Νεοφυείς επιχειρήσεις: Αναζητώντας το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί

Οι περισσότεροι ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων έχουν θεωρητική γνώση και πρακτική εμπειρία στην επίλυση προβλημάτων. Ακολουθεί κατά κανόνα το εξής μοτίβο: Δίνεται μια εκφώνηση, δίνονται κάποιοι περιορισμοί και εντός αυτών βρίσκεται μια ορθή λύση. Το μοντέλο αυτό ταιριάζει απόλυτα με εκείνο του 'έργου', είτε είναι έργο λογισμικού ή οτιδήποτε άλλο. Πρώτα υπάρχει μια φάση διευρεύνησης, από αυτήν προκύπτουν λειτουργικές και τεχνικές απαιτήσεις, ακολουθεί ο σχεδιασμός, η υλοποίηση, ο έλεγχος και η τεκμηρίωση, ενδεχομένως η εκπαίδευση χρηστών και μια πολιτική λειτουργία και, τέλος, έρχεται η πολυπόθητη παράδοση. Υπό κανονικές συνθήκες, σε λογικό χρόνο μετά την παράδοση έρχεται και η πληρωμή.

Συχνά τα έργα αυτά γίνονται σε δυο φάσεις. Για την ακρίβεια αυτό θεωρείται ο βέλτιστος τρόπος: Πρώτα θα γίνει η διερεύνηση/ανάλυση και η αναλυτική καταγραφή των λειτουργικών & τεχνικών προδιαγραφών και σε δεύτερο στάδιο θα γίνουν ο σχεδιασμός, η υλοποίηση κτλ. Μάλιστα, πολλές φορές το παραδοτέο της πρώτης φάσης είναι το παράρτημα προδιαγραφών στη σύμβαση έργου της δεύτερης.

Η παραπάνω μεθοδολογία έχει δοκιμαστεί σε τεχνικά έργα για εκατοντάδες χρόνια. Όποτε προέκυπτε πρόβλημα αυτό είχε να κάνει με τις προδιαγραφές: Πρώτα απ' όλα αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολο να καταγραφούν τόσο με σαφήνεια όσο και με πληρότητα οι λειτουργικές απαιτήσεις ενός έργου. Ακούγεται εύκολο, όμως δεν είναι καθόλου. Πολύ χειρότερα όμως, ακόμα και αν δεχτούμε πως ήταν ποτέ δυνατόν σε μια χρονική στιγμή να καταγραφούν επακριβώς, με σαφήνεια και πληρότητα, οι προδιαγραφές ενός έργου, είναι μάλλον βέβαιον ότι αυτές τροποποιούνται στο πέρασμα του χρόνου - πολύ απλά διότι πάντοτε ο χρόνος τροποποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων - οπότε το έργο μπορεί να υλοποιήθηκε τελικά βάσει προδιαγραφών, οι χρήστες όμως εξακολουθούν να μην είναι ικανοποιημένοι.

Όσοι έχουν έστω και την παραμικρή εμπειρία διαχείρισης έργου οποιουδήποτε τύπου, σίγουρα αντιλαμβάνονται αμέσως το παραπάνω ζήτημα. Συνεχώς προκύπτουν "change requests", άλλοτε σημαντικά και άλλοτε ασήμαντα, που κατά κανόνα οδηγούν σε ατέρμονες συζητήσεις για αλλαγές στο χρονοδιάγραμμα και στον προϋπολογισμό... κάπως έτσι ο σοφός λαός είπε μεταξύ άλλων πως "όποιος δεν έχει χτίσει σπίτι, δεν έχει μάθει τη ζωή".

Όταν λοιπόν δημιουργούμε μια νέα, προϊοντική εταιρεία, στην πραγματικότητα ξεκινάμε ένα έργο του οποίου όλες οι παράμετροι είναι ασαφείς. Δεν ξέρουμε ακριβώς τις λειτουργικές ούτε τις τεχνικές προδιαγραφές, Δεν έχουμε σαφές budget ούτε σαφές χρονοδιάγραμμα. Καλά - καλά μάλιστα δεν ξέρουμε ακριβώς ποιος είναι ο πελάτης μας!

Αν κατανοήσουμε σε βάθος τα παραπάνω δεδομένα, εάν πραγματικά τα εμπεδώσουμε, τότε τα διδάγματα του Lean Startup, του Customer Development, του Agile και του Design Thinking γίνονται απόλυτα ξεκάθαρα. Επειδή ακριβώς δεν ξέρουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε ούτε για ποιον να το κάνουμε, το rapid prototyping είναι μονόδρομος. Επίσης, πρέπει από την πρώτη στιγμή να είμαστε σε συνεχή επικοινωνία με τον πελάτη, ώστε να εμβαθύνουμε πάντα στην γνώμη μας περί αυτού και να κατανοούμε τα προβλήματα/προκλήσεις που εκείνος αντιμετωπίζει (αν και πολύ συχνά ο πελάτης δεν θα μπορεί καν να τα περιγράψει).  Για αυτό λοιπόν πρέπει με πολύ ευέλικτο τρόπο να προχωράμε το πρωτότυπό μας σε γρήγορους κύκλους ανάπτυξης και σε κάθε κύκλο να μαθαίνουμε περισσότερα για την αγορά και τον πελάτη. Μόλις έχουμε κάποιον ικανοποιητικό βαθμό βεβαιότητας, βάσει πειραματικών δεδομένων πάντοτε και όχι της διαίσθησής μας, τότε μπορούμε να εμβαθύνουμε στην ανάπτυξή μας και να κάνουμε στην ιδανική περίπτωση το βήμα από το MVP στο product-market-fit.

