του Συντάγματος;
• Δεν θα έρεπε να διεξαχθεί συζήτηση στην εθνική αντιπροσωπεία και η εν λόγω απόφαση να υπερψηφιστεί από αυξημένη πλειοψηφία δυο τρίτων ή τριών πέμπτων;
• Δεν θα έπρεπε η κα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως επιβλέπουσα της λειτουργίας του πολιτεύματος να δώσει τη σύμφωνη γνώμη της;
• Αν μη τι άλλο, δεν θα έπρεπε να ερωτηθεί και να δώσει τη σύμφωνη γνώμη της η ηγεσία της δικαστικής εξουσίας, ο κ. Πρόεδρος του Αρείου Πάγου και ο κ. Πρόεδρους του Συμβουλίου της Επικρατείας;

Δηλαδή, είναι δυνατόν η αναστολή ενός συνταγματικού δικαιώματος να γίνεται απλώς και μόνο με απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας; 

Δεν είμαι ειδικός, οπότε απευθύνομαι στους ειδικούς νομικούς ρωτώντας τους για την πολιτική διάσταση του θέματος. Ως πολίτης όμως είμαι πολύ, πάρα πολύ ανήσυχος που μια τέτοιας βαρύτητας απόφαση ελήφθη από την εκτελεστική εξουσία δίχως μια διαδικασία σαν την παραπάνω. Εύλογα αυτό κάνει τους πολίτες να ανησυχούν ότι ενδεχομένως σε μελλοντική περίσταση μια κακοπροαίρετη εκτελεστική εξουσία δύναται να πράξει το ίδιο χωρίς να συντρέχουν πραγματικοί λόγοι όπως σήμερα και βασιζόμενη στο προηγούμενο να μην εφαρμόσει και τότε την πρέπουσα διαδικασία.

Υπενθυμίζω πως κάτι αντίστοιχο συνέβη το 2010 όταν η χώρα  βρέθηκε σε ένα νέο de facto καθεστώς με το μνημόνιο δίχως να συμβούν τα παραπάνω. Τι ακολούθησε; Ένας τραγικός διχασμός που έχει δηλητηριάσει τον λαό μας ανεπανόρθωτα. Η σχετική ευθύνη του Γ. Α. Παπανδρέου είναι βαρύτατη. Ομοίως βαρύτατη φαίνεται να είναι και η ευθύνη του Κυρ. Κ. Μητσοτάκη που επί δικής του προεδρίας της κυβερνήσεως ανεστάλησαν συνταγματικά δικαιώματα με μια απλή υπουργική απόφαση.

Τους δημοκρατικούς πολιτειακούς θεσμούς πρέπει να τους προσέχουμε ως κόρη οφθαλμού. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία δεν τα έχει πάει πολύ καλά με τη διάκριση των εξουσιών - το λέω με τον πιο ευγενικό δυνατό τρόπο. Ελπίζω ο ελληνικός λαός να αντιληφθεί την κρισιμότητα του ζητήματος και να πράξει αναλόγως.

Για τις θρησκείες και τη συγκέντρωση της πρωτομαγιάς υπό το πρίσμα του Yuval Noah Harari

Η πρωτομαγιά του 2020 γιορτάστηκε εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, δηλαδή υπό συνθήκες πρωτόγνωρες. Το σύνθημα "δεν είναι αργία, είναι απεργία", όσο και αληθινό κι αν είναι στην ουσία του, έμοιαζε να μην έχει ιδιαίτερο περιεχόμενο την στιγμή που ένα μεγάλο ποσοστό της οικονομικής δραστηριότητας έχει εκ των πραγμάτων σταματήσει λόγω των μέτρων προστασίας που ορθώς έχουν ληφθεί.

Εν τούτοις το ΚΚΕ αποφάσισε να κινηθεί στα όρια του νόμου και να διοργανώσει μια συγκέντρωση τηρώντας αυστηρά τα μέτρα προστασίας. Δεν θα κρύψω πως χάρηκα μόλις είδα τις συγκεκριμένες φωτογραφίες καθώς είχα - εύλογα δυστυχώς - μεγάλη ανησυχία για τα ατομικά δικαιώματα που τόσο πολύ έχουν αμφισβητηθεί επ' αφορμή της πανδημίας, κάνοντας όπως είπα σε προηγούμενο άρθρο μια πολύ κακή αρχή.

