Ο δρόμος προς τα άστρα

Παρίσι,
1η Δεκεμβρίου 2018

Έχω τη μεγάλη χαρά να παίρνω μέρος σε ένα διεθνές πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης που διοργανώνει το Ινστιτούτο Ανωτάτων Σπουδών στην Επιχειρηματικότητα και την Καινοτομία στο Παρίσι της Γαλλίας. Στο πρόγραμμα αυτό δεκατέσσερις άνθρωποι ηλικίας από 35 έως 45 έτη βρισκόμαστε λίγες μέρες κάθε μήνα για εννιά μήνες και συζητάμε με εξαίρετους προσκεκλημένους σε θέματα αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία blockchain, κ.α.

Τύχη αγαθή τα έφερε έτσι ώστε συμμαθήτριά μου στο πρόγραμμα αυτό να είναι η Samantha Cristoforetti από το Μιλάνο της Ιταλίας. Η Σαμάνθα, με την οποία ανήκουμε στην ίδια γενιά, φαίνεται αμέσως πως είναι ένας μοναδικός άνθρωπος. Έχει εκπληκτικές σπουδές, μιλά άπταιστα έξι γλώσσες και έχει  πολλές διαφορετικές επαγγελματικές ιδιότητες όπως εκείνη της μηχανολόγου μηχανικού και της πιλότου μαχητικού – βομβαρδιστικού αεροσκάφους της Ιταλικής Πολεμικής Αεροπορίας. Εκείνο όμως που την έκανε διάσημη είναι πως είναι Αστροναύτης της Ιταλικής και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας και μάλιστα μέχρι πρότινος κατείχε το παγκόσμιο ρεκόρ παραμονής στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό για τις γυναίκες – έχοντας μείνει εκεί επάνω για συνεχόμενο διάστημα επτά μηνών.

Συζητώντας μαζί της ήρθαν στο μυαλό μου πλήθος αναμνήσεων από τη παιδική μου ηλικία. Θυμήθηκα να ανοίγω την εγκυκλοπαίδεια "Υδρία" και να διαβάζω με μανία οτιδήποτε σχετικό έβρισκα με την αστρονομία και την αστροφυσική. Από το ηλιακό μας σύστημα μέχρι τη φύση και τη γένεση των  γαλαξιών, τις μαύρες τρύπες, τα εκτυφλωτικά super-nova, τα κβάζαρς, και πολλά άλλα.

Θυμάμαι ακόμα να ζαλίζω με συνεχείς - και συχνά μάλλον ανόητες - ερωτήσεις τα μεγαλύτερα ξαδέρφια μου, τον Τάσο και τον  Βασίλη, που τα θεωρούσα πηγές γνώσης για τα θέματα αυτά. Θυμάμαι ακόμα να διαβάζω Ιούλιο Βερν – «Γύρω απ’ τη Σελήνη» και διάφορα βιβλία του Ισαάκ Ασίμοφ. Τέλος, θυμάμαι να παίρνω στη 2α Λυκείου το «Χρονικό του Χρόνου» από τον μεγάλο Stephen Hawking – διάλεξη του οποίου είχα την τεράστια τύχη και τιμή να παρακολουθήσω το 1998 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μέσα σε όλα αυτά, το γεγονός ότι τα πρώτα μαθήματα που δήλωσα σαν πρωτοετής Επιστήμης Υπολογιστών  ήταν τα «Θέματα Σύγχρονης Φυσικής» Ι & ΙΙ που δίδασκε ο μεγάλος δάσκαλος Γιώργος Γραμματικάκης.

Τώρα, λίγες μέρες πριν κλείσω τα 41 χρόνια μου, είναι πια καθαρό στο μυαλό μου: Εάν καταφέρω να αποσυρθώ από τον επαγγελματικό στίβο σε ηλικία που οι δυνατότητές μου το επιτρέπουν ακόμα, δίχως δεύτερη σκέψη θα επιχειρήσω να σπουδάσω το γνωστικό αυτό αντικείμενο που πάντα με γέμιζε.

Σίγουρα λοιπόν το θέμα αυτό έχει για μένα αρκετό συναίσθημα, όμως ο στόχος του άρθρου αυτού είναι απολύτως απτός και πρακτικός: Η ανθρωπότητα, όλοι εμείς δηλαδή, έχει αποκλειστικά και μόνο έναν δρόμο εμπρός που δεν είναι άλλος από εκείνον που οδηγεί στα άστρα.

