Ξεκινώντας την 89η περιστροφή

Ασπρόπυργος,
14 Σεπτεμβρίου 2016

Ήταν ένα δύσκολο καλοκαίρι. Τέσσερις νοσηλείες περίπου μιας εβδομάδας κάθεμία, σε συνολικό διάστημα πενήντα ημερών. Τελευταία όμως τα πράγματα πάνε λίγο καλύτερα. Χθες φοβηθήκαμε πως ο πυρετός που ξαφνικά ανέβηκε θα μας χαλούσε το σερί των τριών εβδομάδων στο σπίτι, όμως τελικά οι εξαίρετοι γιατροί και η απαραίτητη τύχη το απέτρεψαν. Ο πατέρας μας είναι στο σπίτι και είναι σχετικά καλά.

Ο χρόνος είναι μια έννοια ιδιαίτερα περίεργη, νομίζω μαγική, που όσο και αν καθορίζει τη ζωή μας, όσο και αν όλη μας η καθημερινότητα περιστρέφεται γύρω από αυτόν, λίγοι τον έχουμε κατανοήσει σε βάθος. Ίσως για αυτό να ήθελα να σπουδάσω Φυσική όταν ήμουν στο δημοτικό και στο γυμνάσιο (ποιος ξέρει, μπορεί στο μέλλον να καταφέρω να κάνω πράξη το όνειρο αυτό). Η σύμβαση που ακολουθούμε πάντως εδώ και χιλίαδες χρόνια είναι να μετράμε τον χρόνο με τις περιστροφές του Ήλιου γύρω απόν την Γη (όχι, δεν τρελάθηκα), ή, όπως καταλάβαμε σχετικά πρόσφατα, τις περιστροφές της Γης γύρω από τον Ήλιο.

Το ταξίδι καθενός μας λοιπόν ξεκινάει όταν γεννιόμαστε και μετριέται με τις περιστροφές που κάνουμε γύρω από τον Ήλιο. Η εκκίνηση για τον Γιώργο Τσίγκο δόθηκε την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 1928 - ή τουλάχιστον αυτό δηλώθηκε στις αρχές, αφού τότε τα παιδιά γεννιόντουσαν στο σπίτι και εγγράφονταν στα μητρώα μήνες ή και χρόνια αργότερα. Σήμερα, Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου 2016, για τον πατέρα μας συμπληρώθηκαν 88 περιστροφές και ξεκίνησε η 89η. 

Καθώς αναμετράται με τη νόσο του Alzheimer για περισσότερα από 13 χρόνια, ένας αγώνας μακρύς και άνισος, είναι αδύνατον να μας πει τις σκέψεις του για το ορόσημο αυτό. Για να είμαι απόλυτα ρεαλιστής, ο πατέρας μου σήμερα δεν έχει τέτοιες σκέψεις. Τον απασχολούν πολύ πιο απλά πράγματα: Αν οι άνθρωποι γύρω του είναι καλά, αν βλέπει τα παιδιά και τα εγγόνια του, αν κάνει κρύο ή ζέστη, αν πεινάει ή διψάει. Έχει επιστρέψει στη νηπιακή ηλικία όσον αφορά τις πνευματικές του ικανότητες, πράγμα που μερικές φορές είναι ανακουφιστικό και κάποιες άλλες αβάσταχτα στενάχωρο.

O χρόνος, ξαναλέω, είναι έννοια περίεργη. Τον αντιμετωπίζουμε ως κάτι συνεχές, που ποσοτικοποιείται σε διάρκεια. Διαβάζοντας όμως το καταπληκτικό Chasing Daylight του Eugene O'Kelly, καταλαβαίνει κανείς πως δεν υπάρχει τίποτα άλλο πέρα από στιγμές που δεν μετριούνται σε διάρκεια αλλά σε αριθμό και σε ποιότητα. Η ζωή μας, αυτό που μένει τελικά, είναι ένα σύνολο στιγμών. Για αυτό, ενδεχομένως να μην έχει σημασία πόσες περιστροφές θα ολοκληρώσει κανείς γύρω από τον Ήλιο, αλλά πόσες αληθινές στιγμές έζησε στη διάρκεια αυτή. Ο Eugene O'Kelly λέει πως τη δεκαετία πριν τη διάγνωση τελικού σταδίου καρκίνου του εγκεφάλου, στα 53 του χρόνια, μπορούσε μετά βίας να ανακαλέσει δυο ή τρια "perfect moments",  ελάχιστες δηλαδλη τέλειες στιγμές. Αντίθετα, προσπαθώντας να ζήσει διαφορετικά τις τελευταίες 100 μέρες της ζωής του, έφτασε να ζει τέσσερα ή και πέντε perfect moments την ημέρα. Γνώρισε έτσι την πραγματική ευτυχία, φεύγοντας χαρούμενος, ήρεμος και πλήρης. Για να ανακαλύψει τη ζωή χρειάστηκε να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τον θάνατο.