Σε όλη αυτήν την ιστορία όμως υπάρχει μια παγίδα: Αν διαβάσετε το παραπάνω κείμενο θα δείτε τόσο άμεσες όσο και έμμεσες αναφορές στο "προϊόν". Με το προϊόν όμως εννοούμε όλο το business model, όχι μόνο το ίδιο το προϊόν υπό την αυστηρή του έννοια. Είναι λοιπόν καθήκον του δημιουργού όχι μόνο να αναπτύξει ένα εργαλείο (όπου μάλιστα οι προδιοαγραφές του θα αποκαλύπτονται σιγά-σιγά και συχνά με αντικρουόμενο τρόπο - - δηλαδή δυο βήματα μπροστά, ένα πίσω), αλλά ταυτόχρονα πρέπει να σχεδιάσει και να αναπτύξει τον μηχανισμό μέσα από τον οποίο οι πελάτες θα μάθουν για το προϊόν αυτό, θα μπορέσουν να το πάρουν και θα μπορέσουν να υποστηριχτούν κατάλλγηλα. Για να το κάνουμε ακόμα πιο εύκολο, όλα αυτά μάλιστα θα πρέπει να γίνουν με έναν οικονομικά βιώσιμο τρόπο. 

Πρέπει λοιπόν να φτιαχτεί μια μηχανή (== business model) η οποία θα προσφέρει αξία στην αγορά και, μέσω της προσφοράς αυτής, θα δημιουργεί αξία και για τον οργανισμό (εταιρεία) που την προσφέρει.

Το πρόβλημα είναι όντως πολύ δύσκολο και δυστυχώς δεν επιδέχεται τυπικά τεκμηριωμένης λύσης. Έχουμε μόνο ευρετικές μεθόδους στη διάθεσή μας (heuristics). Αυτό όμως δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία, την στιγμή μάλιστα που οι ευρετικές μέθοδοι (Lean Startup, Customer Development, Agile και Design Thinking) είναι πο´λύ ισχυρές και αποτελεσματικές. 

Αντίθετα, εκείνο που είναι το δυσκολότερο σημείο είναι οι ίδιοι οι founders να αποδεχτούν ποιο πρόβλημα πρέπει να επιλύσουν. Ότι, όσο είναι δική τους ευθύνη το προϊόν να δουλεύει σωστά από τεχνικής άποψης, το ίδιο δική τους ευθύνη είναι να λύνει με οικονομικά αποδοτικό τρόπο κάποιο πρόβλημα ενός σημαντικού αριθμού πελατών οι οποίοι θα μπορέσουν να μάυουν για το νέο προϊόν και θα είναι διατεθειμένοι να το αγοράσουν. Για να μπορέσουν να το κάνουν αυτό οι ιδρυτές θα πρέπει ταυτόχρονα να βγουν εκτός του δικού τους comfort zone και να αποφύγουν την παγίδα της κοινής λογικής.

Είναι δύκολο, δεν είναι όμως αδύνατον. Όποτε δε κάτι τέτοιο συμβαίνει στην αγορά, τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά όπως μας αποδεικνύει η αδιανόητη ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Πώς μπορείς να ξέρεις ότι όντως έχεις μάθει

Η μάθηση και η γνώση είναι αναμφίβολα τα θεμέλια της οικονομίας της συνεργασίας και της δημιουργικότητας. Το Lean Startup μάλιστα πάει ένα βήμα παρακάτω και λέει ότι "knowledge is the only true measure or progress", για τη διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου προϊόντος. Το πρόβλημα με αυτή τη διαπίστωση, με την οποία σχεδόν όλοι συμφωνούν, είναι πως δεν είναι καθόλου προφανές πως μπορεί να ξέρει κανείς εάν έχει όντως μάθει, εάν έχει πραγματικά αποκτήσει νέα γνώση.

Σκεπτόμενος το ζήτημα αυτό, σε σχέση μάλιστα με το προηγούμενό μου άρθρο που καλούσα τους ιδρυτές να ανοίξουν εκ νέου τα βιβλία, το μυαλό μου πήγε σε ένα παλιότερο κείμενο που είχα δημοσιεύσει στο blog του eFront, τότε που το TalentLMS ήταν ακόμα υπό ανάπτυξη, στο οποίο μιλούσα για τη διαφορά της γνώσης με την πληροφορία.

