Για το λεγόμενο "Μακεδονικό"

Ένα πολύτιμο δώρο που πήρα στις γιορτές ήταν από τον ξάδερφο και φίλο Γιώργο Νικολόπουλο το βιβλίο "Τα Βαλκάνια" του κορυφαίου βρετανού ιστορικού Mark Mazower. Διαβάζοντάς το με έκπληξη μαθαίνει κανείς ότι η ίδια η λέξη 'Βαλκάνια' άρχισε να χρησιμοποιείται στα τέλη του 19ου αιώνα. Προηγουμένως, μιλούσαμε είτε για "Ρούμελη" για για την "Ευρωπαϊκή Τουρκία". 

Τόσο στο βιβλίο αυτό όσο και σε πολλές άλλες πηγές βλέπει κανείς πόσο πολύ έχει ταλαιπωρηθεί αυτός ο τόπος από τις μεγάλες δυνάμεις των τριών τελευταίων αιώνων. Η παρηκμασμένη βλέπετε Οθωμανική Αυτοκρατορία, ας μην κρυβόμαστε, ήταν μια πολύ βολική κατάσταση για τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις.

Διαβάζοντας επίσης παλιότερα ένα εξαίρετο βιβλίο έκδοσης της Βουλής των Ελλήνων (1998) και επιμέλειας του καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη με κείμενα του Ρήγα Βελεστινλή, ενθουσιάστηκα εκ νέου με το όραμα του ανθρώπου που ο Mazower περιγράφει ως "φλογερό επαναστάτη". Ο Ρήγας ήταν ένας μεγάλος ανθρωπιστής, ένας μεγάλος δημοκράτης. Ήθελε οι λαοί της Ανατολής, της περιοχής που σήμερα λέμε Νοτιοανατολική Ευρώπη, Μικρά Ασία και Μέση Ανατολή, να ενωθούν σε μια ομοσπονδία, να εγκαθιδρύσουν τη δημοκρατία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ισονομία. Ανεξάρτητα θρησκείας και γλώσσας. Ήθελε δηλαδή το διάδοχο κράτος της Οθωμανικής, όπως και της παλιότερης Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, να είναι μια μεγάλη Ομόσπονδη Δημοκρατία.

Ο τόπος μας, η γη μας, είναι πληγωμένη. Οι Ρωμιοί δεν έπρεπε να σηκώσουν κεφάλι. Αναστήθηκε η ιδέα του αρχαιοελληνικού ιδεώδους, λαμπρή βεβαίως και σεβαστή σε όλη την οικουμένη, και κατά κάποιο τρόπο παρακάμφθηκαν 25 αιώνες ενδιάμεσης ιστορίας.

Η ίδια η λέξη Βαλκάνια είναι ένοχη. Είναι εργαλείο διαίρεσης. Εκτός από το έγκλημα της ψεύτικης ταυτότητας που επιβλήθηκε στους Ρωμιούς, το ίδιο έγινε λίγο πολύ σε όλη τη Χερσόνησο του Αίμου. Κράτη σχεδιάστηκαν πρόχειρα στο χάρτη. Μικρά, αδύναμα και τοποθετημένα έτσι ώστε να προκύπτουν διαχρονικά προβλήματα (δεν είμαστε εξάλλου και οι μοναδικοί - τα ίδια έγιναν στη Μέση Ανατολή, τα ίδια στο τρίπτυχο Ινδία - Πακιστάν - Μπαγκλαντές και σε πολλά άλλα μέρη). Ύστερα, ήρθαν οι γενοκτονίες των αρχών του 20ου αιώνα και η τρομακτική αλλοίωση των πληθυσμών στη Μικρά Ασία. Αλλοίωση στη βάση του μαχαιριού, της σφαγής και του αίματος.

Η τραγική αυτή κατάσταση συνεχίστηκε και μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο λεγόμενος Ψυχρός Πόλεμος επί της ουσίας ξεκίνησε στην Ελλάδα. Στο υπόβαθρο αυτό, σε μια κορυφαία εκδήλωση του 'διαίρει και βασίλευε' εμφανίστηκε το κατασκεύασμα - μύθευμα της ''Μακεδονίας'' ως ομόσπονδου κρατιδίου και ως, άκουσον άκουσον, εθνικής οντότητας.

Η συζήτηση για το λεγόμενο ''μακεδονικό'' είναι δύσκολο να ξεφύγει από την σφαίρα της αστειότητας. Σε αυτό συνετέλεσαν τόσο οι ισχυρισμοί του κράτους αυτού περί σλαβικής καταγωγής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Φιλίππου, των αρχαίων Μακεδόνων εν γένει, της ''υπόδουλης'' Θεσσαλονίκης κλπ, όσο βεβαίως και η τραγικά εσφαλμένη εξωτερική πολιτική (ο Θεός να την κάνει) της Ελλάδας από το 1990 έως σήμερα.