Γρήγορα βέβαια κατάλαβα το υποκριτικό του θέματος. Η λήψη στο Σύνταγμα ήταν εμφανώς σκηνοθετημένη. Οι παριστάμενοι ήταν κάπως σαν ηθοποιοί σε παράσταση. Κατά την προσέλευση και αποχώτηση, όπως ήταν φυσικό, η απόσταση των δυο μέτρων πήγε περίπατο, όπως πήγε και κατά την κατάθεση στεφάνου στο μνημείο της Καισαριανής.

Επίσης, ήρθαν στο μυαλό μου για όσα έκανε - ή για την ακρίβεια - όσα δεν έκανε το ΚΚΕ στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας από το 2009 μέχρι σήμερα. Εξακολουθεί να μιλάμε για τη λαϊκή κυριαρχή με όρους θεολογικούς, κάτι σαν τη μετά θάνατον ζωή, δίχως να λέει τι πρέπει να κάνουμε οι εργαζόμενοι σήμερα (άλλο από το να αγοράζουμε κουπόνια, Ριζοσπάστη και να πηγαίνουμε όπου μας ζητά το ΠΑΜΕ). Αυτό όμως είναι άλλο ζήτημα.

Το ΚΚΕ είναι αυτό που είναι. Στην πραγματικότητα το τεράστιο αυτό λαϊκό κίνημα εξέπνευσε κατά το ήμισυ μαζί με τον Μπελογιάννη και κατά το ήμισυ μαζί με τον Πλουμπίδη, ότι είχε μείνει από αυτό δηλαδή μετά την προδοσία που υπέστη ο Άρης. Αυτά όμως ας τα αφήσουμε στους ιστορικούς.

Εκεί που θέλω να επικεντρωθώ είναι στο σήμερα. Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον απόψεις συμπολιτών μας που έδειξαν ιδιαίτερα ενοχλημένοι από την πορεία αυτή. Ένας έλεγε τα εξής:

"Δεν μας άφησαν να πάμε στις παρελάσεις για την ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ της 25ης Μαρτίου. Δεν έγιναν καθόλου παρελάσεις. Μετά μας έκλεισαν τις εκκλησίες. Δεν μας άφησαν να πάμε ούτε τη Μεγάλη Εβδομάδα, ούτε καν λιγους από εμάς να πάρουμε το ΑΓΙΟ ΦΩΣ να το πάμε στις γειτονιές μας. Άφησαν όμως το ΚΚΕ και το ΠΑΜΕ να κάνουν συγκέντρωση στο Σύνταγμα. Ως πότε το κράτος μας θα είναι κομμουνιστοφοβικό και κομμουνιστόφιλο; Ως πότε οι άνθρωποι αυτοί θα απολαμβάνουν ειδικού καθεστώτος;".

Η άποψη αυτή, που έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής ως παρατήρησα, εμπίπτει στα γνωστικά αντικείμενα ενός ευρέως πλήθους γνωστικών αντικειμένων. Ίσως ο συγγραφέας της να μην μπορεί να ξεπεράσει το ιστορικό γεγονός ότι παρά τις χιλιάδες δολοφονίες, τραμπουκισμούς, εκτοπισμούς και φυλακίσεις, εν τέλει κάποιοι κομμουνιστές όντως επέζησαν της περιόδου 1946-1974 και οι απόγονοί τους, βιολογικοί ή ιδεολογικοί, μπορούν ελεύθερα να διαδηλώνουν στο Σύνταγμα. Να τελικά που η ελληνική εκδοχή της "Endlösung" δεν ήταν και τόσο αποτελεσματική - όπως δεν ήταν ούτε η αυθεντική, καθώς τελικά κάποιοι Εβραίοι επέζησαν.

