H αποστολή της Starttech Ventures

Ο Μάνος Μοσχούς μεγάλωσε στη Ρόδο, ο Θανάσης Παπαγγελής στην Έδεσσα και ο Βαγγέλης Μιχαλόπουλος στον Άγιο Δημήτριο (Μπραχάμι). Μεγάλωσαν σε οικογένειες της μεσαίας τάξης και φοίτησαν σε δημόσια σχολεία. Ξεκίνησαν τις σπουδές τους σε δημόσια πανεπιστήμια όπου πέρασαν μέσω των πανελλαδικών εξετάσεων. 

Ποτέ δεν διδάχτηκαν την επιχειρηματικότητα, ούτε είχαν  πάρει μέρος σε σχετικούς διαγωνισμούς και σίγουρα δεν είχαν φανταστεί ότι σε λίγα χρόνια θα ήταν συνιδρυτές και CEOs μερικών από τις καλύτερες νεοφυείς επιχειρήσεις της χώρας (των AbZorba Games, Epignosis και Yodeck).

Αποστολή μας στην Starttech Ventures είναι να βοηθάμε ανθρώπους σαν κι αυτούς να εκφράζουν και να αξιοποιούν τις αστείρευτες δυνατότητες τους, να εξελίσσονται σε εξαίρετους δημιουργούς και ηγέτες, βοηθώντας έτσι τους τους εαυτούς και τις οικογένειες τους, τις υπέροχες ομάδες που δημιούργησαν και, τελικά μετά απ’ όλη τη διαδρομή αυτή, να βελτιώνουν την κοινωνία συνολικά. 

Σκοπός μας είναι να συνεχίσουμε να κάνουμε το ίδιο και το 2024, ανταποκρινόμενοι θετικά στην αγαθή τύχη της συνεργασίας μας με ανθρώπους όπως ο Θάνος, ο Βαγγέλης και ο Μάνος, στο ταλέντο και στην επιμονή των οποίων οφείλουμε όσα έχουμε πετύχει. 

Θέλουμε ακόμα σήμερα να στείλουμε ένα πολύ καθαρό μήνυμα στους νέους κάθε ηλικίας: 

Ξεπεράστε, αφήστε πισω τα στερεότυπα. 

H οικονομία της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας έχει χώρο για όλους. Επίσης, το σημαντικότερο, τους αφορά όλους και είναι προς το συμφέρον όλων, ανεξάρτητα του αν τελικά θα εξελιχθούν σε διεθνούς επιπέδου CEOs, όπως τα έκαναν ο Μάνος, ο Βαγγέλης και ο Θάνος. 

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι τα συναισθηματικά

Πριν περίπου τριάμιση χρόνια, ένας καλός φίλος και συνεργάτης που είχε πει ότι ενθουσιάστηκε παρακολουθώντας αυτό εδώ το video, με τον ευφάνταστο τίτλο "How to Make a Million Dollars a Year" το οποίο μου πρότεινε ενθέρμως να δω και εγώ. Παρότι ο τίτλος από μόνος σου προσέφερε επαρκείς λόγους για να το αγνοήσω, αποφάσισα να σεβαστώ τη συμβουλή του φίλο μου και να το δω. 

Το είδα λοιπόν αλλά στην αρχή δεν μου άρεσε. Για την ακρίβεια, δεν μου άρεσε καθόλου. Είναι θα έλεγα πολύ «αμερικανιά», σε σημείο που με ενοχλούσε πολύ και δεν μπορούσα να το δω αντικειμενικά. Καθώς όμως πραγματικά εκτιμούσα πολύ τον συνεργάτη που μου το έστειλε, προσπάθησα να το ξαναδώ προσπαθώντας να αποβάλλω όλα τα στερεότυπα που δεν με άφηναν να δω την ουσία. 

Είχε, τελικά, μεγάλο ενδιαφέρον και σας προτρέπω να κάνετε το ίδιο.