Με τον λαό αυτό δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτα. Είμαστε αδέρφια, όπως όλοι οι Βαλκάνιοι. Έχουμε κοινές ρίζες, κοινό πολιτισμό, κοινά συμφέροντα. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να ενωθούμε, αφού πρώτα όμως δημιουργηθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις, κύρια εκ των οποίων είναι η αλήθεια.

Δεν είναι ούτε συναισθηματικό ούτε ιστορικό το ζήτημα. Ούτε υπάρχει βεβαίως μεγαλύτερη αστειότητα από το να μιλά κανείς για δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Το πρόβλημα αρχίζει και τελειώνει τη λεγόμενη μακεδονική εθνότητα, που είναι απολύτως τεχνητή και κατασκευασμένη. Αν αποδεχτεί κάποιος την ύπαρξή της, βάζει βόμβα στα θεμέλια της ειρήνης στην περιοχή.

Υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αν το κράτος αυτό ονομαστεί με τη λέξη Μακεδονία, με οποιονδήποτε τρόπο αυτή χρησιμοποιηθεί, αργά ή γρήγορα θα βρεθούν οι ''χρήσιμοι ηλίθιοι'' που θα θέσουν θέμα μειονοτήτων, καταπίεσης, δικαιωμάτων και, αργά ή γρήγορα, αλλαγής συνόρων; Όποιος δεν το βλέπει αυτό, απλώς εθελοτυφλεί. 

Μια ορθολογική, ρεαλιστική ανάλυση των ιστορικών, οικονομικών και γεωπολιτικών δεδομένων, χωρίς ίχνος συναισθηματισμού και εθνικισμού, όπως και μια προοδευτική πολιτική τοποθέτηση ανθρωπισμού, διεθνισμού και ευρωπαϊσμού, καταλήξει στο εξής:

Η πιθανή αποδοχή εκ μέρους της Ελληνικής Δημοκρατίας του να έχει το κράτος στα βόρεια σύνορα της τη λέξη "Μακεδονία" στην επίσημη ονομασία του θα ήταν βούτυρο στο ψωμί των αντιδραστικών κέντρων εξουσίας που με εργαλείο (μεταξύ άλλων) τον εθνικισμό, δημιουργώντας ένθεν κακείθεν ψεύτικες ταυτότητες και στρεβλωμένες συνειδήσεις, ελέγχουν τους λαούς με το διαίρει και βασίλευε.

Ως εκ τούτου, κάθε πιθανή σκέψη είμαι απολύτως απαράδεκτη και απορριπτέα.

Προσωπικά, συνεχίζω να βρίσκω το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή για μια ομοσπονδία στα Βαλκάνια ως ιδιαίτερα συναρπαστικό και απόλυτα ρεαλιστικό. Αντί να συζητούμε εάν ο Φίλιππος, ο Αλέξανδρος και ο Αριστοτέλης ήταν Έλληνες ή Σλάβοι, αντί να συζητούμε εάν η Θεσσαλονίκη είναι ελεύθερη ή υποδουλωμένη, ας συζητήσουμε πως ενωμένοι οι λαοί της Χερσονήσου θα πρωταγωνιστήσουμε στην ουσιαστική Ένωση της Ευρώπης σε μια πραγματική υπερδύναμη δημοκρατίας, ισότητας, ειρήνης και δικαιοσύνης.

Θέλω κλείνοντας να είμαι απόλυτα σαφής στο εξής: Ούτε το κράτος των Σκοπίων ούτε πολύ περισσότερο ο λαός του είναι εχθροί μας. Είναι, το είπα και παραπάνω, αδέρφια μας. Είναι άνθρωποι που είναι θύματα της πολιτικής του διαίρει και βασίλευε που τόσο έχει βασανίσει τα Βαλκάνια. Έχουν υποστεί μια ασύλληπτη προπαγάνδα επί επτά δεκαετίες (!), περνούν το μαρτύριο της ψεύτικης ταυτότητας.  Πρέπει να φροντίσουμε για την ασφάλεια και την ευημερία τους και να ζητήσουμε από εκείνους να κάνουν το ίδιο, δίνοντας βέβαια εμείς πρώτοι το παράδειγμα ως μεγαλύτερο κράτος.

Αναμνήσεις από την ημέρα του Άη Γιαννιού

Σήμερα είναι του Αγίου Ιωάννη — του Άη Γιαννιού, όπως συχνά λέγαμε. Πολλές ευχές λοιπόν για υγεία και ευτυχία στη μισή Ελλάδα που γιορτάζει! Μέσα σε αυτούς, πολλοί φίλοι και συγγενείς!

