Το 2024 θα μείνει στην ιστορία για πολλά γεγονότα, τόσο στην εσωτερική όσο και στην διεθνή σκηνή. Σίγουρα όμως κάτι που θα μείνει ανεξίτηλο στη μνήμη των ελλήνων δημιουργών είναι η απώλεια ενός μεγάλου διανοητή, πολιτικού και συγγραφέα που πέρα από κάθε αμφιβολία αποτελεί το θεωρητικό θεμελιωτή του ελληνικού κινήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας.
Μιλάω προφανώς για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη που μας άφησε απρόσμενα στις 27 Μαρτίου 2024 σε ηλικία 73 ετών.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος της συνεισφοράς του Χαραλαμπίδη στην υπόθεση της επιχειρηματικότητας πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τότε διάφοροι «πολιτικοί», οι οποίοι όψιμα άρχισαν να ψελλίζουν περί επιχειρηματικότητας, μας έλεγαν για τα «καλά του χρηματιστηρίου».
Δίχως καμία ντροπή έλεγαν σε νεαρούς ανθρώπους να τζογάρουν τις όποιες αποταμιεύσεις τους διότι «η αγορά ανεβαίνει». Δεν δίστασαν να φτάσουν στο απώτερο όριο της αθλιότητας λέγοντας πως η Ελλάδα έχει «ένα πανίσχυρο τραπεζικό σύστημα» και πως πια δε χρειάζεται τα νέα ζευγάρια «να πληρώνουν ενοίκιο» αλλά μπορούσαν πολύ εύκολα να δανειστούν Και να καλύπτουν απροβλημάτιστα τις δανειακές του υποχρεώσεις χάρη στις «υπεραποδόσεις της χρηματιστηριακής αγοράς».
Το ψέμα βέβαια έχει κοντά ποδάρια, όπως λέει ο σοφός λαός. Τα ψεύδη αυτά πληρώθηκαν πρώτα με το σκάσιμο της φούσκα του χρηματιστηρίου το 2001 και αργότερα βεβαίως με την γενική κατάρρευση της οικονομίας του 2010.
Εκείνα τα χρόνια λοιπόν, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, υπήρχε μία πολύ ισχυρή — μα δυστυχώς πολύ μοναχική — φωνή. Μία φωνή που μας καλούσε να ακολουθήσουμε τον δρόμο της οικονομίας της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας. Μία φωνή αυτοπεποίθησης που έλεγε να ανακαλύψουμε τον διακριτό ελληνικό ρόλο στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Μία φωνή που ζητούσε οι πνευματικές δυνάμεις του τόπου να επικεντρωθούν σε ένα αυθεντικό, αυτόχθονο μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης.
Η φωνή αυτή ήταν του αείμνηστου Μιχάλη Χαραλαμπίδη και το περιεχόμενο των λόγων του συμπυκνώθηκε — με τρόπο μαγικό θα έλεγα — στο εξής σύνθημα:
Να γίνουμε όλοι μάστορες!
Ναι ακριβώς. Να γίνουμε όλοι μάστορες, οι μάστορες του 21ου αιώνα, που με όπλο την γνώση την συνεργασία και την δημιουργικότητα ανακτούν μια ηθική και συναισθηματική σχέση με το αντικείμενο της εργασίας τους. Προσφέρουν επίσης και μία προσωπική δέσμευση για την ποιότητα και την επάρκεια των προϊόντων τους.
Μία φράση με τόσο ισχυρές αναφορές στην ελληνική ιστορία που από μόνη της αποτελεί το μανιφέστο της ελληνικής νεοφυούς επιχειρηματικότητας.
Είχα την τύχη να ακούσω το κάλεσμα αυτό του Μιχάλη Χαραλαμπίδη ενώ ήμουν ακόμα φοιτητής. Ανταποκρίθηκα αμέσως και μαζί με εξαίρετους συνάδελφος δημιουργήσαμε την πρώτη ελληνική φοιτητική νεοφυή επιχείρηση, η οποία όπως είναι γνωστό, μέσα από μεγάλες προσπάθειες, επιτυχίες και αποτυχίες, έχει οδηγήσει στη δημιουργία ενός αναπτυσσόμενου επιχειρηματικού οικοσυστήματος.
Στη συνέχεια πολλές φορές (2009, 2010, 2011 και 2012 αλλά και αργότερα) ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης βρέθηκε στις πρώτες καθοριστικές συναντήσεις των νέων επιχειρηματιών. Εκεί έδωσε την ενθάρρυνση και την θεωρητική κατεύθυνση που απαιτούσαν οι δύσκολοι καιροί, όπως αποτυπώνεται και σε διάφορα από τα βιβλία του αλλά και στην συλλογική μνήμη εκατοντάδων επιχειρηματιών που συμμετείχαν.
