Στις 28 και 29 Μαΐου οργανώθηκε στην Αθήνα ένα διήμερο εκδηλώσεων μνήμης για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη υπό τον τίτλο «Εἶσαι τοῦ Ρήγα Φερραίου παιδί!».
Οι οργανωτές μου έκαναν την τιμή να με καλέσουν σε ένα τραπέζι συζήτησης με θέμα "Η Πολιτική ως τοπικό Σχέδιο. Για ένα περιφερειακό αναπτυξιακό μοντέλο.", συντονιστή τον Δικηγόρο Γιώργο Παπασίμο και συζητητές τον Τάσο Τσατσάκη, Αντιδήμαρχο Ηρακλείου, Μπενέτο Σπύρου, τ. Δήμαρχο Λειψών και εμένα.
Έγινε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία φυσικά μίλησα χωρίς σημειώσεις, αφού νομίζω πως σε καμία σημείωση δεν μπορεί να χωρέσει λόγος που αφορά τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Οι συνομιλητές μου έκαναν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις, από τις οποίες έμαθα πολλά. Έκανα ότι μπορούσα να συνεισφέρω κι εγώ. Το παρακάτω κείμενο το συνέταξα σήμερα, προσπαθώντας να ανακαλέσω στην μνήμη μου όσα ειπώθηκαν στη συζήτηση - παρότι είναι μάλλον αδύνατον ο προφορικός λόγος να τιθασευτεί σε ένα γραπτό κείμενο.
___
Το 1999 ακούσαμε τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη να μας καλεί να "γίνουμε όλοι μάστορες", όταν το ΚΚΚΑΣΟΡ - και το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού φάσματος - εξαπατούσε τον ελληνικό λαό με αυτό που κατέληξε στο 'σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου'.
Ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμά του. Γίναμε οι μάστορες του 21ου αιώνα και ο Μιχάλης, δίχως ίσως να το είχε σκεφτεί ποτέ, έγινε ο πατέρας του ελληνικού κινήματος νεοφυούς επιχειρηματικότητας.
Το 2009 στην Πασκόσμια Εβδομάδα Επιχειρηματικότητας, το 2010 στο Ελληνικό Συνέδριο Νεοφυών Επιχειρήσεων, το 2011 στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Νέων Επιχειρηματιών και το 2012 στην Αθηναϊκή Εβδομάδα Επιχειρηματικότητας, μέσα στα σκοτεινότερα χρόνια της οικονομικής κρίσης - κρίση που κατά τον Χαραλαμπίδη ήταν πρώτα και κύρια πολιτική - η συμμετοχή του Μιχάλη συνέπερνε τους νέους δημιουργούς. "Δεν μοιάζει με πολιτικό", έλεγαν. "Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο της πολιτικής", απαντούσε, όμως η στρέβλωση των λέξεων δυσχεραίνει την επικοινωνία μας.
Βρεθήκαμε το καλοκαίρι του 2023, στο αγαπημένο του Metropol Cafe στο κέντρο. Συζητήσαμε για ένα κοινό μας όραμα, που είχαμε αγγίξει ξανά πριν αρκετό καιρό: Τη διοργάνωση ενός σεμιναριακού κύκλου μεταπτυχιακού επιπέδου για τους εργαζομένους και τους συνεργάτες των επιχειρήσεων της Starttech Ventures με σκοπό να τους φέρουμε σε επαφή με την αυθεντική πολιτική και την έκφρασή της στην αναπτυξιακή στρατηγική. Ο Μιχάλης σχεδίασε ένα υψηλοτάτου επιπέδου πρόγραμμα οχτώ διαλέξεων με τον εξής εμπνευσμένο τίτλο:
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ – Η ΝΕΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
Νέα Πολιτική Εθνική Αναπτυξιακή Παιδεία
Η πρώτη διάλεξη έγινε το απόγευμα της Τρίτης 3 Οκτωβρίου. Το κοινό ενθουσιάστηκε. Συνεχίζαμε την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα, με τελευταία την Τρίτη 12 Μαρτίου όπου παρουσιάστηκε η ανανεωμένη "Αγροφιλία", ένα από τα σημαντικότερα έργα του Χαραλαμπίδη. Ο απρόσμενος αποχωρισμός δεν μας άφησε να κάνουμε τις δυο τελευταίες διαλέξεις, για το συμβολικό κεφάλαιο και την παραγωγική μνήμη, τις οποίες όμως θα ολοκληρώσουμε μελετώντας το έργο του.