Νιώθω ότι κι εγώ, όπως εκατομμύρια άνθρωποι νωρίτερα, ονειρεύομαι πως οι απόγονοί μας θα μπορέσουν να φύγουν από τον μικρό πλανήτη μας και να κάνουν το μεγάλο βήμα εμπρός ιδρύοντας αποικίες στη Σελήνη, στον Άρη και, σε απώτερο μέλλον, σε άλλους τόπους εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Ρεαλιστικά, ο εποικισμός αυτός δεν είναι τίποτα άλλο από τη μοναδική ελπίδα της ανθρωπότητας να διασωθεί σε βάθος χρόνου.

Θα μου πείτε, όλα αυτά είναι όνειρα απατηλά. Αυτό ίσχυε για γενιές ανθρώπων, από λίγα μέχρι λίγα εκατομμύρια χρόνια πριν. Τώρα πια όμως όχι. Έχω πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι τόσο εγώ όσο και η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν στη γη σήμερα θα ολοκληρώσουμε εδώ το κύκλο της ζωής μας και τα ταξίδια στο διάστημα, πολύ περισσότερο οι αποικίες, θα απομείνουν ένα όνειρο. Είμαι όμως ταυτόχρονα απολύτως πεπεισμένος ότι κάπου ανάμεσα στα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά μας, κάπου ανάμεσα στο διάστημα μεταξύ του 2040 και του 2100, τα ταξίδια στο διάστημα θα είναι μια καθημερινή πραγματικότητα και οι πρώτες αποικίες του ανθρώπου στη Σελήνη, ενδεχομένως και στον Κόκκινο Πλανήτη, θα αρχίσουν να ακμάζουν.

Ενδεχομένως λοιπόν να υπάρχει ελπίδα να σωθούμε πριν κάποιος παρανοϊκός «πατήσει το κουμπί», ή πριν μας αφανίσει η κλιματική αλλαγή ή απλά μας τιμωρήσει η φύση που τόσο βάναυσα βιάζουμε για χιλιάδες χρόνια (και όχι μόνο τα τελευταία 100-200, όπως λανθασμένα πιστεύουμε).

Έτσι λοιπόν, αφού το ταξίδι προς τα άστρα είναι (και πρέπει να είναι) μια υπόθεση του 21ου αιώνα, πότε πρέπει να αρχίσει η σχετική προετοιμασία; Τώρα φυσικά – χθες ήταν νωρίς και αύριο θα είναι αργά! Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει απλά εκπαίδευση, έρευνα, πειραματισμό, επιχείρηση, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή. Να παροτρύνουμε τα παιδιά μας να σπουδάσουν και να ερευνήσουν το αντικείμενο. Να ενισχύσουμε τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα προς την κατεύθυνση αυτή. Να υποστηρίξουμε πολιτικές που όχι μόνο είναι θετικές για την ενίσχυση της διαστημικής έρευνας αλλά τη βάζουν στον πηρύνα της στρατηγικής τους. Να ξεκινήσουμε τώρα να κάνουμε πράξη το «αδύνατο» καθώς αυτό είναι η μόνη ρεαλιστική μας επιλογή.

Οι δυο τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις, τόσο εκείνη τουΑντώνη Σαμαρά όσο και του Αλέξη Τσίπρα, έκαναν εξαγγελίες σχετικά με δραστηριοποίηση της Ελλάδας στον τομέα του διαστήματος. Αμφότεροι λοιδωρήθηκαν. 

Νομίζω έφτασε ο καιρός που το θέμα του διαστήματος θα ξεφύγει από τη σάτιρα. 

— Η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει την επένδυσή της στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος.

— Η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά της ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στον τομέα. 

— Οι έλληνες ερευνητές του εξωτερικού πρέπει να δραστηριοποιηθούν και στη χώρα μας. 

— Οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές πρέπει να αρχίσουν να βλέπουν σοβαρά τον τομέα. 

Μικρά βήματα, αν γίνονται με συνέπεια και στρατηγική μπορούν να οδηγήσουν σε άλματα! Είναι μια προοπτική απολύτως εφικτή, αρκεί να το πιστέψουμε όλοι.

Μιλώντας τέλος με τη Samantha Crtistoforetti είδα με πολύ μεγάλη χαρά το τεράστιο ενδιαφέρον της για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Για τη φιλοσοφία, την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο δρόμος της προόδου είναι ένας δρόμος χωρίς αποκλεισμούς, είναι μια μεγάλη ευκαιρία για όλους. Είναι ένας δρόμος ανθρωπισμού.