Ένας Εβραίος που ευτυχώς επέζησε του Endlösung, οι πρόγονοί του δηλαδή, είναι ο μεγάλος ιστορικός και διανοητής Yuval Noah Harari. Στη διάσημη τριλογία που έχει γράψει (Sapiens, Homo Deus, 21 Lessons for the 21st Century) αναπτύσσει την άποψη ότι έννοιες όπως ο εθνικισμός, οι ιδεολογίες και οι θρησκείες είναι στην πραγματικότητα ταυτόσημες και εν τέλει τις ονομάζει όλες "θρησκείες". Mε απλά λόγια, ο εθνικισμός, ο χριστιανισμός και ο κομμουνισμός δεν είναι παρά τρεις διαφορετικές θρησκείες.

Ο συμπολίτης μας που έγραφε την παραπάνω χαριτωμένη άποψη, μάλλον θα στενοχωρηθεί αν καταλάβει τι πραγματικά εννοεί ο Harari:

• Οι πιστοί της θρησκείας του εθνικισμού, μπορούσαν να κάνουν παρελάσεις την 25η Μαρτίου, αλλά δεν το έκαναν.
• Οι πιστοί της θρησκείας του χριστιανισμού, μπορούσαν να κάνουν περιφορές επιταφίων και να μαζευτούν για την ανάσταση, αλλά δεν το έκαναν.
• Αντίθετα, οι πιστοί της θρησκείας του κομμουνισμού, μπορούσαν να διαδηλώσουν για την πρωτομαγιά και όντως το έκαναν.

Δεν τίθεται λοιπόν ερώτημα ως προς ποια από τις θρησκείες αυτές είναι "καλή" ή "κακή". Εξάλλου, αν ζούσαμε σε κανονική ευρωπαϊκή χώρα θα είχαμε αληθινή ανεξιθρησκία (επειδή όμως ζούμε μάλλον στην Ευρωπαϊκή εκδοχή του Ιράν, έχουμε "επικρατούσα θρησκεία" στο Σύνταγμά μας). 

Αυτό που όμως αποδεικνύεται από τα γεγονότα είναι πως οι πιστοί της θρησκείας του κομμουνισμού πιστεύουν πιο ειλικρινά στην θρησκεία τους, ενώ αντίστοιχα οι πιστοί του εθνικισμού και του χριστιανισμού ξέχασαν την πίστη τους πριν αλέκτορα φωνήσαι. 

Πολύ απλά δηλαδή, οι εθνικιστές και οι χριστιανοί αυτής της χώρας, σε αντίθεση με τους κομμουνιστές της, δεν πιστεύουν πραγματικά αυτά που λένε ότι πιστεύουν - χωρίς να είμαι βέβαιος πως είναι κακό αυτό, μάλλον το αντίθετο θα έλεγα.

Εκτός αν πιστεύουν πως εάν πήγαιναν στο Σύνταγμα ή στον επιτάφιο με δυο μέτρα απόσταση, θα τους συνελάμβανε κανείς... Αν ναι, τότε όντως ανήκουν σε πεδία άλλων επιστημών.

Μέρες μικρές κι ατέλειωτες

Σήμερα είναι Τρίτη 5 Μαΐου 2020. Είμαι σε καραντίνα λόγω κορωνοϊού από το πρωί της Τρίτης 10 Μαρτίου 2020, έκλεισα δηλαδή αισίως οχτώ ολόκληρες, 'γεμάτες' εβδομάδες και μια ακόμα μέρα. Γρήγορο συμπέρασμα: Ο άνθρωπος μπορεί να συνηθίσει τα πάντα. Δεύτερο γρήγορο συμπέρασμα: Η πραγματικότητα πανεύκολα μπορεί να υπερβεί και την πιο δυνατή φαντασία.

Οι μέρες είναι μικρές. 