Λίγο πριν τη διάλεξη του Φεβρουαρίου 2024, ρώτησα τον Μιχάλη σχετικά με τη φράση που συνήθιζε να λέει "πρέπει να μου ζητήσετε συγγνώμη". Προσπάθησα να του πω ότι, ιδιαίτερα τα νέα παιδιά, μπορεί να δυσκολευτούν να καταλάβουν τι εννοεί. Χαμογέλασε. Μου είπε πως αυτός τους έχει συγχωρήσει όλους. "Δημήτρη, την ψυχή μου την έχω σώσει", συνέχισε. "Από τον εαυτό του πρέπει καθένας να ζητήσει συγγνώμη". Ο δάσκαλος είχε δίκιο. Του χρωστάμε μια μεγάλη και ειλικρινή συγγνώμη. Να τη ζητήσουμε σήμερα, πριν κοιμηθούμε. Η ψυχή του είναι ευγενική, θα χαρεί και θα μας συγχωρήσει. Αρκεί όμως να κάνουμε ένα πράγμα: Να αρχίσουμε να διαβάζουμε. Τόσο τα βιβλία του όσο και άλλα. "Εν αρχή ην ο λόγος".
Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης έζησε δέκα ζωές σε μια, στην κυριολεξία. Τα πεδία δραστηριοποίησής του πολλά και σε όλα κατάφερε να πρωτοπορήσει. Εκεί όμως που η συνεισφορά του ήταν ανυπέρβλητη είναι η οικονομία και η ανάπτυξη. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα του δώσει τα εύσημα της πρωτοπορίας. Το συμβολικό κεφάλαιο, η παραγωγική μνήμη, η συνάντηση του παραδοσιακού με το σύγχρονο, οι αλυσίδες αξίας μικρών παραγωγών, η περιφερειακή διάσταση της οικονομίας με την ανάδειξη του τοπικού - μη αντιγράψιμου - ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, οι γρήγοροι κύκλοι παραγωγείς, τα παγκόσμια δίκτυα διανομής, η άμεση απόκριση στις ανάγκες της αγοράς. Η σκέψη του Χαραλαμπίδη τα συγκέντρωσε όλα σε ένα ενιαίο αφήγημα, όπως πολύ όμορφα δίνεται από το κορυφαίο βιβλίο του "Νέα Αναπτυξιακή Παιδεία".
