Ας βγάλουμε επιτέλους τα παπούτσια!

Σε πολλά ελληνικά σπίτια του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα υπήρχε η συνήθεια κανείς να αφήνει τα παπούτσια του έξω από το σπίτι ή έστω να τα βγάζει μόλις μπει σε αυτό. Ο λόγος ήταν προφανής: Δεν υπήρχε κανείς άλλος τρόπος ώστε το εσωτερικό του σπιτιού να παραμείνει στοιχειωδώς καθαρό, δεδομένης της τραγικής κατάστασης που επικρατούσε στον δημόσιο χώρο: Χωματόδρομοι, λασπόνερα, ακαθαρσίες και πολλά άλλα παρόμοια. Φυσικά αυτό δεν ήταν μόνο ελληνική συνήθεια, κάτι αντίστοιχο συνέβαινε τόσο στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή όσο και περαπέρα. Θα έλεγε κανείς πως ήταν μια απλή εφαρμογή της κοινής λογικής.

Η ταχεία και ανορθόδοξη - δήθεν - αστικοποίηση της χώρας έκανε αυτήν την τόσο υγιεινή συνήθεια να ξεχαστεί. Οι αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες σχεδόν χάθηκαν, οι δρόμοι ασφαλτοστρώθηκαν, τα πεζοδρόμια είναι πλακόστρωτα, υποτίθεται πως το αστικό περιβάλλον πλέον είναι καθαρό. Έτσι πια ο νεοέλληνας όταν ανοίγει την πόρτα του σπιτιού του δεν το σκέφτεται καθόλου και προχωρά ακάθεκτος με τα παπούτσια του. Ναι, με αυτά που περπατούσε στο μετρό, στον ηλεκτρικό, στις πλατείες και στα πεζοδρόμια της πόλης. Κάνει καλά;

Τον φεβρουάριο του 1998 βρέθηκα στην Στοκχόλμη της Σουηδίας, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα Erasmus. Ήταν μια μαγική εμπειρία που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε την εξέλιξη της ζωής μου, τουλάχιστον κοινωνικά και επαγγελματικά. Στο άρθρο αυτό όμως, προφανώς, επικεντρώνομαι σε κάτι πολύ πιο πρακτικό: Στα παπούτσια. 

"Να προσέχετε τις κάλτσες σας", μας είπαν μόλις φτάσαμε. Γιατί εδώ πολύ συχνά θα βγάζετε τα παπούτσια σας στους εσωτερικούς χώρους, οπότε οι κάλτσες θα φαίνονται. Κάναμε πολλά αστεία και βγάλαμε διάφορα ανέκδοτα με τη συμβουλή αυτή. Τελικά όμως είχαν δίκιο: Όντως αρχίσαμε να προσέχουμε περισσότερο τις κάλτσες που φορούσαμε και σίγουρα πολύ συχνά βρισκόμασταν χωρίς τα υποδήματά μας σε εσωτερικούς χώρους, από το σπίτι ενός φίλου μέχρι το γραφείο του καθηγητή στο πανεπιστήμιο.

Λίγο πριν τον ερχομό της κόρης μας στη ζωή αποφασίσαμε να κάνουμε μια ανακαίνιση στο διαμέρισμά μας ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένο. Μάλλον μέχρι τότε αρνούμασταν να παραδεχτούμε το πέρασμα του χρόνου και η καθημερινότητά μας είχε μείνει στα φοιτητικά πρότυπα. Κάνοντας λοιπόν αυτήν την ανακαίνιση, αποφασίσαμε να υιοθετήσουμε αυτήν τη συνήθεια: Να βγάζουμε τα παπούτσια μας μόλις μπαίνουμε στο σπίτι.