Οι σχετικές ιδέες βέβαια δεν είναι δικές μου αλλά από το εξαίρετο βιβλίο “The Fifth Discipline: The Art and Practice of the Learning Organization” του Καθηγητή του MIT’s Peter M. Senge. Αυτό που λέει ο Senge είναι πολύ απλό: Μια πληροφορία μετατρέπεται σε γνώση μόνο εάν τροποποιεί τη συμπεριφορά του υποκειμένου που τη διαθέτει. Έχει μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ο Peter Senge χρησιμοποεί την ελληνική λέξη "Metanoia" για να περιγράψει ακριβώς αυτήν τη συνειδητή αλλαγή συμπεριφοράς που είναι η απόδειξη ότι η πληροφορία μετατρέπεται σε γνώση.

Αν το σκεφτεί κανείς, θα βρει πολλά παραδείγματα: Όλοι έχουν την πληροφορία πως το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία. Εκείνος όμως που το κόβει, έχει και την σχετική γνώση. Όλοι έχουν την πληροφορία πως είναι κακό να κλέβεις. Εκείνος όμως που έχει τη δυνατότητα να το κάνει, ξέροντας πως δεν θα τον αντιληφθεί ποτέ κανένας, κι όμως επιλέγει να μην το κάνει, αυτός έχει και την ανάλογη γνώση. Νομίζω μπορεί εύκολα να σκεφτεί κανένας πλήθος άλλων παραδειγμάτων.

Έτσι λοιπόν, ο ιδρυτής μιας νεοφυούς επιχείρησης δεν αρκεί να διαβάζει και να ενημερώνεται, αποκτώντας όλο και περισσότερες πληροφορίες. Πρέπει να μπορεί αποδείξει (στον εαυτό του) ότι έμαθε, καταφέροντας να υποδείξει συγκεκριμένες και ουσιαστικές αλλαγές στη συμπεριφορά του, οι οποίες είναι οι μόνες αποδείξεις απόκτησης της γνώσης.

Κοιτώντας πίσω τα τελευταία είκοσι χρόνια με μεγάλη χαρά βλέπω πως κατάφερα να μάθω μερικά πράγματα, έχοντας αποδείξεις πως έχω τροποποιήσει τη συμπεριφορά μου:

• Παλιότερα ήμουν οπαδός των δημοσίων σχέσεων και συνεπακόλουθα των enterprise sales
• Στη συνέχεια κατάλαβα πως τίποτα δεν συγκρίνεται με το product-led growth & τα automated sales, τα οποία μάλιστα νομοτελειακά οδηγούν στην εξωστρέφεια
• Παλιότερα ήμουν πολύ συγκεντρωτικός στο μοντέλο διοίκησης του οργανισμού που είχε δημιουργήσει
• Μετά κατάλαβα πως μόνο αν εμπιστευτώ τους συνεργάτες μου να καθίσουν εκείνοι στη θέση του οδηγού και εγώ περιοριστώ στον ρόλο του συμβούλου - συνοδηγού, μόνο τότε θα μπορέσουμε να επιτύχουμε
• Παλιότερα νόμιζα πως το marketing & το sales ήταν θέμα ταλέντου
• Μετά κατάλαβα πως είναι κι αυτό ένα επιστημονικό πεδίο, όπως και η επιστήμη των υπολογιστών, όπου το ταλέντο σίγουρα βοηθάει αλλά ποτέ δεν υποκαθιστά την επιστημονική γνώση

Θα ήθελα λοιπόν να καλέσω τον αναγνώστη του άρθρου αυτού να συλλογιστεί ποιο ήταν το τελευταίο βιβλίο ή άρθρο που διάβασε και το οποίο του φάνηκε "εξαιρετικά ενδιαφέρον". Μπορεί στη συνέχεια να βρει μια από τις κύριές του συνήθειες και συμπεριφορές που να τροποποιήθηκαν βάσει αυτού του; Αν ναι, τότε μπορεί να είναι σίγουρος ότι έχει μάθει. Αν όχι, μάλλον πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο.

Αυτή και μόνο αυτή λοιπόν είναι η μοναδική απόδειξη της γνώσης: Η συνειδητή τροποποίηση της συμπεριφοράς, δηλαδή η μετάνοια.

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Το ύπουλο καταφύγιο της κοινής λογικής

Τα τελευταία είκοσι χρόνια (είναι απίστευτο πόσο γρήγορα περνά ο χρόνος...) έχω βρεθεί είτε στη θέση του οδηγού ή στου συνοδηγού σε δεκάδες νεοφυείς επιχειρήσεις, κατά κύριο λόγο στον ευρύτερο τομέα του λογισμικού αλλά και σε λίγες ακόμα άλλων κλάδων. Κοιτώντας πίσω και προσπαθώντας να μάθω από τα λάθη, τόσο τα δικά μου όσο και των άλλων, μου κάνει τεράστια εντύπωση το πόσο συχνά πέφτουμε στην "παγίδα της κοινής λογικής".