Ο συγγραφέας και οι περισσότεροι αναγνώστες του άρθρου αυτού δεν θα μπορέσουν πιθανότατα να πάρουν ποτέ τον δρόμο προς τα άστρα. Όμως, εναπόκειται στις δικές μας πράξεις σήμερα ώστε τον δρόμο αυτόν να τον βαδίσουν με επιτυχία αύριο οι άμεσοι απόγονοί μας. Είναι απολύτως εφικτό να έχουμε μια πολύ θετική συνεισφορά στο τεράστιας σημασίας διεθνή αγώνα  για τον διαστημικό εποικισμό – ακόμα και ζώντας σε μια μικρή και αδύναμη χώρα όπως η Ελλάδα. Αρκεί απλώς να συνειδητοποιήσουμε την κρισιμότητα του θέματος και να συντονίσουμε αντιστοίχως τις πράξεις μας ως άτομα και ως κοινωνίες.

Ενημέρωση: Συμμόρφωση με κοινοτική νομοθεσία περί νεοφυών θερμοκοιτίδων και επιταχυντηρίων (start-up incubators & accelerators)

Αξιότιμες Κυρίες, Αξιότιμοι Κύριοι,

Όπως γνωρίζετε η Ευρωπαϊκή Ένωσις ("EU") βρίσκεται σε μακρά πορεία διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ("USA") για τη σύναψη συνθήκης ελευθέρου εμπορίου και επενδύσεων, γνωστής ως ""TTIP" (Trans-Atlantic Trade and Investment Partnership).

Στο πλαίσιο αυτό υπάρχει μια διαδικασία εναρμόνισης της κείμενης ευρωπαϊκής νομοθεσίας (και συνεπακολούθως των εθνικών νομοθεσιών των κρατών-μελών) με την αντίστοιχη αμερικάνικη.

Έχει λοιπόν από 1η Απριλίου 2018 προβλεφθεί η ύπαρξη ακίνητου και κινητού εξοπλισμού σε νεοφυείς θερμοκοιτίδες και επιταχυντήρια (start-up incubators & accelerators), απαραιτήτου για τη διατήρηση της άδειας λειτουργίας τους.

Για αντικειμενικούς λόγους στην Στάρττεκ Βέντσουρς μέχρι σήμερα δεν είχαμε μπορέσει να συμμορφωθούμε με τις σχετικές νομικές απαιτήσεις, ευτυχώς όμως δεν υπέστημεν σχετικό έλεγχο.

Όπως όμως αποδεικνύει η παρακάτω φωτογραφία, από σήμερα πλέον έχουμε πλήρως συμμορφωθεί με το ρυθμιστικό πλαίσιο της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, σύμφωνα μάλιστα με τον πλέον αυστηρό ορισμό της όπως διατυπώθηκε την 1η Απριλίου 1999 από τις αρχές του Σακραμέντο της Πολιτείας Καλιφόρνια των ΗΠΑ.

Η συνετή διαχείριση των εν λόγω υποδομών επαφίεται στον οικονομικό πατριωτισμό των μελών των ομάδων των επιταχυνομένων νεοφυών επιχειρήσεων.

Για την Στάρττεκ Βέντσουρς,

Δημήτρης Τσίγκος

Ήμουν εκεί Κύριε Δήμαρχε — Μια οφειλόμενη συγγνώμη και μια ευκαιρία βελτίωσης

Δεν μπορώ να μην πω ότι ένιωσα τεράστια θλίψη διαβάζοντας την υποτιθέμενη διάψευση του Δημάρχου Μαραθώνα σχετικά με την είδηση ότι διέκοψε τους δρομείς του Μαραθωνίου Αθηνών 2018 για να περάσει με το πολυτελές αυτοκίνητο του.

Το περιστατικό συνέβη μπροστά στα μάτια μου. Περίπου στο 4ο χιλιόμετρο του αγώνα η διαδρομή κάνει μια μικρή παράκαμψη προς τα αριστερά, μπαίνοντας στον οικισμό του Αγίου Παντελεήμονα.

Αυτή η παράκαμψη υποχρεωτικά τέμνει το ρεύμα κυκλοφορίας προς Μαραθώνα, το οποίο σε όλο το μήκος της διαδρομής - πολύ σωστά - χρησιμεύει ως χώρος κίνησης αυτοκινήτων έκτακτου ανάγκης, όπως ασθενοφόρα, λεωφορεία που συλλέγουν όσους εγκαταλείπουν, άλλα υποστηρικτικά οχήματα κλπ.