Στην αρχή ήταν λίγο περίεργο, γρήγορα όμως το συνηθίσαμε. Είναι απολύτως βέβαιο πως η καθαριότητα εντός του διαμερίσματος, τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και η αίσθηση περί αυτής, είναι ασύγκριτα καλύτερη εάν βγάζεις τα παπούτσια σου μόλις μπαίνεις. Είναι όντως λίγο άβολο να το ζητάς από τους επισκέπτες, με λίγη καλή διάθεση όμως και κάποιες προβλέψεις για να τους διευκολύνεις, όλα κοιλούν όμορφα και όλοι είναι περισσότερο χαρούμενοι.

Αφού λοιπόν μπαίνουμε σε προεκλογική περίοδο και τα κινήματα ανθίζουν, ας ξεκινήσουμε ένα νέο κίνημα: "Βγάζω τα παπούτσια". Είναι πολύ καλύτερα τόσο σε επίπεδο υγιεινής, άνεσης αλλά και, ας το παραδεχτούμε, αισθητικής. Νομίζω πολλοί από εμάς πλέον εφαρμόζουν την καλή αυτή συνήθεια, ας το πούμε λοιπόν δημόσια ώστε να ενθαρρύνουμε και τους υπολοίπους!

Μέρες μικρές κι ατέλειωτες

Σήμερα είναι Τρίτη 5 Μαΐου 2020. Είμαι σε καραντίνα λόγω κορωνοϊού από το πρωί της Τρίτης 10 Μαρτίου 2020, έκλεισα δηλαδή αισίως οχτώ ολόκληρες, 'γεμάτες' εβδομάδες και μια ακόμα μέρα. Γρήγορο συμπέρασμα: Ο άνθρωπος μπορεί να συνηθίσει τα πάντα. Δεύτερο γρήγορο συμπέρασμα: Η πραγματικότητα πανεύκολα μπορεί να υπερβεί και την πιο δυνατή φαντασία.

Οι μέρες είναι μικρές. 

Ξυπνάω, πάντα με ξυπνητήρι. Το πρώτο χτυπάει στις 9:00. Το κλείνω πάντα. Ξαναχτυπά στις 9:30. Συνήθως σηκώνομαι. Μερικές φορές χτυπάει πάλι στις 9:40. Στις 9:45 ξεκινά το daily meeting με το Starttech Team. Ευτυχώς χωρίς κάμερα. Κάποιες φορές προλαβαίνω να πιω καφέ, κάποιες άλλες όχι. Έχω την εντύπωση πως ξυπνάω κάποια βάρβαρη πρωινή ώρα, όπως ίσως νιώθει κάποιος που ξυπνά κατά τις 5:00 το πρωί. Η πλάκα είναι ότι εκατοντάδες φορές τα τελευταία είκοσι χρόνια έχω ξυπνήσει 5:00 το πρωί για να πάρω κάποια πτήση - ποτέ δεν ήταν ευχάριστο. Και όμως, τώρα το 9:30 μου φαίνεται δυσκολότερο.

Κάνουμε το daily. Συνήθως κυλά ομαλά και ευχάριστα. Κάποιες φορές; όπως είναι απολύτως φυσιολογικό, όχι και τόσο.  Όλα είναι στο πρόγραμμα, πάντα βρίσκουμε την άκρη. Το ενδιαφέρον είναι ότι επικοινωνώ περισσότερο με την ομάδα τώρα παρότι όταν ήμαστε στο γραφείο - και αυτό μου αρέσει πάρα πολύ. Τελειώνουμε στις 10:00 - αν και καμιά φορά πάμε 5 λεπτά παραπάνω, σπανίως και 10. Μετά καφές και το πρώτο set από push-ups (από τα οποία θα ακολουθήσουν δεκάδες, σε σύντομα διαλείμματα των videoconferences). Στις 10:15 είναι το daily του Cloud Agency. Καθώς είναι η νεώτερη των ομάδων μας, προσπαθώ να μπαίνω σχετικά συχνά, πράγμα που δεν κάνω σε καμία άλλη από τις ομάδες μας. Ίσως δυο φορές την εβδομάδα, μερικές φορές και τρεις. Μετά με το ζόρι 15-20 λεπτά για απάντηση σε emails και ξεκινούν τα one-on-one. Tα περισσότερα είναι (πολύ) σύντομα, 15 λεπτών. Με την ομάδα μου και με key-persons πάμε στα 30-λεπτά. Η ώρα πάει 2:00 πριν το καταλάβω και έχουν ήδη γίνει 14 video-calls.