Ξυπνάω, πάντα με ξυπνητήρι. Το πρώτο χτυπάει στις 9:00. Το κλείνω πάντα. Ξαναχτυπά στις 9:30. Συνήθως σηκώνομαι. Μερικές φορές χτυπάει πάλι στις 9:40. Στις 9:45 ξεκινά το daily meeting με το Starttech Team. Ευτυχώς χωρίς κάμερα. Κάποιες φορές προλαβαίνω να πιω καφέ, κάποιες άλλες όχι. Έχω την εντύπωση πως ξυπνάω κάποια βάρβαρη πρωινή ώρα, όπως ίσως νιώθει κάποιος που ξυπνά κατά τις 5:00 το πρωί. Η πλάκα είναι ότι εκατοντάδες φορές τα τελευταία είκοσι χρόνια έχω ξυπνήσει 5:00 το πρωί για να πάρω κάποια πτήση - ποτέ δεν ήταν ευχάριστο. Και όμως, τώρα το 9:30 μου φαίνεται δυσκολότερο.

Κάνουμε το daily. Συνήθως κυλά ομαλά και ευχάριστα. Κάποιες φορές; όπως είναι απολύτως φυσιολογικό, όχι και τόσο.  Όλα είναι στο πρόγραμμα, πάντα βρίσκουμε την άκρη. Το ενδιαφέρον είναι ότι επικοινωνώ περισσότερο με την ομάδα τώρα παρότι όταν ήμαστε στο γραφείο - και αυτό μου αρέσει πάρα πολύ. Τελειώνουμε στις 10:00 - αν και καμιά φορά πάμε 5 λεπτά παραπάνω, σπανίως και 10. Μετά καφές και το πρώτο set από push-ups (από τα οποία θα ακολουθήσουν δεκάδες, σε σύντομα διαλείμματα των videoconferences). Στις 10:15 είναι το daily του Cloud Agency. Καθώς είναι η νεώτερη των ομάδων μας, προσπαθώ να μπαίνω σχετικά συχνά, πράγμα που δεν κάνω σε καμία άλλη από τις ομάδες μας. Ίσως δυο φορές την εβδομάδα, μερικές φορές και τρεις. Μετά με το ζόρι 15-20 λεπτά για απάντηση σε emails και ξεκινούν τα one-on-one. Tα περισσότερα είναι (πολύ) σύντομα, 15 λεπτών. Με την ομάδα μου και με key-persons πάμε στα 30-λεπτά. Η ώρα πάει 2:00 πριν το καταλάβω και έχουν ήδη γίνει 14 video-calls.

Στις 2:00 λοιπόν διάλειμμα για φαγητό. Ποτέ δεν ήμουν τόσο τακτικός στο φαγητό - Ίσως μόνο στο σύντομο πέρασμά μου από τον στρατό. Το 'lunch-break' κρατάει μια ώρα. Μια συνήθεια που απέκτησα από την περίοδο της νηστείας (όπου βεβαίως δεν νήστεψα) ήταν εκείνη του χαλβά. Είτε με σοκολάτα ή παραδοσιακός. Εξαιρετικό γλυκό, ταιριάζει με κάθε γεύμα! Ίσως αυτό εξηγεί το +1.5 κιλό της καραντίνας. Στις 3:00 με 3:15, πίσω στο laptop.

Δίνω ακόμα 45 λεπτά στον εαυτό μου για να διαβάσει emails. Στις 4:00 ξεκινάει ο δεύτερος κύκλος one-on-one που συνήθως πάει μέχρι τις 6:00. Σύντομο διάλειμμα για "ανακοίνωση αποτελεσμάτων" και στις 6:15 συνεχίζω. Είναι η ώρα των τηλεφωνημάτων στην άλλη άκρη του Ατλαντικού - Ευτυχώς έχουν μάθει να ξεκινούν νωρίς στην Καλιφόρνια, είναι 8:15 το πρωί. Αντίθετα σε Νέα Υόρκη και Βοστόνη είναι λίγο πριν το μεσημέρι. Όλα αυτά θα τελειώσουν κατά τις 7:00 ίσως και 7:30.