Ο κ. Δήμαρχος Μαραθώνα ήταν στην εκκίνηση του πρώτου μπλοκ στις 9πμ. Περίμενε υπομονετικά μέχρι και στο 11ο μπλοκ στις 9:39πμ και μετά περίμενε ακόμα 35 περίπου μετά, ώστε να προχωρήσουν οι δρομείς.

Στη συνέχεια μπήκε στη θέση του οδηγού μιας πολυτελούς BMW και με δύο ή τρεις εύσωμους συνοδούς κατευθύνθηκε προς Αθήνα. Για κακή του τύχη, οι αργοί δρομείς δεν είχαν ακόμα περάσει όλοι το σημείο αυτό του 4ου χλμ.

Αυτό που συνέβη μπροστά στα μάτια μου - καθώς εκείνη ακριβώς την στιγμή πέρασα το σημείο αυτό - ήταν ότι ο Δήμαρχος κατέβηκε με τους συνοδούς του και απαίτησε από έναν αστυνομικό να διακόψει τους δρομείς για να περάσει. Εκείνος αρχικά αρνήθηκε αλλά στη συνέχεια το έκανε, αφήνοντας μας όλους κατάπληκτους.

Η διακοπή των δρομέων δεν κράτησε πάνω από 30 δευτερόλεπτα - μάλλον πολύ λιγότερο. Κανείς από τους δρομείς εκείνους δεν «πήγαινε για χρόνο». Πιθανότατα μάλιστα να ήταν μια καλοδεχούμενη ξεκούραση αυτή η μικρή διακοπή.

Πάρα ταύτα ο συμβολισμός είναι πανίσχυρος και τραγικά κακός. Ο Δήμαρχος Μαραθώνα έπρεπε να περιμένει απλά 5 με 10 λεπτά ακόμα. Προφανώς όμως δεν έβλεπε κανένα λόγο να το κάνει, αφού εκείνη την ώρα περνούσαν μόνο οι τελευταίοι, "ασήμαντοι" δρομείς.

Πολύ χειρότερο όμως έγινε το πράγμα με τη διάψευση που επιχείρησε ο δήμαρχος, επικαλούμενος, άκουσον-άκουσον, την οπτική γωνία των σχετικών φωτογραφιών που αποθανάτισαν το συμβάν.

Η υποκρισία στα χειρότερα της. Μια δυσφήμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης, όχι μόνο στον Μαραθώνα αλλά σε ολόκληρη τη χώρα.

Ποτέ όμως δεν είναι αργά για μια ειλικρινή συγγνώμη. Να ζητήσετε συγγνώμη λοιπόν, κ. Δήμαρχε. Επιπλέον, να ρωτήσετε εάν και πως θα μπορούσατε να επανορθώσετε και στη συνέχεια να δείξετε με πράξεις ότι εννοείται τα λόγια σας.

Τότε, το ατυχές αυτό περιστατικό θα μετατραπεί σε μια μεγάλη ευκαιρία βελτίωσης όχι μόνο για εσάς, όχι μόνο για το Δήμο Μαραθώνα αλλά για ολόκληρη την κοινωνία μας. Η αναγνώριση του λάθους, βλέπετε, είναι το δυσκολότερο μα απολύτως αναγκαίο βήμα στον δρόμο της μάθησης και της προόδου.

Θριάσιο: Μα πώς είναι δυνατόν;

Πρόσφατα σε κάποιους φίλους από την Ισπανία έδειχνα το Θριάσιο από τους πρόποδες της Πάρνηθας.

Δεξιά τους έδειχνα την Ελευσίνα, «τον ιερότερο τόπο του αρχαίου κόσμου».

Ευθεία ήταν η Σαλαμίνα και στην στενή λωρίδα θάλασσας ανάμεσα σε Σαλαμίνα, Ασπρόπυργο και Ελευσίνα έγινε η ναυμαχία που καθόρισε την την ιστορία της Ευρώπης.

Τα έβλεπαν με θαυμασμό, έλεγαν πόσο τυχεροί είμαστε που ζούμε εδώ.

Μετά το μάτι τους δεν μπορούσε να μην πέσει στο τωρινό, στο «υπαρκτό Θριάσιο». Εν ολίγοις, έναν τεράστιο, τοξικό σκουπιδότοπο.

«Μα πώς είναι δυνατόν;» με ρώτησαν έκπληκτοι.