Αν λοιπόν κάποιος ξεπεράσει αυτήν τη συναισθηματική/στερεοτυπική αντίδραση, νομίζω πως το video λέει κάποια  ενδιαφέροντα πράγματα:

1. Η επιχειρηματικότητα, η οποία δεν είναι ποτέ ατομική δραστηριότητα αλλά ομαδική, είναι ο μοναδικός τρόπος να αλλάξει κανείς θεμελιωδώς την οικονομική του μοίρα (τουλάχιστον στο οικονομικό & κοινωνικό σύστημα που ζούμε). Αυτό δεν το κάνεις μόνο για να ανεβάσεις το βιοτικό σου επίπεδο (για να "βγάλεις λεφτά") αλλά και να έρθεις σε θέση να βοηθήσει τους δικούς σου ανθρώπους αλλά και άλλες ομάδες ή σκοπούς που σε ενδιαφέρουν - ακόμα και την κοινωνία συνολικά.
2. Πριν ξεκινήσεις κάτι, πρέπει να είσαι όσο γίνεται σίγουρος ότι "βγαίνουν τα νούμερα". Ότι δηλαδή το πρόβλημα που πάμε να λύσουμε είναι όντως επιλύσιμο. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πόσα εγχειρήματα ξεκινούν δίχως να έχει γίνει ούτε μια στοιχειώδης ανάλυση των δεδομένων της αγοράς (customer validation, target addressable market size estimation).
3. Το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι τα πραγματικά δεδομένα (αριθμοί) αλλά το συναίσθημα. Πάντα κάτι μας φταίει, κάτι άλλο, και το προβάλλουμε στα προβλήματα της δουλειάς. Συνήθως η ανασφάλεια και η χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι που μας οδηγούν σε σπασμωδικές κινήσεις.
4. Δίνει τέλος μερικές συγκεκριμένες συμβουλές:

• Out-work: Πρέπει να δουλέψεις πολύ. Δεν θα είναι εύκολο.
• Out-improve: Πρέπει διαρκώς να μαθαίνεις και συνεχώς να βελτιώνεσαι (Αναρωτηθείτε: Ποιο ήταν το τελευταίο βιβλίο που διαβάσατε; έχετε διαβάσει αρκετά φέτος; ένα τον μήνα είναι το λιγότερο;  -- μιλάμε για business and/or tech books, οχι video, online articles, YouTube videos, etc)
• Out-last: Δεν αρκεί να προσπαθήσεις πάρα πολύ για λίγο χρόνο. Πρέπει η προσπάθεια να γίνει σε βάθος χρόνου - για αυτό και δεν χρειάζονται 12-ωρα και 14-ωρα, θα κλατάρεις. Μπορείς να δουλεύεις *αληθινά* 8 ωρες τη μέρα, για μερικά χρόνια; (δεν βάζω μέσα commuting, lunches etc, μιλάω για δουλειά). Τότε θα κάνεις τη διαφορά.

Αν κάποιος καταφέρει να κάνει και τα 3 παραπάνω βήματα, έρχεται μετά το 4ο

• Out-strategize. Την στρατηγική, όπως και οτιδήποτε άλλο, την μαθαίνεις μόνο με την εξάσκηση. Πρέπει να πάθεις για να μάθεις, η εμπειρία δεν μαθαίνεται, μόνο αποκτάται.

Θα αναρωτηθεί, δικαίως, κάποιος τι σχέση έχει η επιθυμία για "ετήσιο εισόδημα ενός εκατομμυρίου" με την ίδρυση μιας νεοφυούς επιχείρησης. Σκεφθείτε το ξανά! Στην περίπτωσή μας δεν μιλάμε για $1Μ annual income of an individual αλλά, όσον αφορά τον τομέα που έχω πρακτική εμπειρία, για μια B2B SaaS company με $1Μ ARR. Αυτή η εταιρεία έχει enterprise value που, τουλάχιστον μέχρι πρότινος, μπορεί να φτάνει και τα ~ $10M (εάν παράλληλα καταφέρνει να έχει και μια στοιχειωδώς καλή κερδοφορία). 

Αυτό το επίτευγμα, η δημιουργία μιας τέτοιας εταιρείας, δεν είναι παρά ένα 'future truth' στην ορολογία του video, στο οποίο καθένας μπορεί αν φτάσει μέσα από την γνώση, τη δημιουργικότητα και, πάνω απ' όλα, μέσα από τη συνεργασία. 

Αρκεί, σαν πρώτο βήμα, να πιστέψει ότι είναι εφικτό ώστε να ξεκινήσει.