Τι κάνεις τότε; Στέλνεις μήνυμα στο 13033. Δηλαδή, μέχρι χθες. Είτε για κάποια από τα απαραίτητα ψώνια ή για το νέο όνομα της βόλτας - γυμναστική το λένε. Συνήθως πήγαινα για περπάτημα. Λίγες, εννοώ πολύ λίγες, δυο ή τρεις, πήγα μια βόλτα με το ποδήλατο. Βόλτα, όχι προπόνηση. Για κάποιο πολύ περίεργο λόγο δεν έχω καμία όρεξη για αερόβια άσκηση.

Επιστροφή στο σπίτι. Έχει πέσει νύχτα. Προσοχή με τα ρούχα & παπούτσια που φοράμε έξω, πρέπει να τα βγουν αμέσως μόλις ανοίξει η πόρτα και προσεκτικά να μεταφερθούν στο μπαλκόνι. Πρέπει τα χέρια να πλυθούν καλά και να απολυμανθεί το κινητό και το ρολόι, ή οτιδήποτε άλλο είχα μαζί μου. Μετά βραδινό φαγητό, συνήθως συνέχεια του μεσημεριανού με κάποιο έξτρα. Το αλκοόλ δεν έχει ακόμα κάνει ποδαρικό για το 2020 και ελπίζω να μην κάνει ποτέ ξανά. Στη συνέχεια λαμβάνει χώρα μια διαδρομή μεταξύ υπολογιστή, κινητού, τηλεόρασης και βιβλίου. Προσπαθώ να έχει κυρίαρχο ρόλο το βιβλίο, αλλά δεν τα καταφέρνω πάντα. Σε υπολογιστή και κινητό προσπαθώ να κάνω (και) κάτι χρήσιμο. Προγραμματισμό (!) στον υπολογιστή και duolingo στο κινητό. Στην τηλεόραση εξ' ορισμού τίποτα χρήσιμο δεν μπορεί να γίνει.

Κάποια στιγμή τα νιώθω τα μάτια μου να βαραίνουν. Κοιτάζω το ρολόι του κινητού. Κάποιες φορές δείχνει 2:00, κάποιες 2:30, κάποιες άλλες ακόμα και 3:30. Το ρεκόρ της καραντίνας ήταν 3:45 (πώς λοιπόν να ξυπνάω το πρώι;).  Οι ώρες αυτές, από 10:30, μετά το βραδινό φαγητό και μέχρι την ώρα που θα καταλάβω πως πρέπει να κοιμηθώ, κυριολεκτικά περνούν δίχως να το καταλάβω - εκτός βέβαια από τις φορές που κάποιος ξεχασμένος αμερικάνος θα θέλει να μιλήσουμε στις 10 ή 11 το βράδυ (ευτυχώς όχι και τόσο συχνά). Δεν έχω όμως παράπονο, διάβασα μερικά υπέροχα βιβλία (Ecce Homo του Νietzsche, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους του Ραφαηλίδη και, κορυφαίο όλων, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη) και άρχισα να προγραμματίζω εκ νέου, πρώτη φορά στον 21ο αιώνα - ίσως και σε επίπεδο δευτέρου έτους!

Οι μέρες είναι ατέλειωτες.

Ειλικρινά δεν ξέρω ούτε πως να το περιγράψω, πολύ περισσότερο πως να το διαχειριστώ. Οι μέρες περνάνε πριν το καταλάβω, κι όμως η κάθε μια τους ήταν πραγματικά ατέλειωτη. Νιώθω σαν να έχω ένα διαρκές jet lag. Ίσως σαν να έχω ταξιδέψει κάπου στη μέση του Ατλαντικού, με 3-4 ώρες διαφορά, που όμως ότι και να κάνω δεν μπορώ να προσαρμοστώ. Τώρα για παράδειγμα, βλέπω το ρολόι του υπολογιστή και γράφει 12:33πμ - Αυτό όμως δεν έχει να κάνει καθόλου με το πως αισθάνομαι. Ίσως σαν να είναι 9 το βράδυ. Κλασική περίπτωση jet lag.