Αυτό προκύπτει συνήθως ως εξής: Ένας ιδρυτής, ή συνιδρυτής, ακόμα και ένας ιδιώτης επενδυτής, έχουν συνήθως πανεπιστημιακή μόρφωση και επαγγελματική εμπειρία σε κάποιο αντικείμενο. Στο παράδειγμά μου θα αναφερθώ στην περίπτωση που το αντικείμενο αυτό είναι το computer science and/or engineering, είμαι βέβαιος όμως πως βρίσκει εφαρμογή και σε άλλες επιστημονικές & τεχνολογικές περιοχές. Ο ιδρυτής λοιπόν συνήθως "ξέρει" πως να κάνει μια συγκεκριμένη δουλειά, δηλαδή, επί παραδέιγματι, πως πρέπει να αναπτυχθεί μια συγκεκριμένη εφαρμογή αλλά και πως πρέπει να συντονίσει την ομάδα του για να φέρει σε πέρας αυτό το συλλογικό έργο. Δηλαδή, γνωρίζει καλά και την 'καρδιά' του αντικειμένου (που είναι το επιστημονικό του πεδίο κατά βάση) και, εμπειρικά, πολλές συναφείς δραστηριότητες.

Εκεί στο 'εμπειρικά' βέβαια ξεκινά το πρόβλημα καθώς, με κάποιο περίεργο τρόπο, γίνεται ένα άλμα από την επιστημονική προσέγγιση στον κομπογιαννιτισμό. Ο ίδιος άνθρωπος που εφαρμόζει με ακρίβεια και αυστηρότητα τις επιστημονικές μεθοδολογίες που έχει διδαχθεί (και που συχνά εξακολουθεί να ενηρώνεται και αν ανανεώνει με επιμέλεια τις γνώσεις του), όταν έχει να αντιμετωπίσει κάτι που εμπίπτει σε ένα διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο, απλώς κάνει ότι "του φαίνεται σωστό".

Μιλώ δυστυχώς εκ πείρας. Σπούδασα Επιστήμη Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ξεκίνησα την πρώτη μου εταιρεία ως προπτυχιακός φοιτητής. Η προσέγγιση που είχα ήταν δυστυχώς αυτή: Ότι αφορούσε την ανάπτυξη λογισμικού, γίνοταν όντως 'επιστημονικα'. Όλα τα άλλα ζητήματα όμως αντιμετωπίζονταν με ένα 'λογικό τρόπο'. Έτσι ονομάζαμε τον κομπογιαννιτισμό.

Ποια είναι τα ζητήματα αυτά; Πρώτα και κύρια η επιστήμη του marketing. Πώς θα βρεις ποιο προϊόν θα πρέπει να φτιάξεις; Πως θα ποσοτικοποιήσεις τις αναλύσεις σου; Πως θα δεις ποιο πραγματικά πρόβλημα αντιμετωπίζουν οι χρήστες - πελάτες σου, ακόμα και όταν εκείνοι οι ίδιοι νομίζουν ότι αντιμετωπίζουν κάτι άλλο; Έτσι πέφτουμε στην αστεία κατάσταση που ο δημιουργός νομίζει ότι είναι αποκλειστικά δική του ευθύνη να 'φτιάξει το προϊόν' γιατί φυσικά εκείνος 'ξέρει' και μετά είναι δουλειά κάποιου άλλου να  του το 'προωθήσει και να το πουλήσει". Από τις μεγαλύτερες ανοησίες που έχουν ειπωθεί ποτέ. Που όμως παράλληλα δεν είναι τίποτα άλλο από τον κοινό τόπο χιλιάδων επιχειρήσεων σε όλον  τον κόσμο. "Το φτιάξαμε σωστά, για κάποιο λόγο όμως δεν πουλάει". Έλα, σοβαρά; Δυστυχώς θα ανακαλύψει 'the hard way' ο φίλος founder ότι όχι, δεν το έφτιαξε σωστά, διότι αν το είχε φτιάξει σωστά, τότε θα πουλούσε 'μόνο του'. Γιατί όμως συνέβη αυτό;

Το δεύτερο πεδίο όπου η παγίδα της κοινής λογικής είναι συχνά θανατηφόρα είναι εκείνο της διαχείρισης προσωπικού. Οι περισσότεροι ξέρουν πως πρέπει να οργανώσουν μια ομάδα για να εκτελέσουν ένα έργο. Τι γίνεται όμως όταν το έργο 'δεν τελειώνει ποτέ' και, ακόμα χειρότερο, 'δεν έχει σαφείς προδιαγραφές' και μάλιστα όταν τελικά έχεις προδιαγραφές, 'αυτές μπορούν να αλλάξουν οποιαδήποτε στιγμή'; Όταν λοιπόν πρέπει να φτιάξεις ένα προϊόν, η διαχείριση της ομάδας είναι πολύ, πολύ πιο δύσκολη και απαιτητική. Guess what: Κι εδώ, η κοινή λογική θα σε προδώσει. Τα μέλη της ομάδας σου συχνά θα έχουν χαμηλή ψυχολογία, ακόμα κι όταν ξέρουν ΤΙ πρέπει να κάνουν, δεν θα ξέρουν ΓΙΑΤΙ το κάνουν κι αυτό θα επιδεινώνει ακόμα περισσότερο μια ήδη δύσκολη κατάσταση. Θα έχεις αποχωρήσεις όταν δεν πρέπει και η χαμηλή παραγωγικότητα θα είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά;