Στις 2:00 λοιπόν διάλειμμα για φαγητό. Ποτέ δεν ήμουν τόσο τακτικός στο φαγητό - Ίσως μόνο στο σύντομο πέρασμά μου από τον στρατό. Το 'lunch-break' κρατάει μια ώρα. Μια συνήθεια που απέκτησα από την περίοδο της νηστείας (όπου βεβαίως δεν νήστεψα) ήταν εκείνη του χαλβά. Είτε με σοκολάτα ή παραδοσιακός. Εξαιρετικό γλυκό, ταιριάζει με κάθε γεύμα! Ίσως αυτό εξηγεί το +1.5 κιλό της καραντίνας. Στις 3:00 με 3:15, πίσω στο laptop.

Δίνω ακόμα 45 λεπτά στον εαυτό μου για να διαβάσει emails. Στις 4:00 ξεκινάει ο δεύτερος κύκλος one-on-one που συνήθως πάει μέχρι τις 6:00. Σύντομο διάλειμμα για "ανακοίνωση αποτελεσμάτων" και στις 6:15 συνεχίζω. Είναι η ώρα των τηλεφωνημάτων στην άλλη άκρη του Ατλαντικού - Ευτυχώς έχουν μάθει να ξεκινούν νωρίς στην Καλιφόρνια, είναι 8:15 το πρωί. Αντίθετα σε Νέα Υόρκη και Βοστόνη είναι λίγο πριν το μεσημέρι. Όλα αυτά θα τελειώσουν κατά τις 7:00 ίσως και 7:30.

Τι κάνεις τότε; Στέλνεις μήνυμα στο 13033. Δηλαδή, μέχρι χθες. Είτε για κάποια από τα απαραίτητα ψώνια ή για το νέο όνομα της βόλτας - γυμναστική το λένε. Συνήθως πήγαινα για περπάτημα. Λίγες, εννοώ πολύ λίγες, δυο ή τρεις, πήγα μια βόλτα με το ποδήλατο. Βόλτα, όχι προπόνηση. Για κάποιο πολύ περίεργο λόγο δεν έχω καμία όρεξη για αερόβια άσκηση.

Επιστροφή στο σπίτι. Έχει πέσει νύχτα. Προσοχή με τα ρούχα & παπούτσια που φοράμε έξω, πρέπει να τα βγουν αμέσως μόλις ανοίξει η πόρτα και προσεκτικά να μεταφερθούν στο μπαλκόνι. Πρέπει τα χέρια να πλυθούν καλά και να απολυμανθεί το κινητό και το ρολόι, ή οτιδήποτε άλλο είχα μαζί μου. Μετά βραδινό φαγητό, συνήθως συνέχεια του μεσημεριανού με κάποιο έξτρα. Το αλκοόλ δεν έχει ακόμα κάνει ποδαρικό για το 2020 και ελπίζω να μην κάνει ποτέ ξανά. Στη συνέχεια λαμβάνει χώρα μια διαδρομή μεταξύ υπολογιστή, κινητού, τηλεόρασης και βιβλίου. Προσπαθώ να έχει κυρίαρχο ρόλο το βιβλίο, αλλά δεν τα καταφέρνω πάντα. Σε υπολογιστή και κινητό προσπαθώ να κάνω (και) κάτι χρήσιμο. Προγραμματισμό (!) στον υπολογιστή και duolingo στο κινητό. Στην τηλεόραση εξ' ορισμού τίποτα χρήσιμο δεν μπορεί να γίνει.