O χρόνος τελικά είναι όντως σχετικός. Η αντίληψη του χρόνου πρέπει να έχει καθαρά να κάνει με την εναλλαγή παραστάσεων, καταστάσεων και εντυπώσεων. Η μονοτονία είναι βάρβαρη. Κάνει τις μέρες ταυτόχρονα μικρές και ατέλειωτες. Όχι μόνο δηλαδή η εμπειρία του χρόνου συρρικνώνεται αλλά αποκτά συνάμα και μια βασανιστική διάσταση. Περίπου όπως περιμένεις έξω από την αίθουσα του χειρουργείου περιμένοντας νεώτερα για την εγχείρηση ενός αγαπημένου προσώπου σου. 

Αυτό που όμως με τρομάζει είναι η δύναμη της συνήθειας. Αυτήν τη βάρβαση, αφύσικη και απάνθρωπη κατάσταση, όχι απλώς τη συνήθισα, αλλά άρχισε και να μου αρέσει κιόλας. Επικεντρώνομαι στα λίγα θετικά, όπως για παράδειγμα ότι γλυτώνω την ταλαιπωρία μετάβασης στο και επιστροφής από το γραφείο, και ξεχνάω όλα τα αρνητικά (με πρώτο και κύριο την στέρηση της ελευθερίας κίνησης). Έπιασα τον εαυτό μου σχεδόν να στενοχωριέται που σταματά η καραντίνα, που δεν πρέπει πια να στείλω μήνυμα για να βγω. Νοσταλγία για μια κατάσταση περιορισμού, είναι ίσως εντελώς παράλογο. Τελικά ο άνθρωπος μπορεί να συνηθίσει τα πάντα και αυτή του η ιδιότητα εκτός από μεγάλο προτέρημα μπορεί να είναι και μεγάλο μειονέκτημα - Όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις οικογενειακής βίας που τόσο συχνά διαβάζουμε τελευταία.

Κάποιοι λένε πως η καραντίνα και γενικότερα η πανδημία του κορωνοϊού θα μας αλλάξει τις συνήθειες. Αμφιβάλλω τα μάλα και αυτό υποστηρίζεται από την ίδια την αντίδρασή μας στην καραντίνα: Τη συνηθίσαμε αμέσως. Ομοίως λοιπόν αμέσως θα επανέλθουμε στις πρότερές μας συνήθειες μόλις παρέλθει ο λόγος της καραντίνας.

Το μεγαλύτερο μάθημα για μένα όμως, πολύ περισσότερο και από την εντυπωσιακή δύναμη της συνήθειας, είναι η σχετική φύση του χρόνου. Ο Καζαντζάκης λέει "Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή". Συμβατικά μετράμε τη ζωή σε ημερολογιακό χρόνο, σε περιστροφές της γής γύρω από τον ήλιο. Βλέπω όμως πως η καραντίνα μας διδάσκει, πράγμα για το οποίο της είμαι υπόχρεος, πως μετράμε τελείως λάθος. Δεν κάνει ο χρόνος τη ζωή μα οι εμπειρίες, οι αλλαγές, οι μεταβάσεις, η ποικιλία. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να είναι πολλές, αρμονικές και όμορφες. 

Μια πρόκληση για την ελευθερία: Μήνυμα στο 13033 - Μετακίνηση 6

Σήμερα το απόγευμα έστειλα μήνυμα στο 13033. Έβαλα την αιτιολογία "6", που νομίζω αναφέρεται στη σωματική άσκηση. Εδώ που τα λέμε πάντα αυτήν έβαζα, ήταν βολική. Η απάντηση ήρθε ακαριαία, τόσο που δεν έπαψε να με εντυπωσιάζει για το μηδαμινό network latency. Θα έλεγα πως κατά πάσα πιθανότητα, είναι απόλυτως αυτόματη. Άρα, έγινε καμία άρνηση μετακίνησης σε όλο το διάστημα του lock-down; Δεν έχω ακούσει αλλά θα στοιχημάτιζα πως όχι.