Θα μπορούσα να δώσω παραδέιγματα και από την οικονομική διαχείριση, τη λήψη επενδύσεων και πολλά άλλα. Πάντα θα καταλήγαμε σε μια αποτυχία και ένα μεγάλο "γιατί;". Η απάντηση είναι απελπιστικά απλή, διότι έπεσε ο ιδρυτής στην 'παγίδα της κοινής λογικής'. Το marketing είναι ίσως η καρδιά του σύγχρονου entrepreneurship μαζί με τη διαχείριση του ανθρωπίνου δυναμικού. Το να βρεις ακριβώς ποιο προϊόν θα φτιάξεις, για ποιον πελάτη και για ποιο λόγο εκείνος θα το αγοράσει ένατι του ανταγωνισμού δεν είναι θέμα τύχης ούτε θέμα έμπνευσης. Είναι αντίθετα αποτέλεσμα επιστημονικής εργασίας, την ανάγκη για την εκτέλεσης της οποίας πρέπει πρώτα ο ιδρυτής να αναγνωρίσει και στη συνέχεια να επιμορφωθεί για να μπορέσει να την κάνει. Το ίδιο και για τη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, την οικονομική διαχείριση κ.α.

Μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια: Το outsourcing και το delegation δεν δουλεύουν. Όχι, κανείς τρίτος, είτε εντός ή εκτός του οργανισμού, δεν θα μπορέσει να κάνει τις δουλειές αυτές αντί για τον ιδρυτή. Πρέπει ο ίδιος ο ιδρυτής να μελετήσει την σχετική βιβλιογραφία και να μάθει. Πως μαθαίνει κανείς; Διαβάζοντας πρώτα, εφαρμόζοντας στη συνέχεια, επιστρέφοντας στη θεωρία για βαθύτερη κατανόηση και μετά επιστρέφοντας εκ νέου στην εφαρμογή.

Είναι δύσκολο, το καταλαβαίνω. Που να βρεις χρόνο και καθαρό μυαλό για διάβασμα όταν διοικείς μια εταιρεία και τρέχεις για να προλάβεις κάποιους στόχους; Αυτό πίστευα και εγώ για περισσότερα από δώδεκα (12) χρόνια και κάθε χρόνος που περνούσε απλά μεγάλωνε τα προβλήματα που αντιμετώπιζα. Μέχρι που κάποια στιγμή αποφάσισα να δω τη βιβλιογραφία, να κοιτάξω την επιστημονική γνώση στα πεδία στα οποία αντιμετώπιζα προβλήματα. Ήταν μια διαδικασία επίπονη - είχα ξεχάσει να διαβάζω - και οι απογοητεύσεις ήταν συνεχείς. Μετά από λίγο όμως τα πράγματα βελτιώθηκαν και αργότερα ήρθαν τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Άρχισα να δίνω 15%, 20%, μερικές φορές και 30% του χρόνου μου για διάβασμα και, πιστέψτε με, δεν το μετάνιωσα ποτέ.

Σήμερα πια δεν έχω καμία αμφιβολία: Η 'κοινή λογική' είναι μια τεράστια παγίδα στην οποία κατά κανόνα πέφτουν οι ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων. Όπως έγραψα παραπάνω, το πρώτο βήμα είναι η αποδοχή: Οι ιδρυτές πρέπει να αναγνωρίσουν ότι υπάρχουν σημαντικά επιστημονικά πεδία (marketing, HR, finance) στα οποία οι γνώσεις τους δεν είναι επαρκείς και ο μονόδρομος είναι να καταστούν επαρκείς. Πρέπει λοιπόν να κάνουν όσους κύκλους διαβάσματος-εφαρμογής απαιτηθούν για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα αυτά όπως προστάζει η σύγχρονη επιστήμη και όχι όπως λέει ο κομπογιαννιτισμός.

Εξάλλου, το λέει η Ηγεσία, "το μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ενός οργανισμού που δεν δύναται να αντιγράψει ο ανταγωνισμός είναι η ικανότητα του να μαθαίνει αποτελεσματικά και γρήγορα". Αυτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα λοιπόν πρέπει πρώτα και κύρια να ξεκινά από τους ίδιους τους ιδρυτές. 

Από που όμως να ξεκινήσει κανείς; Όσον αφορά την σύχρονη τεχνολογική επιχειρηματικότητα, κατά την γνώμη μου υπάρχουν τέσσεις κύριοι πυλώνες: Lean Startup, Customer Development, Agile και Design Thinking. Αυτοί ορίζουν σε μεγάλο βαθμό το contemporary management για επιχειρήσεις αυτού του είδους και στη συνέχεια ο ιδρυτής θα πρέπει να εμβαθύνει σε διάφορους τομείς του marketing (product, growth, content) του ανθρωπίνου δυναμικού (recruitment, culture, etc) αλλά και της οικονομικής διαχείρισης. Το βασικό όμως είναι να ξεκινήσει κανείς, μετά όλα εξελίσσονται με κάποιον τρόπο πολύ φυσικό και εύκολο ενώ ακόμα, ίσως την πλέον κομβική σημασία έχει η προσέγγιση των κύκλων θεωρίας - πειραματισμού που εν τέλει οδηγούν στην παραγωγή νέας γνώσης.