Αυτό ακριβώς αναρωτιέμαι κι εγώ. Μα πώς είναι δυνατόν;

Καριέρα, χολέρα και νεοφυείς επιχειρήσεις

«Η καριέρα είναι χολέρα», είχε πει ο πρωθυπουργικός σύμβουλος Νίκος Καρανίκας και όλοι έπεσαν να τον φάνε. Δεν είναι σκοπός μου στο άρθρο αυτό να υπερασπιστώ αυτόν τον άνθρωπο, που ένα γύρισμα της τύχης τον έφερε σε μια καίρια θέση κατά τρόπο μάλλον απρόσμενο. Εξάλλου οι άριστοι γνωρίζουν καλύτερα. Βασισμένος σε τι να έχω άποψη εγώ, εφόσον έχουν ήδη μιλήσει εκείνοι; Εν πάση περιπτώσει, πολλά έχουν δει τα μάτια μας – το είδαμε κι αυτό, μα ειδικά στην στην φράση του αυτή ο κ. Καρανίκας έχει δίκιο. Έστω και εάν, είναι πιθανό, φτάνει στο ίδιο συμπέρασμα ερχόμενος από άλλο μονοπάτι.

Ναι λοιπόν, η «καριέρα» είναι χολέρα. 

Ποια καριέρα όμως; Ποιοι είναι λοιπόν οι «καριερίστες»; Είναι εκείνοι που επιθυμούν και καταφέρνουν πάντα να επιπλέουν και να «ανεβαίνουν», δίχως ποτέ, μα ποτέ, να αναλαμβάνουν οποιαδήποτε ατομική ευθύνη για την επιτυχία του εγχειρήματος μέσα στο οποίο υποτίθεται πως λειτουργούν. «Πρώτα ο εαυτούλης μου», αυτή είναι η ιδεολογία του καριερίστα. Αυτός ο φορέας της ιδιότυπης  ενδιαφέρεται πρώτα και κύρια για την πάρτη του. Θέλει να έχει υψηλές αποδοχές, μεγάλα μπόνους και πρώτα απ' όλα βαρύγδουπο τίτλο και «αναγνώριση». Απαιτεί να του μιλάς με σεβασμό, συχνά στον πληθυντικό, και είναι πρώτος στις επιτυχίες μα τελευταίος στις αποτυχίες.

Αυτό που θέλω να πω με απλά λόγια είναι το εξής: Οι «καριερίστες», στο πλαίσιο του παραπάνω ορισμού, είναι είναι ένα μεγάλο πρόβλημα όχι μόνο για τις επιχειρήσεις και την επιχειρηματικότητα αλλά συνολικά για την κοινωνία μας. Η νίκη έχει πολλούς πατέρες, η ήττα κανέναν. Η διάσημη αυτή ρήση θα μπορούσε να έχει λεχθεί για τους καριερίστες. Αν δει κανείς τα ελληνικά επιχειρηματικά «success stories» των τελευταίων δεκαετιών, θα ανακαλύψει μεγάλο πλήθος από δαύτους.

Διάβαζα πρόσφατα το εκπληκτικό βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου «Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι». Λέει σε ένα σημείο ο συγγραφέας για την έννοια της ατομικής ευθύνης. Ότι από τη μια, ο κόσμος θα αλλάξει μόνο αν πρώτα καθένας μας αποφασίσει να αλλάξει μόνος του και από την άλλη, είναι τόσοι πολλοί αυτοί που ποτέ δεν ανέλαβαν καμία ατομική ευθύνη περιμένοντας τη ζωή τους να περάσει.

Αυτοί είναι οι καριερίστες. Είναι εκείνοι που τρέμουν την ατομική ευθύνη. Είναι οι μισθοφόροι που με την κατάλληλη αμοιβή δεν θα διστάσουν να κάνουν οτιδήποτε – και, ταυτόχρονα, οι πρώτοι που θα εγκαταλείψουν το σκάφος στην πιο δύσκολη στιγμή. Πάνω απ' όλα, αυτό που πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές σε όλους, είναι τα άτομα με αυτήν τη συμπεριφορά  καμιά απολύτως σχέση δεν έχουν με την επιχειρηματικότητα.

-    Ο επιχειρηματίας, ο δημιουργός, ο μάστορας, πάνω απ' όλα βάζει την ομάδα. Ο καριερίστας πάνω απ' όλα βάζει τον εαυτούλη του, την «καριέρα του».