Όσο και αν η υλοποίηση του συγκεκριμένου μέτρου ήταν από χαριτωμένη ως αστεία (έχω κρατήσει ακόμα τα εξοδόχαρτα από το ιδιαίτερα σύντομο πέρασμά μου από τον Ελληνικό Στρατό), δεν μπορώ να μην πω ότι ήταν μια πάρα πολύ κακή αρχή: Σε ένα κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειάστηκε να ενημερώνουμε, υποτίθεται να παίρνουμε άδεια, για να βγούμε από το σπίτι μας. Δεν αντιδράσαμε διότι όλοι αντιλαμβανόμαστε τη σοβαρότητα του λόγου. Αναρωτιέμαι όμως τώρα, εάν μια επόμενη φορά, ο λόγος δεν είναι σοβαρός και είναι υποκινούμενος από αντιδημοκρατικές δυνάμεις, θα αντιδράσει κανείς; Φοβάμαι πως όχι. Τουλάχιστον όχι η μεγάλη πλειοψηφία.

Το κατά πόσο η καραντίνα, το lock-down, είναι αποτελεσματικά για την καταπολέμηση της πανδημίας θα το δείξει η ιστορία. Προσωπικά τα μέτρα τα εφάρμοσα με σοβαρότητα από την πρώτη στιγμή και προέτρεψα όποιον ήξερα να κάνει το ίδιο. Σχεδόν τίποτα δεν θα αλλάξει στη ζωή μου από αύριο. Θα συνεχίσω να δουλεύω από το σπίτι και να βγαίνω έξω για τα απολύτως απαραίτητα και μόνο για αυτά. Θα συνεχίσω με λίγα λόγια να προσέχω τόσο για να προστατέψω τον εαυτό μου όσο και για να μην έχω τύψεις ότι έγινα 'βαποράκι του κορωνοϊού' και μετέφερα τον ιό σε κάποιο αγαπημένο μου πρόσωπο.

Αυτό όμως που έχει κριθεί ήδη είναι πως στην πλειοψηφία του παγκοσμίου πληθυσμού επεβλήθη μια απαγόρευση ή έλεγχος της κυκλοφορίας ταυτόχρονα με μια κανονικοποίηση, ένα ξέπλυμα θα έλεγα, της ιδέας πως 'αν συντρέχει σοβαρός λόγος' δεν τρέχει και τίποτα να πάψουν να υπάρχουν προσωπικά δεδομένα, να πάψει να υπάρχει ιδιωτικότητα και ο μεγάλος αδερφός να επεμβαίνει όποτε χρειαστεί για να μας επαναφέρει στην τάξη. Για την προστασία του κοινωνικού συνόλου, εννοείται.

Δεν μπορώ να κρύψω λοιπόν πόσο πάρα πολύ ανήσυχο με κάνει το τελευταίο. Τα απολυταρχικά καθεστώτα έχουν πλέον πρόσβαση σε τεχνολογία που μπορεί να πραγματώσει το όνειρο του κάθε γκεταπίτη, του κάθε φασίστα και χουνταίου όπου γης. Οι δυνατότητες παρακολούθησης και ελέγχου έχουν πια εξελιχθεί εντυπωσιακά, για αυτό και οι λαοί, ως απάντηση, δεν μπορούν παρά να υιοθετήσουν το δόγμα της μηδενικής ανοχής στην καταπάτηση των ατομικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων.

Πραγματικά, όση έμφαση και να δώσω στην παραπάνω θέση δεν θα είναι αρκετή. Από τη φωτιά μέχρι την πυρηνική ενέργεια, ξέρουμε ότι δεν υπάρχει καλή και κακή τεχνολογία. Υπάρχουν μόνο καλές και κακές χρήσεις της. Για αυτό, τα δημοκρατικά μας αντανακλαστικά πρέπει τώρα να είναι πιο έντονα παρά ποτέ. Θα κάνουμε ότι χρειαστεί σαν κοινωνία για να προστατευτούμε από την πανδημία. Θα είμαστε όμως έτοιμοι να υπερασπιστούμε την ελευθερία μας σε όλα τα επίπεδα με οποιοδήποτε κοστος.

....και για να μην ξεχνιόμαστε: Ελπίζω να μην χρειαστεί να στείλω στο 13033 ποτέ ξανά, για οποιονδήποτε λόγο.