Aν λοιπόν θέλεις να γίνεις ένας επιτυχημένος ιδρυτής νεοφυούς επιχείρησης, το μόνο βέβαιο είναι πως πρέπει να διαβάσεις πολύ και για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως στα πεδία εκτός του δικού σου επιστημονικού αντικειμένου.

Μια συμβουλή προς του νέους δημιουργούς κάθε ηλικίας

Πρώτη μέρα του 2020 σήμερα και θα ήθελα να μοιραστώ το συμπέρασμα μιας συζήτησης που πρόσφατα είχαμε στο γραφείο όπου επιχειρήσαμε να απαντήσουμε σε ένα απλό ερώτημα: "Γιατί κάποιος να γίνει δημιουργός";

Στη δική μας ορολογία ταυτίζουμε τον δημιουργό με τον άνθρωπο που επιχειρεί, το υποκείμενο δηλαδή που πραγματώνει την οικονομία της συνεργασίας και της δημιουργικότητας, δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι ο δρόμος της δημιουργίας, ο δρόμος του επιχειρείν, δεν είναι ποτέ μοναχικός.

Στο ιστολόγιο αυτό υπάρχει πλήθος αναφορών για την εθνική παράνοια του φροντιστηρίου. Πράγματι, πίσω από τα δυο δισεκατομμύρια ευρώ που δαπανά η ελληνική οικογένεια σε ετήσια βάση - ποσό που λίγο μειώθηκε τα χρόνια της κρίσης καθώς αντιμετωπίζεται ως 'είδος πρώτης ανάγκης' - βρίσκεται ένα ένοχο κοινωνικό συμβόλαιο που λίγο-πολύ λέει "εμείς (οι γονείς) θα πληρώσουμε (το φροντιστήριο) και εσύ (το σύστημα) θα εξασφαλίσεις τα παιδιά μας (θα τους βάλεις σε μια 'σίγουρη' δουλειά). 

Κάπως έτσι φτάσαμε να θεωρούμε τις πανελλήνιες ως μάλλον τον μόνο αξιόπιστο θεσμό της χώρας (ως αδιάβλητο) και τη μονιμότητα στο δημόσιο ως ένα θρησκευτικού τύπου ζήτημα που ουδείς τολμά να αγγίξει.

Η Ελλάδα βγήκε ολοκληρωτικά κατεστραμμένη από τον Β' ΠΠ και τον τραγικό εμφύλιο που ακολούθησε. Είναι κατανοητό που οι γενιές αυτές αξιολογούσαν τόσο ψηλά την ασφάλεια και την σταθερότητα. Δυστυχώς όμως, δεκαετίες μετά, η στρέβλωση έχει φτάσει σε ασύλληπτα επίπεδα. Φτάσαμε να δημιουργούμε γενιές ανθρώπων χωρίς αυτοπεποίθηση, που η ζωή τους όλη περιστρέφεται γύρω από το αποτέλεσμα μιας εξέτασης (πανελλήνιες). Τα φαινόμενα αδιαφορίας και μηδενισμού είναι απολύτως φυσικά επακόλουθα.

Στις συνθήκες που διαμορφώνονται το 2020 κρίνω πως η οικονομία της συνεργασίας και της δημιουργικότητας (μάλλον πια θα έβαζα και το επίθετο 'βιώσιμη' πριν το οικονομία) είναι ο καλύτερος δρόμος που μπορεί να ακολουθήσει κανείς ώστε να ζήσει μια ζωή με νόημα.

Ποιο είναι λοιπόν το σχέδιο; Ποιο το roadmap που πρέπει να έχει ένας νέος δημιουργός - σε όποια ηλικία κι αν αποφασίσει να κάνει το βήμα; Η εμπειρία μου λέει πως υπάρχουν τρια στάδια ενθουσιασμού τα οποία θα πρέπει να συνεπάρουν την ομάδα των δημιουργόν ώστε να ταξίδι τους να είναι έμπλεο νοήματος:

1. Πρώτα πρέπει να τους ενθουσιάσει το προϊόν.
2. Μετά πρέπει να τους ενθουσιάσει η ομάδα.
3. Τέλος πρέπει να τους ενθουσιάσει η κουλτούρα.