Εναπόκειται σε εμάς πως θα δράσουμε. Αν θα δράσουμε. Αν θα θελήσουμε να κάνουμε τη δύσκολη μα όμορφη διαδρομή που τρέπει τους ψηφοφόρους σε πολίτες και τους εργαζόμενους σε δημιουργούς. Ο Μιχάλης μας έχει δείξει τον δρόμο, εμείς πρέπει να κινητοποιηθούμε και να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως και στη διάρκεια της λεγόμενης μεταπολίτευσης η χώρα εξακολουθεί να διοικείται από μια ξενοκίνητη οικονομική ολιγαρχία η οποία όχι σπάνια έχει μέχρι και εγκληματικά χαρακτηριστικά. Κάνουν 'επιχειρήσεις' πολύ χαμηλής ανταγωνιστικότητας οι οποίες πλουτίζουν μέσα από την προνομιακή εμπορική σχέση που αναπτύσσουν με το κράτος. Για την κάστα αυτή ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνος, καθώς ζητούσε από τους Έλληνες να σκεφτούν και να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους. Για αυτό και βίωσε μια ιδιότυπη εξορία. Είχε εκδοθεί απαγορευτικό για τις απόψεις του. Η άρση του απαγορευτικού αυτού έγινε στις 27/3/2024. Τότε νόμισαν πως έπαψε πια να είναι επικίνδυνος. Μέχρι και η ηγετική ομάδα του ΚΚΚΑΣΟΡ εμφανίστηκε στην τελετή αποχαιρετισμού, ευελπιστώντας να πάρει λίγη από τη λάμψη της διαδρομής του Χαραλαμπίδη. Να το γνωρίζουν καλά όμως: Γελοιοποιούνται. Η μνήμη, η ιστορία είναι με τη μεριά του. Όχι με αυτή των 'μικρών ανθρώπων', όπως χαρακτηριστικά τους αποκαλούσε.
Εμείς, όσοι είχαμε την αγαθή τύχη να τον γνωρίσουμε, πρέπει να απαρνηθούμε τον όρο του 'Χαραλαμπιδικού'. Κανείς μας δεν τον δικαιούται, πολύ απλά διότι ο Μιχάλης στα τριάντα και πλέον χρόνια της εξορίας τους, ήταν μόνος. Απελπιστικά μόνος. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε για να τιμήσουμε την μνήμη του και, ας το πούμε ειλικρινά, να συγχωρήσουμε τους εαυτούς μας είναι πρώτα να διαβάσουμε και μετά να δράσουμε. Να φύγουμε από το επίπεδο του ψηφοφόρου και να γίνουμε πολίτες. Να γίνουμε μάστορες. Να κάνουμε πράξη την περιφερειακή ανάπτυξη, να ανακαλέσουμε την παραγωγική μνήμη, να αξιοποιήσουμε το συμβολικό κεφάλαιο.
Κάνοντάς τα όλα αυτά, θα τιμήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον μεγάλο αυτόν διανοητή, τον υπέροχο άνθρωπο, τον αληθινό πολιτικό. Είμαι απόλυτα βέβαιος πως όσο περνά ο καιρός, ο δρόμος αυτός θα γίνει δημοφιλής για τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα για τους νέους. Ενός λαού προδομένου και απογοητευμένου. Ενός λαού που σοφά επιλέγει τον ΄κανένα' - διότι, όπως σωστά έλεγε ο Χαραλαμπίδης, το κυρίαρχο μέγεθος της εποχής μας είναι ο 'κανένας'.
Τα εκατομμύρια του ελληνικού λαού που βγήκαν στους δρόμους στις 28/2/2025 έχουν μια βουβή απογοήτευση. Γνωρίζουν ότι κάτι πάει πολύ στραβά. Ξέρουν πως οι κάστες που πάρκαραν στο κράτος και απομυζούν τον δημόσιο πλούτο για δεκαετίες έχουν φτάσει στα αδιέξοδά τους. Εναγωνίως ο ελληνικός λαός αναζητά μια διαφυγή από τη βαρβαρότητα που βιώνει. Η μοναδική βιώσιμη έξοδος είναι ο όμορφος δρόμος της πολιτικής. Το σημείο εκκίνησης είναι η πολιτική σκέψη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη. Το πλέον κατανοητό πεδίο της, αυτό που αποδεικνύει πως όχι, δεν είναι "όλοι ίδιοι", είναι η οικονομική και αναπτυξιακή του σκέψη.
Η νέα γενιά είναι αυτή που θα κάνει πράξη της περιφεριακή επαναθεμελίωση του κράτους και την ανάκτηση του ελληνικού τρόπου, όπως οραματίστηκε ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης. Η ιστορία ήδη τον δικαιώνει και αυτό θα φανεί πολύ σύντομα σε όλους.