-    Τον δημιουργό τον ενδιαφέρει τι γίνεται στην πραγματικότητα. Τον καριερίστα τον ενδιαφέρει τι φαίνεται ότι γίνεται. Να «φανεί» ότι έκανε τη δουλειά, όχι να την κάνει στην πράξη.

-    Ο μάστορας πρώτα και κύρια αναλαμβάνει πάντα την ευθύνη των πράξεων του. Αντίθετα, ο καριερίστας δεν φταίει ποτέ. Εκείνος, πάντα έκανε τη δουλειά του σωστά. Για τα άλλα δεν ήξερε, δεν γνώριζε, δεν ρωτήθηκε. Σίγουρα πάντως, δεν έφταιγε ποτέ σε τίποτα.

Τα είχε πει λοιπόν καλά ο πρωθυπουργικός σύμβουλος. Αμφιβάλλω βέβαια αν είχε κάνει την ίδια ανάλυση, όμως το συμπέρασμα είναι ίδιο. Η «καριέρα» είναι χολέρα.

Στην κοινωνία αυτή θέλουμε δημιουργούς. Θέλουμε ανθρώπους που επιζητούν την ατομική ευθύνη στο πλαίσιο της συλλογικής προσπάθειας. Θέλουμε ανθρώπους που εμπνέονται από τη δημιουργία και θέλουν να νιώσουν τη χαρά της. Θέλουμε ανθρώπους που μπορούν να είναι χρήσιμοι στο κοινωνικό σύνολο και να βρίσκουν δίκαιη ανταμοιβή για την προσπάθεια που κάνουν και για τα αποτελέσματά της.

Φτάνει πια με τον ατομισμό. Αυτός είναι που ενσαρκώνεται στην κυρίαρχη αντίληψη περί καριέρας, αυτός είναι η χολέρα. Στο μέτρο που η ανθρωποκεντρικότητα είναι η πλέον απάνθρωπη φιλοσοφία, ομοίως ο ατομισμός οδηγεί στη άρνηση της ατομικής ευθύνης και στην ουσιαστική διάλυση κάθε ομάδας.

Η πρόοδος όμως είναι πάντα αποτέλεσμα δουλειάς ομαδικής.

Ένα ευχαριστώ στον Ζακ Κωστόπουλο

Το λιγότερο που χρωστάμε όλοι στον Ζακ Κωστόπουλο είναι ένα μεγάλο ευχαριστώ. Αυτό διότι άθελά του, μέσα από το τραγικό του τέλος αποκάλυψε τις μάσκες που με τόση επιμέλεια φορούσαν μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Αποκάλυψε πάνω απ' όλα πόσο τραγικά ανεπαρκής είναι η παιδεία που διαχρονικά προσέφερε η ελληνική πολιτεία στους μελλοντικούς πολίτες της.

Ένας θάνατος είναι πάντα μια τραγωδία. Ο θάνατος δεν έχει εθνικότητα, πολιτισμό ούτε κοινωνική τάξη. Ο θάνατος του εχθρού είναι το ίδιο θλιβερός τον θάνατο του φίλου. Η απώλεια μιας ζωής είναι μια ανείπωτη τραγωδία, όπως και για οποιαδήποτε λόγο τελικά προκύψει.

Όμως φαίνεται πως την παραπάνω αναντίρρητη αλήθεια, όσο κι αν έχει πάμπολλες φορές επιβεβαιωθεί στην ιστορία, ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας επιμένει να την αγνοεί.

Ο προπονητής στην εφηβική ομάδα μπάσκετ της Δόξας Ασπροπύργου το 1993 μας είχε πει «του ετοιμοθάνατου δεν πας να του βγάλεις το μάτι», όταν κάποτε παίξαμε αδικαιολόγητα σκληρή άμυνα εναντίον μιας ομάδας που κερδίζαμε με μεγάλη διαφορά.

Κάτι που κατάλαβαν εύκολα δεκαπεντάχρονα παιδιά πριν 25 χρόνια, μοιάζει να υπερβαίνει πλήθος συνανθρώπων μας σήμερα, πολλοί εκ των οποίων με λαμπρές σπουδές και καριέρες.

Είναι κρίμα. Μια ζωή οδηγημένη από το μίσος είναι μια ζωή ανεκπλήρωτη, μια ευκαιρία χαμένη. Χιλιάδες συνανθρώπων μας βιώνουν αυτήν την απέραντη δυστυχία. Ζουν στο μίσος, το βγάζουν εναντίον ενός ανθρώπου που έχασε τη ζωή του τόσο σκληρά, τόσο άδοξα και τόσο άδικα.