Για να ενθουσιαστεί κάποιος με το προϊόν πρέπει να υπάρχουν τρεις παράγοντες: Να λύνει ένα ουσιαστικό πρόβλημα με οικονομικά (και περιβαλλοντικά) βιώσιμο τρόπο, να έχει μεγάλη αγορά - δηλαδή οι συνάνθρωποι μας που αντιμετωπίζουν το εν λόγω πρόβλημα προς επίλυση είναι πολλοί σε αριθμό, και, το σημαντικότερο, η ανάπτυξη του προϊόντος προσφέρει στην ομάδα των δημιουργών τη χαρά της δημιουργίας. Έχει δηλαδή τεχνικό και επιστημονικό ενδιαφέρον. Η επιτυχία στη διαδικασία αυτή θα καθορίσει εάν θα γεννηθεί ένα αληθινό προϊόν που θα διαγράψει μια πορεία στην αγορά ή αν θα μείνουμε, ως συνήθως συμβαίνει, στην εκτέλεση ενός πειράματος (χωρίς βεβαίως να υπάρχει τίποτα κακό στο τελευταίο - κάθε άλλο).

Στη συνέχεια, αφού το προϊόν αναπτυχθεί επιτυχώς και αρχίσει να κάνει τα πρώτα του βήματα στην αγορά ανταποκρινόμενο με επιτυχία στις ανάγκες των χρηστών του, οι δημιουργοί σύντομα καταλαβαίνουν πως πρέπει να πλαισιωθούν από μια ομάδα συνεργατών για να μπορέσουν να ανταποκριθούν με επιτυχία στα καθήκοντα του οργανισμού που δημιουργούν. Η επιλογή των καταλλήλων ανθρώπων για τις κατάλληλες εργασίες και η δημιουργία ενός ισχυρού ομαδικού πνεύματος βασισμένου στις αρχές τις ισότητας, της διαφάνειας και της δικαιοσύνης μέσα στην ομάδα είναι αυτό που θα καθορίσει το αν η δραστηριότητα θα αναπτυχθεί και θα ωριμάσει ή θα μετατραπεί σε μια ακόμα 'χαμένη ευκαιρία'.

Έρχεται όμως μια στιγμή που οι ιδρυτές - δημιουργοί αντιλαμβάνονται πως δεν θα είναι πάντα τμήμα της συλλογικής οντότητας στην οποία έδωσαν σάρκα και οστά. Είτε οι ίδιοι θα αντιληφθούν ότι δεν έχουν πλέον άλλα να προσφέρουν οπότε θα πρέπει να κλείσουν αυτόν τον κύκλο και να ξεκινήσουν κάποιον άλλο (όπως π.χ. ο Bill Gates), ή θα μεγαλώσουν αρκετά ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να αποσυρθούν (όπως π.χ. ο Ray Dalio) ή δυστυχώς κάποιους θα τους πάρει νωρίς κοντά του ο Μεγαλοδύναμος (όπως π.χ. ο Steve Jobs). Πολύ περισσότερο, πέρα από τη συνειδητοποίηση του εφήμερου της ύπαρξης των ιδίων, οι ιδρυτές - δημιουργοί σύντομα θα καταλάβουν ότι ακόμα και όλοι οι συνεργάτες που οι ίδιοι είχαν επιλέξει αρχικά μετά από κάποιο διάστημα δεν θα είναι στον οργανισμό, ακριβώς για τους ίδιους λόγους. Τι λοιπόν οριοθετεί μια ομάδα ανθρώπων που αποτελούν μια επιχείρηση, όταν κανείς από τους ιδρυτές και τους αρχικούς εργαζομένουν δεν εργάζεται πια εκεί και όταν, πιθανότατα, τα προϊόντα της εταιρείας είναι πια εντελώς διαφορετικά από αυτά που δημιούργησαν στην αρχή οι ιδρυτές;

Η κουλτούρα.

Με τη λέξη κουλτούρα αναφέρομαι σε ένα σύνολο αρχών και συμπεριφορών που καθορίζουν "πως γίνονται τα πράγματα" σε μια ομάδα. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πόσο ισχυρή μπορεί να είναι αυτή η έννοια. Πόσο μπορεί να καθορίσει λίγο - πολύ τα πάντα σε μια επιχείρηση και, εάν έχει δημιουργηθεί σωστά, να συνεχίσει να εξελίσσεται όπως εξελίσσονται οι ίδιες οι συνθήκες στις οποίες ζει το συλλογικός οργανισμός. "Culture eats strategy for breakfast" έλεγε ένα άρθρο και δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο. Ακόμα, εάν το περιεχόμενο που δίνεται στη λέξη κουλτούρα θυμίζει στον αναγνώστη κάποιας μορφής 'γενετικό κώδικα' ή DNA, πολύ καλά κάνει. Περί αυτού ακριβώς πρόκειται.