1933-34. O Γιώργος Τσίγκος το πρώτο παιδί από τα δεξιά. Στη μέση ο μεγάλος αδερφός Δημήτρης (1927-1944) και αριστερά ο  μικρός Νίκος (1930-2010). Πίσω ο Βασίλης Τσίγκος (1899-1968), στη μέση η Μαργαρίτα Τσεβά-Τσίγκου (1900-1971) και αριστερά, πιθανότατα, η Παρασκευή Τσεβά-Καραμιχάλου.

Από τις συζητήσεις με τον πατέρα μου έχω πολλές περιγραφές του έντονα χαραγμένες στην μνήμη μου:

- Μια οικογένεια με πέντε παιδιά - και τη γιαγιά / νονά, φυσικά - να ζει σε ένα μόνο δωμάτιο, κυριολεκτικά κολλητά στο κτήριο του στάβλου με τις αγελάδες

- Την οικογένεια ολόκληρη να εργάζεται στις αγελάδες και στο περιβόλι

- Τα παιδιά που πήγαιναν ξυπόλητα, κυριολεκτικά και όχι ως σχήμα λόγου, στο Δημοτικό Σχολείο

- Τα πολύ λιγότερα παιδιά που συνέχισαν στο Γυμνάσιο, εννοείται στην Ελευσίνα καθώς ο Ασπρόπυργος δεν είχε τότε Γυμνάσιο, και πήγαιναν φυσικά με τα πόδια. Επτά χιλιόμετρα το πρωί, επτά χιλιόμετρα επιστροφή το μεσημέρι.

- Τους αγελαδοτρόφους να πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από τους χονδρεμπόρους και να απαντούν με την ίδρυση του συνεταιρισμού ΑΣΠΡΟ (που εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη βιομηχανία γάλακτος της χώρας τις δεκαετίες του '60 και του '70).

- Τους αγρότες να πηγαίνουν με τη σούστα στη λαχαναγορά και τα άλογα να δυσκολεύονται να σύρουν το βαρύ φορτίο στην ανηφόρα του Δαφνιού.

Πέρα από τις συζητήσεις της καθημερινότητας αυτής της τόσο παλιάς εποχής, δεν μπορούσαν να μην υπάρξουν επίσης και συζητήσεις για τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν τότε και καθόρισαν τη μεταπολεμική μας ιστορία:

- Την κατοχή. Την αντίσταση. ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ. Τις πράξεις ηρωϊσμού. Τις θυσίες. Τις φιλίες που χάλασαν (Πριν λίγα μόλις χρόνια, για κάποιον συντοπίτη μας: "Γιατί ρε παιδί μου έγιναν έτσι τα πράγματα... κάναμε παρέα πριν τα γεγονότα, ήμασταν καλοί φίλοι").

-  Τον απόλυτο παραλογισμό του τέλους της κατοχής και του εμφυλίου. (Τη δολοφονία του Μήτσου *  Την κηδεία του Μήτσου που την παρακολούθησε κρυμμένος κάτω από την πραμάτεια σε μια σούστα * Το μπλόκο της Χασιάς * Τη σύλληψη και τη μεταφορά στο Μεγάλο Πεύκο, στην Γκεστάπο * Τις εικονικές εκτελέσεις * Τη φάλαγγα * Τα ψυχολογικά βασανιστήρια *  Τον παππού να κρύβεται στο βουνό * Την απελευθέρωση * Την ΕΑΜοκρατία *  Τη δολοφονία του θείου Γιάννη * Το σπίτι να πυρπολείται δυο φορές * Τον παππού να καταδικάζεται εις θάνατον και να μένει στη φυλακή δεκαεπτά χρόνια και να σώζεται από τύχη καθαρή * Τη Μακρόνησο * Τα βασανιστήρια και τελικά την επιστροφή.)

Μέσα σε αυτά τα απίστευτα δύσκολα χρόνια, από τις συζητήσεις τόσο με τον ίδιο όσο και με τους φίλους του, αυτό που έβγαινε ήταν μια τεράστια δίψα για ζωή. Οι άνθρωποι που τα πέρασαν όλα αυτά, που έδωσαν τη ζωή τους για ένα μεγάλο ιδανικό, για έναν καλύτερο κόσμο, αφού ήρθαν αντιμέτωποι με το μίσος, τον παραλογισμό και το φάσμα της ανυπαρξίας, αυτό που ήθελαν τελικά ήταν απλά να ζήσουν. Να ζήσουν ελεύθερα, έντονα και αληθινά. Δυσκολευόμουν να το κατανοήσω αυτό, φαινόταν λίγο αντιφατικό, μέχρι που διάβασα το εξαιρετικό "...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς" του Χρόνη Μίσσιου. Ένα πραγματικά αποκαλυπτικό και διδακτικό βιβλίο.

Συζητώντας, πέρα από τα γεγονότα τα ίδια, καταλάβαινα τα συναισθήματά του. Πόνο, χαρά, θλίψη, υπερηφάνια, κούραση. Ανάλογα με το θέμα συζήτησης η έκφραση του προσώπου αλλάζει. Υπερηφάνια για τους γονείς. Πένθος για τον χαμένο αδερφό. Αποφασιστικότητα για τη ζωή. Ρεαλισμό για τις δυσκολίες. Αγάπη και αφοσίωση για την οικογένεια. 