Το καλοκαίρι του 2023 συναντήθηκα με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και αποφασίσαμε να κάνουμε μαζί ένα μεγάλο πείραμα: Μία σειρά διαλέξεων μεταπτυχιακού επιπέδου για τα στελέχη και τους συνεργάτες του επιχειρηματικού μας οικοσυστήματος.
Απώτερο σκοπό η προσπάθεια αυτή είχε τον επαναπροσδιορισμό την εκ νέου γνωριμία με την αυθεντική έννοια της πολιτικής και την κατανόηση του πως αυτή τέμνεται καιι αλληλοεπηρεάζεται με την οικονομία και την επιχειρηματικότητα.
Όπως το είχε διαπιστώσει ο ίδιος ο Μιχάλης — και με χαρά το επιβεβαιώνω και εγώ — ήταν μια στιγμή παγκόσμιας πρωτοπορίας.
Απαντούσε και σε μία αυθεντική ανάγκη του Χαραλαμπίδη να συνομιλήσει εκ νέου με τη νεολαία αλλά και να απαντήσει στην καρδιά του ζητήματος της «συνάντησης του παραδοσιακού με το σύγχρονο» όπως και, πάνω απ’ όλα, να οδηγήσει στην κατανόηση της πολιτικής ως της «υψίστης των τεχνών».
Αν και το περιεχόμενο πολλές φορές δυσκόλευε νέους συναδέλφους, που στερούνταν σχετικών ιστορικών και βιβλιογραφικών αναφορών, οι διαλέξεις του Χαραλαμπίδη έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από το κοινό μας. Η μοίρα το έφερε και παραδόθηκαν οι έξι από τις οκτώ προγραμματισμένες.
Είναι δημόσια δέσμευση μου η ολοκλήρωση του προγράμματος με την παράδοση των δύο τελευταίων διαλέξων σε συνεργασία με στενούς φίλους και συνεργάτες του Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Χωρίς καμία υπερβολή θεωρώ πως ο κύκλος αυτών των διαλέξεων ήταν το σημαντικότερο επίτευγμα μέχρι σήμερα στα 24 χρόνια διαδρομής μου στον επαγγελματικό στίβο.
Σκοπός του κειμένου αυτού είναι να πιει έναν μεγάλο ευχαριστώ δημόσια στον θεωρητικό θεμελιωτή και εμπνευστή του κινήματος της ελληνικής νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Σε εκείνον που μιλούσε για τη δημιουργία και για συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο και για τη χαρά της δημιουργίας όταν οι σύγχρονοι του «πολιτικοί» παρακολουθούσαν αγωνιωδώς τον δείκτη της Σοφοκλέους.
Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης έφυγε. Η σκέψη του όμως είναι ακόμα εδώ, μέσα από τις αναμνήσεις όλων μας που είχαμε την τύχη να συνομιλήσουμε μαζί του αλλά και — ακόμα περισσότερο θα έλεγα — μέσα από τα βιβλία του. Τα βιβλία που είναι τα πραγματικά πνευματικά παιδιά του και η παρακαταθήκη του για το μέλλον.
Είμαι απόλυτα βέβαιος πως οι ιδέες του Μιχάλη Χαραλαμπίδη σχετικά με την δημιουργική επιχειρηματικότητα, με τη συνάντησή του παραδοσιακού με το σύγχρονο, με την αγροφιλία, με την πολεοδομία ως παράγοντα ανάπτυξης και πάνω απ’ όλα με το συμβολικό κεφάλαιο — που μας δίνει θέση και ο ρόλος στην παγκοσμιοποίηση — όχι μόνο θα επιβεβαιωθούν στα επόμενα χρόνια αλλά θα συνεχίσουν να αποτελούν την πυξίδα επιχειρηματικής και κοινωνικής επιτυχίας για τους δημιουργούς του σήμερα και του αύριο.
Χαίρε, αγαπημένε δάσκαλε Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Εμείς, οι μάστορες του 21ου αιώνα, σε ευχαριστούμε για όλα και δεσμευόμαστε πως θα μελετάμε το έργο σου και πως στο μετρό των δυνάμεων μας θα εξελίσσουμε τις ιδέες σου, σε έναν διαρκή αγώνα για ένα καλύτερο αύριο.
Πρώτη διάλεξη Μιχάλη Χαραλαμπίδη στην Starttech Ventures, 3 Οκτωβρίου 2023