Η μεγάλη ευθύνη των δημιουργών - ιδρυτών είναι να καθορίσουν το Βήμα-0, τη γέννηση δηλαδή της κουλτούρας του οργανισμού που δημιουργούν. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο κάθε πράξη των ιδρυτών έχει τριπλό περιεχόμενο: (α) το πρακτικό/πραγματολογικό. Τι πραγματικά περιέχει και σημαίνει και που οδηγεί η κάθε πράξη, (β) το παραδειγματικό: Τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας τείνουν να αντιγράφουν τις πράξεις των ιδρυτών, ανεξάρτητα του τι λένε οι ιδρυτές προς τα μέλη της ομάδας, ακριβώς όπως τα παιδιά τείνουν να αντιγράφουν τους γονείς τους, και τέλος, (γ) το μαθησιακό: οι πράξεις ενός ιδρυτή-δημιουργού έχουν τεράστια σημασία γιατί εκείνες καθορίζουν την κουλτούρα του οργανισμού. Θα έχουν δηλαδή επίδραση στην επιχείρηση σε τεράστιο βάθος χρόνου, πολύ αργότερα από την στιγμή που οι ίδιοι οι ιδρυτές και όλοι οι συνεργάτες που εκείνοι είχαν επιλέξει έπαψαν πια να εργάζονται στην επιχείρηση.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον γενετικό κώδικα, οι ικανότητες της διαρκούς μάθησης και προσαρμογής είναι εκείνες που εν τέλει θα καθορίσουν τις πιθανότητες μακροπρόθεσμης επιτυχίας του οργανισμού - Για αυτό και στην 'Ηγεσία' μαθαίνουμε πως το μοναδικό πραγματικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μιας επιχείρησης είναι η ικανότητά της να μαθαίνει (και να προσαρμόζεται).

Στο δεύτερο βήμα παραπάνω ειπώθηκε πως η ομάδα αρχικά πρέπει να χτιστεί πάνω στις έννοιες της ισότητας, της διαφάνειας και της δικαιοσύνης. Κάποιος υποψιασμένος περί εξέλιξης των ειδών μπορεί να βρει μια αντίφαση ανάμεσα σε αυτό και στην εξελικτική οργανωσιακή προσέγγιση διαρκούς μάθησης και προσαρμογής. Πράγματι η αντίφαση αυτή υπάρχει και είναι που καθιστά την οικονομία της συνεργασίας και της δημιουργικότητας τόσο εντυπωσιακά ενδιαφέρουσα και για αυτό ο συγγραφέας του άρθρου πιστεύει πως οι δημιουργοί δεν πρόκειται να αντικατασταθούν από αλγορίθμους 'anytime soon'.

Προσωπικά δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι περισσότερο ενδιαφέρον από το να συν-δημιουργήσω συλλογικούς οργανισμούς που θα δημιουργούν, θα μαθαίνουν και θα προσαρμόζονται σε ατέλειωτους κύλους συνεργασίας, στους οποίους αρχικά θα παίρνω μέρος μα θα συνεχίσουν να λαμβάνουν χώρα και πολύ αργότερα από εμένα - - Και όλα αυτά ενώ μέσα από τη διαδικασία αυτή βελτιώνονται σημαντικά οι ζωές των ανθρώπων που ζούνε εντός (εργαζόμενοι) αλλά και εκτός (πελάτες, προμηθευτές, κοινωνία) των οργανισμών αυτών.

Δεν μπορώ λοιπόν παρά ενθέρμως να συμβουλεύσω τους υποψήφιους δημιουργούς κάθε ηλικίας να κάνουν το μεγάλο βήμα προς την πραγμάτωση της οικονομίας της συνεργασίας και της δημιουργικότητας!

Μαζί με τις θερμότερες ευχές μου για το έτος 2020, κλείνω με το εκπληκτικό ποίημα "Για τα παιδιά" του Χαλίλ Γκιμπράν, τον πρώτο στίχο του οποίου θα μπορούσαν να παραφράσω ως "Η εταιρεία σου δεν είναι εταιρεία σου".

"Για τα Παιδιά"
Χαλίλ Γκιμπράν (1883-1931)

Τα παιδιά σου δεν είναι παιδιά σου
είναι οι γιοι και οι κόρες
της λαχτάρας της Ζωής για Ζωή.

Δημιουργούνται μέσα από εσένα,
αλλά όχι από εσένα.
Και αν και βρίσκονται μαζί σου, δεν σου ανήκουν.

Μπορείς να τους δώσεις την αγάπη σου,
αλλά όχι τις σκέψεις σου.
Αφού ιδέες έχουν δικές τους.

Μπορείς να προσπαθήσεις
να τους μοιάσεις αλλά μη γυρέψεις να τα κάνεις σαν εσένα.

Αφού οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο
που εσύ δεν πρόκειται να επισκεφτείς ούτε στα όνειρα σου.


Αφού η ζωή δεν πάει προς τα πίσω
ούτε ακολουθεί
στο δρόμο του το χθες.

Μπορείς να δίνεις μια στέγη στο σώμα τους,
αλλά όχι και στις ψυχές τους.

Είσαι το τόξο από το οποίο
τα παιδιά σου σαν ζωντανά βέλη
ξεκινάνε για να πάνε μπροστά.

Ο τοξότης βλέπει το ίχνος της τροχιάς
προς το άπειρο
και κομπάζει ότι με την δύναμή του
τα βέλη μπορούν να πάνε γρήγορα
και μακριά.

Ας χαροποιεί τον τοξότη
ο κομπασμός του.

Αφού ακόμα και αν αγαπάει το βέλος που πετάει
έτσι αγαπά και το τόξο που μένει στάσιμο.