Δυο πράγματα όμως μου έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση. Πέρα από ζητήματα που αφορούσαν την οικογένεια και τις μεγάλες δυσκολίες που πέρασε, σε δυο μόνο τύπους συζητήσεων τον έβλεπα πολύ ευτυχισμένο: Όταν μιλούσε για τους φίλους του και όταν μιλούσε για τον αθλητισμό - ειδικά για το ποδόσφαιρο. 

Ο Θανάσης, ο Λάκης, ο Μπαμπης. Ο γιατρός, ο μαθηματικός, ο επιχειρηματίας. Δεν ξέρω αν σήμερα οι άνθρωποι αναπτύσσουν τόσο ισχυρές, διαχρονικές φιλίες. Ελπίζω να το κάνουν. Ελπίζω να το κάνουμε και, όταν μετά από χρόνια κοιτάξω πίσω, να βρω αντίστοιχα ισχυρούς και ειλικρινείς δεσμούς.

Δεκαετία 1950 - Ο Γιώργος Τσίγκος 4ος από αριστερά

Ο αθλητισμός όμως, ειδικά το ποδόσφαιρο, ήταν αυτό που έκανε το πρόσωπό του να λάμπει. Ήταν χαρισματικός, έλεγαν όλοι. Εντελώς διαφορετικός από μένα - μικρόσωμος, μυώδης, εκρηκτικός. Άριστος επιθετικός στο ποδόσφαιρο, αλλά και σπρίντερ στον στίβο. Έγινε τελικά οικονομολόγος, διότι δεν κατάφερε να γίνει γυμναστής. Γιατί δεν τα κατάφερε; Διότι η νομοθεσία της εποχής είχε όριο ύψους για τους γυμναστές και το 1.64 ήταν ελάχιστα κάτω από το όριο... 

Παρά τις κυρίαρχες αντιλήψεις επί του θέματος, παρά την εξαίρετη καριέρα που έκανε ως λογιστής, φορετέχνης, οικονομικός διευθυντής,  είμαι απόλυτα βέβαιος πως ο πατέρας μου θα ήταν σίγουρα πολύ πιο ευτυχισμένος, περισσότερο ολοκληρωμένος σαν προσωπικότητα, αν είχε γίνει γυμναστής. Αυτό ήταν το όνειρό του και δυστυχως δεν κατάφερε να το εκπληρώσει (χωρίς να μου το πει ποτέ, δείχοντας, άθελά του ίσως, πόσο του είχε στοιχίσει το γεγονός ότι δεν κατάφερε να ακολουθήσει αυτόν τον ρόλο, σκέφτομαι ότι με βοήθησε όσο κανένας άλλος να ακολουθήσω τον δρόμο της επιχειρηματικότητας).

Ας είναι αυτό ένα μάθημα για όλους μας: Κανένα στερεότυπο να μην αφήσουμε να εγκλωβίσει τη δημιουργικότητά μας, διότι απλά έτσι χάνεται το νόημα της ζωής που είναι η ευτυχία.

Ασπρόπυργος, 14-9-2016

Σήμερα το μεσημέρι του ευχηθήκαμε με τον Βασίλη "χρόνια πολλά", γνωρίζοντας πάρα πολύ καλά πως η ευχή αυτή πια έχει μόνο τυπικό περιεχόμενο. Η ποσότητα του χρόνου δεν είναι πλέον το ζητούμενο. Ίσως ποτέ να μην ήταν, απλά τώρα να μας γίνεται αντιληπτό. Υπάρχει σίγουρα η επιθυμία να ζήσουμε και άλλες τέλειες στιγμές μαζί του. Με τα εγγόνια του, τον Γιώργο και τη Βάλια, που το προγραμματιζουμε για αύριο κιόλας. Σύντομα με την αδερφή του, με τα ανίψια του, με τους λίγους φίλους του που είναι ακόμα στη ζωή. 

Πάνω απ' όλα όμως κυριαρχεί ένα συναίσθημα ευγνωμοσύνης. Ευγνωμοσύνης προς τον ίδιο, για όσα έκανε και όσα μας προσέφερε. Ευγνωμοσύνη όμως και προς την ίδια τη ζωή, ίσως και την τύχη, που μας επέτρεψε να τον έχουμε μαζί μας όλα αυτα τα χρόνια και να μας διδάξει τόσα πολλά.

Εύχομαι να μπορέσουμε πράγματι να ζήσουμε πολλές ακόμα στιγμές ευτυχίας μαζί του. Πολύ περισσότερο εύχομαι όλοι μας να μπορέσουμε να φτάσουμε στα χρόνια του και, κοιτώντας πίσω, να μπορέσουμε να πούμε πως τα σωστά που κάναμε ήταν περισσότερα από τα λάθη. Ότι το αποτύπωμα που αφήσαμε σε αυτόν τον κόσμο ήταν θετικό.