Κάποια στιγμή τα νιώθω τα μάτια μου να βαραίνουν. Κοιτάζω το ρολόι του κινητού. Κάποιες φορές δείχνει 2:00, κάποιες 2:30, κάποιες άλλες ακόμα και 3:30. Το ρεκόρ της καραντίνας ήταν 3:45 (πώς λοιπόν να ξυπνάω το πρώι;).  Οι ώρες αυτές, από 10:30, μετά το βραδινό φαγητό και μέχρι την ώρα που θα καταλάβω πως πρέπει να κοιμηθώ, κυριολεκτικά περνούν δίχως να το καταλάβω - εκτός βέβαια από τις φορές που κάποιος ξεχασμένος αμερικάνος θα θέλει να μιλήσουμε στις 10 ή 11 το βράδυ (ευτυχώς όχι και τόσο συχνά). Δεν έχω όμως παράπονο, διάβασα μερικά υπέροχα βιβλία (Ecce Homo του Νietzsche, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους του Ραφαηλίδη και, κορυφαίο όλων, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη) και άρχισα να προγραμματίζω εκ νέου, πρώτη φορά στον 21ο αιώνα - ίσως και σε επίπεδο δευτέρου έτους!

Οι μέρες είναι ατέλειωτες.

Ειλικρινά δεν ξέρω ούτε πως να το περιγράψω, πολύ περισσότερο πως να το διαχειριστώ. Οι μέρες περνάνε πριν το καταλάβω, κι όμως η κάθε μια τους ήταν πραγματικά ατέλειωτη. Νιώθω σαν να έχω ένα διαρκές jet lag. Ίσως σαν να έχω ταξιδέψει κάπου στη μέση του Ατλαντικού, με 3-4 ώρες διαφορά, που όμως ότι και να κάνω δεν μπορώ να προσαρμοστώ. Τώρα για παράδειγμα, βλέπω το ρολόι του υπολογιστή και γράφει 12:33πμ - Αυτό όμως δεν έχει να κάνει καθόλου με το πως αισθάνομαι. Ίσως σαν να είναι 9 το βράδυ. Κλασική περίπτωση jet lag.

O χρόνος τελικά είναι όντως σχετικός. Η αντίληψη του χρόνου πρέπει να έχει καθαρά να κάνει με την εναλλαγή παραστάσεων, καταστάσεων και εντυπώσεων. Η μονοτονία είναι βάρβαρη. Κάνει τις μέρες ταυτόχρονα μικρές και ατέλειωτες. Όχι μόνο δηλαδή η εμπειρία του χρόνου συρρικνώνεται αλλά αποκτά συνάμα και μια βασανιστική διάσταση. Περίπου όπως περιμένεις έξω από την αίθουσα του χειρουργείου περιμένοντας νεώτερα για την εγχείρηση ενός αγαπημένου προσώπου σου. 

Αυτό που όμως με τρομάζει είναι η δύναμη της συνήθειας. Αυτήν τη βάρβαση, αφύσικη και απάνθρωπη κατάσταση, όχι απλώς τη συνήθισα, αλλά άρχισε και να μου αρέσει κιόλας. Επικεντρώνομαι στα λίγα θετικά, όπως για παράδειγμα ότι γλυτώνω την ταλαιπωρία μετάβασης στο και επιστροφής από το γραφείο, και ξεχνάω όλα τα αρνητικά (με πρώτο και κύριο την στέρηση της ελευθερίας κίνησης). Έπιασα τον εαυτό μου σχεδόν να στενοχωριέται που σταματά η καραντίνα, που δεν πρέπει πια να στείλω μήνυμα για να βγω. Νοσταλγία για μια κατάσταση περιορισμού, είναι ίσως εντελώς παράλογο. Τελικά ο άνθρωπος μπορεί να συνηθίσει τα πάντα και αυτή του η ιδιότητα εκτός από μεγάλο προτέρημα μπορεί να είναι και μεγάλο μειονέκτημα - Όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις οικογενειακής βίας που τόσο συχνά διαβάζουμε τελευταία.