Χορηγίες και εργασιακή ασφάλεια

Εν μέσω της απροσδόκητης πανδημίας του κορονοϊού αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε όλοι ότι η ελληνική οικονομία - όπως φυσικά και η διεθνής - θα δεχτεί ένα πολύ βαρύ πλήγμα. Επί παραδείγματι, ο τουρισμός στην Ελλάδα δημιουργεί από 15% έως και 30% του ΑΕΠ σύμφωνα με διάφορες αναλύσεις. Είναι σαφές πως φέτος τουλάχιστον αυτό το έσοδο επί της ουσίας θα είναι ανύπαρκτο ενώ ακόμα και αν στο μέτωπο της ιατρικής η πρόοδος είναι ταχεία και καθοριστική, σίγουρα δεν πρόκειται να επανέλθει στα προ της επιδημίας επίπεδα εάν δεν περάσουν αρκετά χρόνια.

Για την εργασιακή ασφάλεια: Αυτός είναι το πεδίο της κοινωνικής ευθύνης για τις επιχειρήσεις σήμερα. Καμία δουλειά δεν πρέπει να χαθεί λόγω της επιδημίας. Όπου αυτό δεν είναι ανθρωπίνως δυνατό - και οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις - οι επιχειρήσεις οφείλουν να σταθούν στο πλευρό των εργαζομένων.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι πρέπει να τους ενημερώσουν έγκαιρα και αντικειμενικά. Πρέπει να συζητήσουν με ειλικρίνεια τα νέα δεδομένα. Σημαίνι ακόμα ότι πρέπει να τους ακούσουν και ότι πρέπει να δώσουν χρόνο. Να φροντίσουν να μείνουν στο πλευρό των εργαζομένων τους στη δύσκολη αυτή περίοδο με κάθε δυνατό τρόπο. Όταν λέμε ότι οι επιχειρήσεις είναι οι άνθρωποί τους πρέπει να το εννοούμε και τώρα είναι η στιγμή να το αποδείξουμε.

Ίσως είναι μια καλή στιγμή να θυμηθούμε τον ορισμό του συμμετοχικού καπιταλισμού (stakeholder capitalism):

Stakeholder capitalism is a system in which corporations are oriented to serve the interests of all their stakeholders. Among the key stakeholders are customers, suppliers, employees, shareholders and local communities

Για το εταιρικό καθήκον προς την κοινωνία: Από τότε ξεκίνησε αυτή η υγειονομική κρίση ακούμε για πλήθος δωρεών από ιδιώτες και επιχειρήσεις προς το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το Εθνικό Σύστημα Υγειας που είχαμε μάθει όλοι να βρίζουμε και να υποτιμούμε τόσα χρόνια, που τώρα όμως ήταν η μόνη μας ελπίδα. Θέλω να πω ότι σε κάθε περίπτωση οι χορηγίες και οι δωρεές αυτές είναι καλοδεχούμενες, σε καμία περίπτωση όμως δεν υποκαθιστούν το βασικό κοινωνικό καθήκον των επιχειρήσεων, που δεν είναι άλλο από την παροχή ασφαλούς & βιώσιμης εργασίας καθώς και την πληρωμή των φόρων και των ασφαλιστικών εισφορών.

Δεν μπορώ να μην πω ότι θλίβομαι βλέποντας αυτό που συμβαίνει συχνά στη μικρή μας χώρα όπου χορηγίες και δωρεές είναι επικοινωνιακά πυροτεχνήματα και συνοδεύονται από ανταλλάγματα. Προτρέπω λοιπόν τους επιχειρηματίες, τους δημιουργούς κάθε τομέα της οικονομίας, να συνεχίσουν να βοηθούν με χορηγίες και δωρεές στο μέτρο που επιτρέπουν οι δυνάμεις τους, ούτε όμως να προσπαθήσουν να το εκμεταλλευτούν επικοινωνιακά ούτε φυσικά να θεωρήσουν πως δικαιούνται απαλλαγής από τις κύριες υποχρεώσεις τους.