Περιέργως όμως, σήμερα το πρωί η σκέψη μου πήγαινε σε δύο αγαπημένους θείους στον Ασπρόπυργο που μας έχουν αφήσει πριν πολλά χρόνια και που πάντα θα τους επισκεπτόμασταν σαν σήμερα στα παιδικά μου χρόνια: Τον Γιάννη Αθανασίου, σύζυγο της Ξανθής, μεγάλης αδελφής της μαμάς μου, και τον Γιάννη Μυλωνά, πρώτο ξάδελφο του μπαμπά μου. 

Άνθρωποι απλοί, συνεπείς, συνετοί και αξιοπρεπείς. Άνθρωποι που μέσα από την απλότητά τους έγιναν, τουλάχιστον για μένα, εξαιρετικά μεγάλης σημασίας διδακτικά παραδείγματα.

Μετά περίπου 15 και 20 χρόνια αντίστοιχα από τότε που μας άφησαν για πάντα, νιώθω έντονη την ανάγκη να τους πω ένα μεγάλο ευχαριστώ για όλα  και απλά να σημειώσω πόσο περήφανοι θα πρέπει θα ήταν  και οι δύο  για τα παιδιά και τα εγγόνια τους.

Κλείνοντας, δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι είναι περίεργο πράγμα τελικά ο νους του ανθρώπου. Δεν ξέρω αν είμαστε κάτι άλλο πέρα από τις αναμνήσεις μας. Όσο μάλιστα περνούν τα χρόνια, τελικά οι αναμνήσεις αρχίζουν να κυριαρχούν. Πρόκειται μάλλον περί νομοτέλειας —αλλά προσφέρει και την επιπβεβαίωση της θέσης ότι η εμπειρία είναι, άκουσον άκουσον, τροχοπέδη της καινοτομίας.

Η χρονιά των μεγάλων ευκαιριών – Σήμανε η ώρα της συνεργασίας

Πέρα από κάθε αμφιβολία το 2018 είναι η χρονιά των μεγάλων ευκαιριών για το ελληνικό οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων. Μεγάλες ευκαιρίες που ταυτόχρονα είναι και μεγάλες προκλήσεις όχι μόνο για τις ίδιες τις επιχειρήσεις αλλά και για όλους τους άλλους συντελεστές της αγοράς όπως οι επενδυτές, οι διαχειριστές κεφαλαίων, οι ερευνητές και γενικότερα ο ακαδημαϊκός κλάδος, οι διάφοροι συμβουλευτικοί οργανισμοί και γενικά για όλους όσους ασχολούνται με τη συγκεκριμένη υπόθεση στη χώρα μας.

Οι μεγάλες αυτές ευκαιρίες πηγάζουν από τη σύμπτωση πολλών θετικών παραγόντων. 

Ενδεικτικά, κάποιοι από αυτούς είναι οι ακόλουθοι:

1. Η αύξηση των αμερικανικών επενδύσεων στο χώρο της τεχνολογίας στην Ευρώπη.

2. Η βελτίωση της διεθνούς αξιοπιστίας του ελληνικού brand στον χώρο μέσα από μια σειρά επιτυχιών.

3. Η συνεχής ροή όλο και περισσότερων, όλο και μεγαλύτερων εξαγορών επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων.

4. Η κατακόρυφη αύξηση της διαθεσιμότητας επενδυτικών κεφαλαίων μέσα από το πρόγραμμα EquiFund.

5. Η γενικότερη (σχετική, βεβαίως) βελτίωση των προσδοκιών για την ελληνική οικονομία.

6. Η ανάδειξη της επιχειρηματικότητας ως μιας κεντρικής επιλογής καριέρας για τους νέους αποφοίτους.

7. Η αυξανόμενη τάση Ελλήνων ιδιωτών επενδυτών (Business Angels) να ενισχύσουν ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις, κυρίως ωθούμενη από την ύπαρξη πλέον της “προηγούμενης γενιάς”, δηλαδή ιδιωτών που έβγαλαν χρήματα από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και τώρα είναι διατεθειμένοι να επανεπενδύσουν μέρος αυτών σε νέες προσπάθειες.

Είναι πραγματικά σπάνια τύχη να συνυπάρχουν τόσες πολλές και τόσο σημαντικές θετικές παράμετροι για την ανάπτυξη ενός κλάδου της οικονομίας, οπότε η αισιοδοξία μπορεί να θεωρηθεί βάσιμη. 