Κάποιοι λένε πως η καραντίνα και γενικότερα η πανδημία του κορωνοϊού θα μας αλλάξει τις συνήθειες. Αμφιβάλλω τα μάλα και αυτό υποστηρίζεται από την ίδια την αντίδρασή μας στην καραντίνα: Τη συνηθίσαμε αμέσως. Ομοίως λοιπόν αμέσως θα επανέλθουμε στις πρότερές μας συνήθειες μόλις παρέλθει ο λόγος της καραντίνας.

Το μεγαλύτερο μάθημα για μένα όμως, πολύ περισσότερο και από την εντυπωσιακή δύναμη της συνήθειας, είναι η σχετική φύση του χρόνου. Ο Καζαντζάκης λέει "Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή". Συμβατικά μετράμε τη ζωή σε ημερολογιακό χρόνο, σε περιστροφές της γής γύρω από τον ήλιο. Βλέπω όμως πως η καραντίνα μας διδάσκει, πράγμα για το οποίο της είμαι υπόχρεος, πως μετράμε τελείως λάθος. Δεν κάνει ο χρόνος τη ζωή μα οι εμπειρίες, οι αλλαγές, οι μεταβάσεις, η ποικιλία. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να είναι πολλές, αρμονικές και όμορφες. 

Πως τα καθημερινά push-ups μου υπενθύμισαν την τεράστια δύναμη της συνήθειας

Ήταν απόγευμα Δευτέρας 9 Μαρτίου όταν είχαμε αρχίσει να προβληματιζόμαστε ιδιαίτερα στο γραφείο σχετικά με την επιδημία του κορωνοϊού και την αντίδραση που οφείλαμε να έχουμε. Ένας συνάδελφος επέστρεφε εκείνη τη μέρα από το Παρίσι ενώ άλλοι δυο ετοιμάζονταν να πάνε πάνε στο Λονδίνο. Πήραμε τη δύσκολη απόφαση να τους ζητήσουμε να μπουν σε 14-μερη καραντίνα σύμφωνα με τις τότε ισχύουσες επίσημες ενημερώσεις.

Το ίδιο απόγευμα, μόλις επέστρεψα σπίτι, έμαθα πως είχε βρεθεί κρούσμα του κορωνοϊού στο γυμναστήριο που πηγαίνω. Αποφάσισα αμέσως να κάνω το ίδιο, να τεθώ σε καραντίνα δηλαδή για δυο εβδομάδες, τόσο για πραγματικούς λόγους όσο και για να δώσω το παράδειγμα. Η συνέχεια βέβαια είναι γνωστή σε όλους, οπότε από εκείνη τη μέρα εργάζομαι συνεχώς από το σπίτι και έχω περιορίσει τις μετακινήσεις μου στο απολύτως αναγκαίο.

Θυμάμαι το πρωί της Τρίτης 10 Μαρτίου. Ένιωθα περίεργα που έπρεπε να μείνω στο σπίτι. Αυτό που ήρθε στο μυαλό μου σαν ερώτημα ήταν "τι θα κάνω με τη γυμναστική". Ακόμα δεν καταλαβαίνω γιατί εκείνη η σκέψη μου δημιουργήθηκε ως προτεραιότητα, έτσι συνέβη όμως. Σκέφτηκα τότε κάτι απλό: Αφού δεν μπορώ να πηγαίνω στο γυμναστήριο και δεν θέλω να βγαίνω συχνά έξω, θα κάνω γυμναστική στο σπίτι. Βάρη δεν είχα, ούτε άλλο εξοπλισμό, οπότε είπα να δοκιμάσω με το απλούστερο όλων: Push-ups.