Η απάντηση μας όμως δεν μπορεί να είναι μίσος προς το μίσος. Όπως έλεγαν παλιότερα, το αίμα δεν ξεπλένεται με αίμα. Οι άνθρωποι αυτοί πρώτα απ'όλα χρειάζονται την κατανόηση και την αγάπη μας, μήπως και καταφέρουν να διασωθούν. Στη συνέχεια όμως, η πλειοψηφία της κοινωνίας έχει μια κορυφαία προτεραιότητα: Τη ριζική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, τη συθθέμελη αλλαγή του έτσι ώστε οι επόμενες γενιές να απαλλαγούν από την κατάρα του μίσους — Μήπως και εκείνες τελικά καταφέρουν να ζήσουν.

Για τη συνειδητοποίηση της παραπάνω πραγματικότητας χρωστάμε όλοι ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ζακ Κωστόπουλο.

Σήμερα θα 'ταν τα γενέθλια σου

Σε σκέφτομαι να κάθεσαι στον καναπέ. Να σε ρωτάω τι κάνεις και να μου απαντάς ότι τώρα πια γέρασες και σημασία έχει τι κάνουμε εμείς. Να με ρωτάς τι γίνεται στη δουλειά. Τι κάνουν ο Βαγγέλης, ο Θανάσης και ο Σάκης με το ηλεκτρονικό φροντιστήριο. Να σου λέω ότι πάνε καλύτερα τα πράγματα και να απαντάς αμέσως ότι με δουλειά και υπομονή όλα θα γίνουν.

Φαντάζομαι να σου λέω πως ο Βαγγέλης και ο Σάκης παντρεύτηκαν και έχουν δυο παιδιά πια. Να χαίρεσαι, να μου λες να ζήσουν μα και αμέσως να αναρωτιέσαι εγώ τι κάνω, τι περιμένω, κι εγώ αμέσως να απαντάω πως όλα θα γίνουν στην ώρα τους.

Σκέφτομαι μετά να με ρωτάς τι κάνει ο κύριος Πρύτανης κι εγώ να σου λέω τα δυσάρεστα. Φαντάζομαι να στενοχωριέσαι, να αναρωτιέσαι μα πως έγινε αυτό, να λες ότι ήταν άδικο.

Μετά ίσως η σκέψη σου πήγαινε στα αδέρφια σου. Θα μου έλεγες για τη θεία Ξανθή, πόσο είχε δουλέψει, πόσο είχε ταλαιπωρηθεί. Και πόσο όμως πρέπει να χάρηκε με τις κόρες, τον γαμπρό και την εγγονή της. Δύσκολη η ζωή, σίγουρα, υπάρχει όμως και ανταμοιβή θα μου έλεγες.

Σίγουρα θα μιλούσες μετά για τον θείο τον Κωστάκη. Θα μου λεγες ξανά ότι θα μπορούσε να έχει σπουδάσει και να κάνει σπουδαία πράγματα, όμως οι καταστάσεις, τότε στη δεκαετία του 50, ήταν δύσκολες και δεν το επέτρεψαν αυτό να γίνει. Ευγνωμοσύνη θα έδειχνες ακόμα μια φορά για τη μεγάλη βοήθεια του.

Μετά θα μου έλεγες για τον μπαμπά. Φλεβάρη του 2011 χιόνιζε, είχε πέσει και είχε χτυπήσει. Πόναγε στον ώμο. Είπα θα τον πάω στο νοσοκομείο να δούμε, γιατί ο γιατρός λέει πως τα χτυπήματα αυτά καμιά φορά είναι ύπουλα. Πρόσεξε Δημήτρη μου μου είχες πει γιατί έχει δουλέψει πολύ και είναι καλός άνθρωπος. Καμιά φορά τους γέρους στα νοσοκομεία δεν τους προσέχουν πολύ, είχες συνεχίσει. 

Ξαφνιάστηκα τότε. Για ποιο λόγο έλεγες το αυτονόητο, αυτό που ξέραμε όλοι; Ίσως μετά από χρόνια να έχω καταλάβει. Τα αυτονόητα νιώθουμε την ανάγκη να τα επαναλαμβάνουμε σε στιγμές κομβικές, όπου οι λέξεις έχουν άλλη διάσταση και άλλη σημασία. Ένα πρόσεχε, ένα σ'αγαπώ, μπορεί να συμπηκνώσει όλη την αγάπη του κόσμου.