Βεβαίως, την χρονιά αυτή ακριβώς την μεγάλων ευκαιριών είναι που όσοι δραστηριοποιούνται στην αγορά αυτή πρέπει να κάνουν και μερικά μεγάλα βήματα μπροστά ξεπερνώντας τις χρονιές παθογένειες που τη βασανίζουν, με πρώτη και σημαντικότερη εκείνη της κουλτούρας της συνεργασίας — Ή, για να ακριβολογεί κανείς, της απόλυτης έλλειψης της.

Η οικονομία που αναπτύσσουν οι νεοφυείς επιχειρήσεις για να επιτύχουν είναι εκείνη της συνεργασίας πράγμα που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν κατάφεραν να το αποδείξουν στην πράξη. 

Επενδυτές και επιχειρηματίες πρέπει το 2018 να αποδείξουν με τις πράξεις τους ότι επιτέλους κατανόησαν πως στην αγορά αυτή δεν υπάρχει τίποτα να χωριστεί και ότι το συμφέρον όλων των εμπλεκομένων είναι η ανάδειξη του ελληνικού brand ως μιας αξιόπιστης διεθνούς επιλογής.

Πράγματι, για να ειπωθεί όσο πιο απλά γίνεται, στο μοντέλο που παράγουμε στην Ελλάδα και πουλάμε στον κόσμο, αυτά που μας χωρίζουν είναι ελάχιστα και σχετικά ασήμαντα ενώ αυτά που μας ενώνουν είναι πολλά και ιδιαίτερα σημαντικά. 

Στο μετρό που οι κύριοι παίχτες του οικοσυστήματος θα ενστερνιστούν τη θέση αυτή, θα μπορέσουμε όλοι να δούμε την αισιοδοξία μας να επιβεβαιώνεται και το 2018 να γίνεται μια χρονιά ορόσημο για τις ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις. 

Για τον Ασπρόπυργο

Ο προπάππους μου ο Δημήτρης Τσίγκος γεννήθηκε στο σπίτι που μεγάλωσα περί το 1870. Έκτοτε έχουμε ζήσει εκεί άλλες τρεις γενιές (Βασίλης Τσίγκος 1899, Γιώργος Τσίγκος 1928 και μετά Βασίλης Τσίγκος 1976 κι εγώ το 1977).

Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του κράτους των Αθηνών, η γενέθλια γη μου είναι πλέον ο σκουπιδότοπος της Αττικής. Μια τεράστια χωματερή που βασιλεύει ο υπόκοσμος και κάθε είδους ανομία. Πρέπει, λένε, να την εγκαταλείψω.

Ποια είναι άραγε η πιθανότητα να συμμορφωθώ με τον σχεδιασμό αυτό;

Ας μην υπάρχει αμφιβολία καμιά: Η πιθανότητα αυτή ισούται με 0%.

Να το πω και λίγο πιο λυρικά, δεν μου ανήκει το σπίτι αυτό για να το παραδώσω.

Σκέψεις περί προόδου

Ο κόσμος το 1977 ήταν πάρα πολύ διαφορετικός. Ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν στο απόγειο του με τη μία από τις δύο υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ, τραυματισμένη από την πολυετή εμπλοκή στο Βιετνάμ. Τίποτα δεν προμήνυε ότι σε λιγότερο από δεκαπέντε χρόνια η Σοβιετική Ένωση θα κατέρρεε, οδηγώντας σιγά σιγά στον κόσμο που γνωρίζουμε σήμερα. Η ΕΕ δεν υπήρχε - Ήταν ακόμα μια Οικονομική Κοινότητα εννέα κρατών της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στη Νότια Ευρώπη, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, υπήρχαν ακόμα δικτατορίες ενώ το ανατολικό μπλοκ ήταν κατά κανόνα απροσπέλαστο. Στην Ελλάδα σιγά σιγά προχωρούσε η αποχουντοποίηση στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Από την άλλη υπήρχε μια τεράστια αισιοδοξία για την δύναμη της επιστήμης. Πριν λίγα μόλις χρόνια ο άνθρωπος είχε πάει στο φεγγάρι. Μπορούσε κάποιος να πετάξει με Concord από Λονδίνο ή Παρίσι προς Νέα Υόρκη σε λιγότερο από 3.5 ώρες (!). Τα αντιβιοτικά θεωρούνταν πανίσχυρα και οι λοιμώξεις, πίστευαν ότι, ανήκαν πια στην ιστορία (...). Τότε έγινε η πρώτη εξωσωματική γονιμοποίηση και πολύπλοκες εγχειρήσεις όπως by-pass και μεταμόσχευση καρδιάς είχαν αρχίσει να γίνονται σχεδόν ρουτίνα.

Ειναι επίσης πολύ σημαντικό ότι ήδη πωλούνταν PC στην αγορά και ότι το internet έκανε τα πρώτα του βήματα. Το πρώτο email είχε σταλεί πριν έξι χρόνια και το πρώτο BBS, πρόδρομος του σημερινού web, θα λειτουργούσε έναν χρόνο αργότερα.