Όπως προστάζει το management, για να μπορέσεις να διαχειριστείς κάτι, πρέπει να μπορείς να το μετρήσεις. Είπα λοιπόν να βγάλω ένα benchmark: Πόσα push-ups μπορώ να κάνω στη σειρά, σε ένα σετ, με σωστή εκτέλεση. Στις 10 Μαρτίου λοιπόν μετά βίας έκανα 22. Θυμάμαι πριν πολλά χρόνια, όταν ήμουν πολύ πιο νέος, γυμνασμένος και με σαφώς λιγότερο σωματικό βάρος, είχα φτάσει μέχρι τα 38 συνεχόμενα push-ups.

Κάθε μέρα λοιπόν έκανα αρκετά σετ των 10 push-ups, κάποιες φορές και των 15. Δεν τα μετρούσα. Κάποιες μέρες έκανα 3 σετ, ενώ άλλες μπορεί να έκανα και 10, ίσως κάποιες φορές και 15. Που και που έκανα μέτρηση δυνάμεων για το πόσα μπορώ να κάνω στη σειρά. Γρήγορα έφτασα στα 25, μετά στα 30, μετά στα 34, στα 37, στα 40, στα 42 και δέκα μέρες πριν στα 46. Εκεί ένιωσα πως υπάρχει ένας 'τοίχος', αντίστοιχος με εκείνον του μαραθωνίου.

Δεν αγχώθηκα και συνέχισα την καθημερινή μου συνήθεια. Πολλά σετ των 10 και των 15, μερικές φορές πλέον και των 20, ακόμα και των 30 όταν υπάρχει κέφι. Έτσι λοιπόν, χάρηκα πολύ που χθες το πρωί, περίπου 7 εβδομάδες μετά το ξεκίνημα αυτής της νέας συνήθειας, κατάφερα να κάνω 50 push-ups με άριστη εκτέλεση και μάλιστα σχετικά εύκολα.

Προφανώς δεν θεωρώ ότι είναι κάποιο μεγάλο κατόρθωμα. Ξέρουμε όλοι ανθρώπους που μπορούν να κάνουν αμέτρητα push-ups ή άλλες δυσκολότερες ασκήσεις, και όμως δεν έχουν καταφέρει τίποτα στη ζωή τους. Παρά ταύτα, αυτό το μικρό γυμναστικό επίτευγμα μου υπενθύμισε το εξής: Την τεράστια δύναμη της συνήθειας.

Όταν πήγα το 2013 πρώτη φορά στην Αμερική με το πρόγραμμα IVLP, μου έκανε τρομερή εντύπωση που τόσο στα πανεπιστήμια όσο και αλλού έβλεπα επιγραφές με ένα υποτιθέμενο ρητό του Αριστοτέλη (τον οποίον πραγματικά λατρεύουν εκεί) με την εξής αγγλική φράση "We are what we repeatedly do; excellence then is not an act but a habit".

Ψάχνοντάς το, είδα πως πρόκειται για μια ελεύθερη απόδοση των λόγων του Αριστοτέλη, πάντως σίγουρα εκπέμπει ένα πολύ δυνατό μήνυμα που όλοι πράγματι πρέπει να το πάρουμε πολύ σοβαρά.
Δεν είμαστε όντως παρά οι συνήθειές μας και μόνον αυτές. Άρα καλά θα κάνουμε να τις διαλέξουμε προσεκτικά.

Τα βιβλία Power of Habit του Charles Duhigg και φυσικά το Principles του Ray Dalio προσφέρουν μια πολύ καλή οπτική στο πως μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τις συνήθειές του, να τις αξιολογήσει και, ενδεχομένως, να επιχειρήσει να τις τροποποιήσει. Πράγμα, η τροποποίηση, που όποιος έχει επιχειρήσει να πετύχει σε τομείς όπως η διατροφή ή το κάπνισμα έχει αντιληφθεί πόσο δύσκολο είναι.

Aς μου επιτραπεί λοιπόν μια συμβουλή: Να αντιληφθούμε την τεράστια δύναμη της συνήθειας. Τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο είναι η πλέον κυρίαρχη των εννοιών.