Δεν ξέρω αν θα μπορούσες να ξεπεράσεις την απώλεια του. Η στενοχώρια σου σίγουρα θα ήταν ανείπωτη, ίσως όμως και να έλεγες πως επιτέλους αναπαύτηκε και ότι, από ένα σημείο και μετά, η ζωή με το αλτσχάιμερ δεν έχει νόημα κανένα. Ήταν άδικο αυτό που συνέβαινε και σε είχε καταβάλλει.

Μετά όμως θα μιλούσαμε για τα ευχάριστα. Θα με ρωτούσες για τη Βάλια και τον μικρό Γιώργο. Πως τα πηγαίνουν στο προνήπιο, εάν έχουν προσαρμοστεί, εάν έχουν κάνει φίλους. Τι κάνει η Καλίνα, ο κύριος Γιάννης και η κυρία Κική. Αν πηγαίνουμε στο Άστρος και αν οι δικοί τους είναι όλοι καλά.

Ίσως μετά να μιλούσαμε και για την κοινωνία. Σοκαρισμένη θα ήσουν σίγουρα από τα γεγονότα. Πως πάψαμε να είμαστε άνθρωποι σε τόσες πτυχές της ζωής μας. Αν χρειαστεί, μη διστάσετε να φύγετε μου είχες πει. Τόσο από τον Ασπρόπυργο όσο και από την Ελλάδα. Σημασία έχει να προχωρήσετε μπροστά, να προοδεύσετε και μόνον έτσι θα μπορέσετε να βοηθήσετε και τον τόπο.

Χθες ήμουν σε μια συναυλία του Σαββόπουλου στο Ηρώδειο. Πρώτη φορά. Θυμήθηκα εκείνη την επίσκεψη στο νέο μουσείο της Ακρόπολης - ήταν δίπλα, βλέπεις - που ανέβαλα εκείνο το Αυγουστιάτικο Σάββατο για μια άλλη φορά. Μια άλλη φορά που δεν ήρθε ποτέ.

Είπε ο Σαββόπουλος ότι του λείπουν μερικές στιγμές αφόρητα οι γονείς του. Νομίζω πολλοί στο ακροατήριο ένιωσαν να μιλάει στην καρδιά τους - είναι αφόρητο το κενό. Γεμίζει συχνά με μια πολύ γλυκιά ανάμνηση, με ένα λαμπερό φως. Δεν παύει να είναι κενό όμως και στη δύσκολη στιγμή πάντα θα υπενθυμίσει την απώλεια.

Είπε ακόμα για ένα τραγούδι από την εποχή των γονιών του - που νομίζω θα το θυμόσουν κι εσύ, σίγουρα:

«Ας ερχόσουν για λίγο
μοναχά για ένα βράδυ
να γεμίσεις με φως
το φριχτό μου σκοτάδι
και στα δυο σου τα χέρια
να με σφίξεις ζεστά
ας ερχόσουν για λίγο
κι ας χανόσουν μετά»

Το ξέρω, είναι διαφορετικό το περιεχόμενο του τραγουδιού. Λέει όμως κάτι τόσο δυνατό. Ας ερχόσουν για λίγο κι ας χανόσουν μετά.

Σκέφτομαι πάλι πως αν με έβλεπες να δακρύζω γράφοντας ένα κείμενο χαράματα 25ης Σεπτεμβρίου, μάλλον θα μου  χαμογελούσες με μια σιγουριά που τόσο με ηρεμούσε ότι κι αν συνέβαινε, και θα μου έλεγες πως τότε, όταν χάσαμε τον παππού, πόσο χαζή ήσουν που αντέδρασες με τόσο ακραία θλίψη, γιατί τι πιο φυσικό για έναν γέρο από το να πεθάνει. Γιατί λοιπόν εγώ να κάνω έτσι;

Τα χρόνια περνάνε. Η ανάμνηση όμως είναι πιο ζωντανή από ποτέ. Το μυαλό μου είναι ακόμα μπερδεμένο. Την απώλεια δεν μπορώ να τη διαχειριστώ καλά. Ίσως μεγαλώνοντας να αρχίσω να τα καταφέρνω καλύτερα.

Ήταν δυο μέρες μετά τα γενέθλια σου. Πάγωσα όταν άκουσα τον Βασίλη στο τηλέφωνο. Λίγη ώρα μετά, τρεις λέξεις κυριαρχούσαν στο μυαλό μου. Πίστη, Λόγος, Αγάπη. Ένα τρίπτυχο υπέροχο για να πορεύεται κάνεις στη ζωή. Ελπίζω πως θα συμφωνούσες.