Επιπλέον δεν είχε γίνει ακόμα η πρώτη διάγνωση AIDS. Παρότι σε παγκόσμιο επίπεδο ο κόσμος ήταν πολύ πιο συντηρητικός από σήμερα, σίγουρα σε συγκεκριμένες κοινότητες της Βόρειας Αμερικής, της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης, ενδεχομένως και αλλού, μπορούσε να δει κανείς παραδείγματα πρωτοπορίας στα θέματα των ανθρωπίνων σχέσεων και της απελευθέρωσης.

Αυτή λοιπόν ήταν η εποχή που ήρθα στον κόσμο. Μια εποχή μεγάλης αισιοδοξίας για την δύναμη του ανθρώπου. Μια εποχή αυτοπεποίθησης. Ήταν νομίζω ακριβώς αυτό που ο Peter Thiel ονομάζει "Definite Optimism" στο βιβλίο του "Zero to One".

Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά ο κόσμος είναι πάρα πολύ διαφορετικός. Τα πράγματα είναι αντικειμενικά πολύ καλύτερα. Οι άνθρωποι που διαβιώνουν αξιοπρεπώς είναι πολύ περισσότεροι, τόσο ως απόλυτο νούμερο όσο και ως ποσοστό. Η τεχνολογία έχει κάνει απίστευτα βήματα προόδου με ρυθμό που επιταχύνεται. Η βελτίωση είναι εντυπωσιακή σε όλα τα επίπεδα.

Και όμως, υποκειμενικά πολλοί συνάνθρωποί μας νιώθουν χειρότερα. Νιώθουν και συχνά είναι αδικημένοι και αποκομμένοι. Η ταχεία πρόοδος εν τέλει δημιούργησε χάσματα που σε πολλούς φαντάζουν αγεφύρωτα. Έχουμε μια νέου τύπου ταξική διάρθρωση της κοινωνίας όπου ο πλούτος δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Εκεί που η ανθρωπότητα ανέμενε την οριστική αποθέωση του ορθολογισμού, βλέπουμε να επανέρχεται σε πολλαπλά επίπεδα ένας ξεχασμένος δογματισμός.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης πριν περίπου εικοσιπέντε χρόνια άφησε μια παγκόσμια υπερδύναμη στον ρόλο του διεθνούς αφεντικού. Ένα μοντέλο προβληματικό από τη φύση του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατάφερε έγκαιρα να μετεξελιχθεί σε έναν δεύτερο ισότιμο πόλο επιρροής, που δεν θα ήταν απαραίτητα αντίπαλος προς την Αμερική αλλά σίγουρα θα μπορούσε να εξισορροπεί τα πράγματα στη διεθνή σκακιέρα. Αυτόν τον ρόλο φαίνεται πως προσπαθεί να τον παίξει η Κίνα, αλλά τα ερωτηματικά γύρω από το καθεστώς αυτό είναι πολλά και εν πολλοίς αναπάντητα.

Η σημαντικότερη αλλαγή όμως είναι νομίζω αυτή που έφερε η επανάσταση της πληροφορίας. Σήμερα η είδηση και η γνώση, όπως βεβαίως  και η προπαγάνδα, είναι διαθέσιμες παντού και πάντα, συχνά σε πραγματικό χρόνο. Τα γεγονότα που ίσως θα τα διαβάζαμε παλιά σε μια μικρή στήλη μιας εφημερίδας, μέρες ή και εβδομάδες αφού συμβούν, τώρα πια συχνά τα βλέπουμε με live video.

Κατά κάποιο τρόπο θέτουμε εαυτούς εθελοντικά στη θέση του υποψήφιου θύματος προπαγάνδας. Επίσης, κυρίως μέσα από τα smartphones και τα social networks, ένας πολύ μικρός αριθμός εταιρειών ξέρει την προσωπικότητα μας, τις επιθυμίες και τους φόβους μας, ενδεχομένως πολύ καλύτερα από εμάς τους ίδιους. Είναι κάτι που εμένα προσωπικά με φοβίζει, επειδή γνωρίζω πως οι πληροφορίες που έχουν για μένα επαρκούν ίσως για να μπορέσουν, σε κάποιο βαθμό, να καθοδηγήσουν την σκέψη και τη συμπεριφορά μου.

Σήμερα κλείνω τα σαράντα.

Από τη μια η ψυχή μου είναι γεμάτη ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη για την οικογένεια μου, τους δασκάλους μου, τους φίλους και τους συνεργάτες μου. Όλους αυτούς χάρη στους οποίους η διαδρομή αυτή ήταν πράγματι γεμάτη αγάπη, γνώσεις και εμπειρίες.

Από την άλλη, έρχεται συνέχεια στο μυαλό μου το ερώτημα πως θα είναι ο κόσμος σε ακόμα σαράντα χρόνια από σήμερα. Κι επειδή γρήγορα καταλαβαίνω πως αυτό είναι απολύτως αδύνατο να προβλεφθεί, αναρωτιέμαι τι πρέπει να κάνουμε σήμερα ώστε η όποια πορεία πάρει η ανθρωπότητα να είναι σε κατεύθυνση θετική.

Όσο το σκέφτομαι λοιπόν, καταλήγω σε κάτι ιδιαίτερα απλό και βασικό. Τόσο πολύ, που σε κάποιο βαθμό ξεχάστηκε:

Δημοκρατία, παιδεία και δικαιοσύνη.

Ας διευκρινίσω ότι στην έννοια της δικαιοσύνης περιλαμβάνω και εκείνες της ισότητας και της ισονομίας.

Η ταχύτητα της προόδου ήταν τόσο μεγάλη που κατά κάποιο τρόπο χάσαμε τη σύνδεση με τις βασικές, τις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης υπόστασης μας. Είναι μια σχέση που πρέπει να ανακτηθεί. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μπει καμία τροχοπέδη στην πρόοδο, κάθε άλλο. Η πρόοδος μπορεί και πρέπει να επιταχυνθεί περαιτέρω. Αυτό όμως που οφείλουμε να κάνουμε είναι να διασφαλίζουμε το πλαίσιο, τις απαραίτητες συνθήκες, ώστε κάθε άνθρωπος να είναι ενεργό κύτταρο της δημοκρατίας, κάθε άνθρωπος να λαμβάνει (και να προσφέρει) την καλύτερη δυνατή παιδεία και, πάνω απ όλα, κάθε άνθρωπος να ζει σε συνθήκες δικαιοσύνης.

Ενώ λοιπόν η επιστήμη και η τεχνολογία μας θα συνεχίσουν να τρέχουν ασταμάτητα προς τα εμπρός, εμείς οι άνθρωποι πρέπει να γυρίσουμε στα βασικά και να εξασφαλίσουμε ότι λειτουργούν σωστά στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται.

Για παράδειγμα, η παρούσα κατάσταση με το πλήθος και τη ποιότητα των δεδομένων που συγκεντρώνει ένας μικρός αριθμός εταιρειών σχεδόν για κάθε άνθρωπο στη Γη, μπορεί και να είναι προβληματική από την άποψη της δικαιοσύνης.

Επίσης για παράδειγμα, στο αντικείμενο της παιδείας, σε έναν κόσμο που η τεχνητή νοημοσύνη θα αποτελεί βασικό καθημερινό εργαλείο, οι ποιότητες των ανθρωπιστικών επιστημών θα αποκτήσουν σίγουρα πολύ μεγαλύτερη αξία.

Στο τελευταίο τμήμα αυτού του μάλλον εκτεταμένου άρθρου, θα ήθελα να πω ότι μόνο η πολιτική μπορεί να εξασφαλίσει τη δημοκρατία, την παιδεία και τη δικαιοσύνη. Η πολιτική όμως είναι κάτι πολύ διαφορετικό, ακριβέστερα είναι κάτι πολύ περισσότερο, από τη συμμετοχή σε ψηφοφορίες.

Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν, έγραψε ο Αριστοτέλης. Αν φύγει το πολιτικόν, μένει μόνο το ζώον. Όπως όλα τα ενδιαφέροντα πράγματα στη ζωή, η πολιτική είναι δύσκολη. Θέλει χρόνο και κόπο. Θέλει να διαβάζεις, να ενημερώνεσαι, να συζητάς, να σκέφτεσαι. Να έχεις τη δύναμη  να διαφωνείς με ανθρώπους που εκτιμάς. Να μπορείς συχνά να κινείσαι αντίθετα στο βραχυπρόθεσμο συμφέρον σου. Τελικά όμως δεν υπάρχει τίποτα άλλο που μπορείς να κάνεις για να είσαι χρήσιμος στην κοινωνία και εν τέλει στον ίδιο σου τον εαυτό.

Η αληθινή και υγιής συμμετοχή του ανθρώπου στην πολιτική διαδικασία είναι η μόνη που μπορεί να του δώσει την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται ώστε η πρόοδος της κοινωνίας να έχει τα θετικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Σε πολύ μικρή ηλικία, ίσως τεσσάρων ή πέντε ετών, θυμάμαι τη μητέρα μας να εύχεται σε εμένα και στον αδερφό μου, στις γιορτές και στα γενέθλια μας, με την φράση «να μεγαλώσεις με υγεία και να γίνεις ένας καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία».

Είναι αυτή μια πολύ έντονη ανάμνηση μου. Φυσικά δεν είμαι εγώ αυτός που θα κρίνω εάν όντως έγινα καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία, όπως ήταν η επιθυμία της μαμάς μου — πιστεύω με τις καλύτερες των προθέσεων.

Αυτή η ευχή όμως, που ξεκάθαρα είναι και νουθεσία, ηχεί ακόμα στα αυτιά μου και αποτελεί οδηγό για τις σκέψεις και τις πράξεις μου. Έτσι ήταν στα πρώτα μου σαράντα χρόνια, έτσι στοχεύω να είναι και σε όσα ακολουθήσουν.

Ας είμαστε αισιόδοξοι λοιπόν. Ο κόσμος θα συνεχίσει να γίνεται όλο και καλύτερος, αρκεί καθένας από εμάς να κάνει το μικρό κομμάτι εργασίας που του αναλογεί.

Συστημικά επεισόδια

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία ακούει συχνά τη λέξη "συστημικός" μέσω των αναφορών στις συστημικές τράπεζες. Τι χαρακτηριστικό έχουν οι τράπεζες αυτές και ονομάζονται συστημικές; Είναι κατά κάποιο τρόπο απαραίτητες για τη λειτουργία της οικονομίας. Είναι κάτι σαν θεμέλια ή πυλώνες της οικονομικής δραστηριότητας.

Αυτό σημαίνει βασικά πως οι συστημικές τράπεζες δεν μπορούν να κλείσουν, εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, καθώς σε τέτοια περίπτωση θα υπήρχαν μεγάλες συνέπειες στην οικονομία.

Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να δει κανείς μια αναλογία μεταξύ των συστημικών τραπεζών επίπεδο της οικονομίας και συγκεκριμένων συμπεριφορών και καταστάσεων στο επίπεδο της κοινωνίας και της πολιτικής.

Ένα εξαίρετο παράδειγμα είναι τα "επετειακά επεισόδια", τα οποία έχουν πια απολύτως συστημικά χαρακτηριστικά. Μέχρι πριν λίγα χρόνια κλασική περίπτωση ήταν η επέτειος της μεγαλης φοιτητικής εξέγερσης του Νοέμβρη 1973. Πλέον ακριβώς το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται στην επέτειο της στυγνής δολοφονίας του 15χρονου μαθητή Αλεξάνδρου Γρηγορόπουλου.

Τα επεισόδια αυτά κάθε χρονιά είναι αναμενόμενα. Κάθε χρονιά επαναλαμβάνονται, σχεδόν παρόμοια. Είναι προφανές πως κάποιοι τα οργανώνουν και κάποιοι επωφελούνται αυτών — Διαφορετικά δεν θα είχαν γίνει συστημικά.

Αυτή ακριβώς η "συστημοποίηση"  και ο "επετειακός χαρακτήρας" των επεισοδίων κάθε 17η Νοεμβρίου και κάθε 6η Δεκεμβρίου είναι για μένα προσβολή στην μνήμη των αγωνιστών του Πολυτεχνείου καθώς και στην μνήμη ενός νέου παιδιού που έπεσε θύμα της πιο κακής εκδοχής ενος κακού συστήματος.

Είναι μια μεγάλη παθογένεια που πρέπει να σταματήσει (επαναλαμβάνω: Ποιοι είναι άραγε αυτοί οι άνθρωποι που τα οργανώνουν και τα πραγματοποιούν; ποια συμφέροντα ποιών ανθρώπων εξυπηρετούν;)

Πρέπει νομίζω ποια να γίνει σαφές σε όλους ότι μιλάμε για συστημικά επεισόδια. Για επεισόδια που όχι μόνο γίνονται ανεκτά από το ελληνικό πολιτικό σύστημα — μιλώντας για όλο του το φάσμα — αλλά για επετειακά επεισόδια που προφανώς είναι κατά κάποιο τρόπο απαραίτητα στο σύστημα εξουσίας της Αθήνας.

Τώρα, ποια ακριβώς είναι η χρησιμότητα τους, θέλει ανάλυση πολύ βαθύτερη απ'ότι μπορεί να γίνει στο άρθρο αυτό. Σίγουρα αλλοιώνουν το νόημα των επετείων αυτών. Σίγουρα στρεβλώνουν και αμαυρώνουν την εικόνα της μαζικής, συλλογικής κοινωνικής δράσης. Σίγουρα ενισχύουν τον ατομισμό και την αποπολιτικοποίηση. Όλα αυτά όμως είναι γενικότητες. Φαντάζομαι υπάρχει και κάτι άλλο, πολύ περισσότερο συγκεκριμένο — Το οποίο, με απόλυτη βεβαιότητα, κάποτε θα αποκαλυφθεί.

Κλείνοντας το άρθρο αυτό και έχοντας κάνει ευελπιστώ ξεκάθαρη την άποψη μου για τα συστημικά επεισόδια που εξυπηρετούν το ίδιο το σύστημα εξουσίας, με αφορμή την προχθεσινή επέτειο της δολοφονίας Γρηγορόπουλου, δεν μπορώ να κρύψω την έκπληξη και την τεράστια απογοήτευση που μου δημιουργούν διάφορες αναλύσεις που διαβάζω για το θέμα.

Το μόνο που δεν έχουν πει κάποιοι ακόμα είναι ότι επίτηδες βρέθηκε στην πορεία της σφαίρας ο 15χρονος Γρηγορόπουλος για να δώσει αφορμή στους μπαχαλάκηδες να “καίνε την Αθήνα”.

Ας μην ξεχνάμε παρακαλώ το εξής: Μιλάμε για μια στυγνή δολοφονία ενός 15χρονου παιδιού από ένα όργανο της τάξης. Όλα τα άλλα είναι ωραιοποιήσεις.

Βέβαια, ακριβώς η ανάμνηση αυτού του ιστορικού γεγονότος, της στυγνής δολοφονίας ενός παιδιού, που έχει γίνει πια πολύ θολή, από τον καπνό των ετήσιων μολότοφ και των δακρυγόνων.

Να βγει κάτι καλό από την τραγωδία της Μάνδρας

Σήμερα συμπληρώθηκαν 9 μήνες από την απώλεια του πατέρα μας. Κάναμε στον Ασπρόπυργο το μνημόσυνό του, ακολουθώντας την σχετική παράδοση.

Στις περιπτώσεις αυτές πάντα ξύπνα ξανά μέσα σου ο πόνος της απώλειας. Βρισκόμενος στο στάδιο αυτό, μια σκέψη που μου γεννήθηκε στην εκκλησία είναι ότι αυτές τις μέρες, εντελώς δίπλα μας, κάποιες οικογένειες στη Μάνδρα καλούνται να αντιμετωπίσουν το αδιανόητο. Βιώνουν ασύλληπτο πόνο.

Ο μπαμπάς είχε αδερφικούς φίλους και κουμπάρους στη Μάνδρα. Ευτυχώς οι οικογένειες τους είναι καλά, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον γείτονα, τον συγγενή, τον φίλο τους. Στη θέση των ανθρώπων αυτών θα μπορούσε να είναι καθένας από εμάς.

Η τραγωδία είναι ανείπωτη.

Παρόμοιου μεγέθους τραγωδίες πριν πολλά χρόνια οδήγησαν στη δημιουργία και την ενίσχυση του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας. Οι τραγωδίες με τους σεισμούς ήταν που δημιούργησαν μια πραγματικότητα που λέει πως οι αντισεισμικές προδιαγραφές των ελληνικών κτηρίων είναι από τις καλύτερες στον κόσμο, πράγμα που επιβεβαιώθηκε συχνά τις τελευταίες δεκαετίες.

Ας μην γελιόμαστε, ήταν το αίμα των θυμάτων των σεισμών που δημιούργησε τα θεμέλια του ΟΑΣΠ, των αντισεισμικών προδιαγραφών και των διαδικασιών επιβεβαίωσης της τήρησής τους.

Το ίδιο νομίζω έχει συμβεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα οι αερομεταφορές όπου κάθε ατύχημα, όσο τραγικό κι αν είναι, γεννά γνώση που κάνει τις μεταφορές πολύ ασφαλέστερες.

Ας μην χαθεί η ευκαιρία αυτή λοιπόν με την τραγωδία της Μάνδρας. Πολύ σημαντικότερο της απόδοσης ευθυνών (η οποία οφείλει να γίνει και θα γίνει) είναι να αλλάξει ριζικά η απαράδεκτη αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων — και αυτό να γίνει άμεσα.

Με πολύ απλά λόγια, αυτό που ζητούν οι νεκροί της Μάνδρας για να δικαιωθούν είναι να ανοίξουν τα ρέματα και να κατεδαφιστούν τα αυθαίρετα.

Πρέπει κάποια στιγμή να αποφασίσουμε αν θέλουμε να κρινόμαστε με βάση τα ευρωπαϊκά δεδομένα ή με βάση εκείνα της ανατολικής Ασίας. Στους σεισμούς επιλέξαμε την πρώτη επιλογή. Ας το κάνουμε και στα ζητήματα των αυθαιρέτων, των ρεμάτων και της αντιπλυμμηρικής προστασίας. Είναι το λιγότερο που μπορεί να γίνει για να τιμηθεί ουσιαστικά η μνήμη των θυμάτων.