Το πιο όμορφο δώρο γενεθλίων

To έτος 2020 θα μείνει σίγουρα στην ιστορία ως μια δύσκολη χρονιά. Ήδη η ανθρωπότητα μετρά περισσότερα από ενάμισι εκατομμύριο θύματα από την πανδημία του νέου κορωνοϊού, ενώ οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες αυτού του πρωτόγνωρου γεγονότος θα μας ακολουθούν για πολλά χρόνια.

Σε προσωπικό επίπεδο όμως, το έτος αυτό στο οποίο διένυσα την απόσταση από τα 42 έως τα 43 χρόνια μου, όσο κι αν δυσκολεύομαι να το παραδεχτώ ήταν μια πολύ καλή χρονιά. Οι λόγοι είναι πολλοί και θα τους αναφέρω σε μελλοντικά άρθρα, σήμερα όμως θα αναφερθώ σε έναν και μόνο: Τον έρωτα.

Ας μην βιαστεί  ο αναγνώστης του ιστολογίου: Δεν αναφέρομαι σε έρωτα με κάποιο συνάνθρωπο (την κορυφαία κατάσταση του ανθρωπίνου είδους, αφού ο έρωτας και μόνο αυτός είναι το αντίδοτο στην τραγωδία της ύπαρξης) αλλά στο αμέσως σημαντικότερο, τον έρωτα με την γνώση. Για την ακρίβεια, στη δική μου περίπτωση, τον έρωτα με τη θεωρία γράφων.

Ήταν λοιπόν τον Μάρτη του 2020 που άρχισα να διαβάζω το υπέροχο βιβλίο "Introduction to Graph Theory" του Richard J. Trudeau. Με ενθουσίασε ο τρόπος γραφής του και η υπέροχη εισαγωγή στα "Pure Mathematics", τα οποία θα τα μετέφραζα ως "καθαρά μαθηματικά" (χωρίς όμως να είμαι βέβαιος πως η απόδοση είναι ορθή).

Μόλις στη σελίδα 38 έκπληκτος διάβασα μια προσέγγιση σχετικά με την αυθεντική έννοια των γράφων και συγκεκριμένα των ισόμορφων γράφων. Υποστηρίζει ο συγγραφέας ότι οι γράφοι όχι μόνο είναι αυθύπαρκτοι (δηλαδή δεν τους κατασκευάζουμε αλλά τους ανακαλύπτουμε), αλλά ότι υπήρχαν πάντοτε και θα υπάρχουν πάντοτε, ανεξάρτητα από τη γέννηση ή ακόμα και το τέλος του υπαρκτού κόσμου. 

Φέρνει το παράδειγμα δυο ισόμορφων γράφων και λέει πως οι γράφοι αυτοί ήταν ισόμορφοι ακόμα και πριν την δημιουργία του ηλιακού συστήματος ενώ αναμφίβολα θα παραμείνουν ισόμορφοι και μετά την πιθανή μελλοντική καταστροφή του. 

Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς για τη σύνδεση των "καθαρών μαθηματικών" με τον "κόσμο των ιδεών" του Πλάτωνα. Νομίζω πως η αιχμή της ανθρώπινης σκέψης στην εποχή μας κινείται ακριβώς σε αυτά τα μονοπάτια, από τον Μάνο Δανέζη που ισχυρίζεται στον "Παράξενο Κόσμο του Sir William Crookes" ότι η μάζα και η ενέργεια δεν είναι παρά ψευδαισθήσεις - το μόνο που οφείλει να υπάρχει είναι η πληροφορία, ή τον Max Tegmark που με ενθουσιασμό αναφέρει παρόμοιες (αν και ελαφρώς διαφορετικές) ιδέες στο "Our Mathematical Universe".

Είμαι πραγματικά ευγνώμων λοιπόν που το έτος 2020 μου έδωσε την ευκαιρία να εμπλουτίσω την 43η περιστροφή μου γύρω από τον ήλιο με πολύ διάβασμα, με μια επανεισαγωγή στη φιλοσοφία και με μια εμβάθυνση στην κορυφαία μορφή της, τα καθαρά μαθηματικά. Το βράδυ λοιπόν πριν το ξημέρωμα των 43ων γενεθλίων μου, δεν μπορούσα να το γιορτάσω διαφορετικά: Διάβασα - ακόμα μια φορά - το 6ο κεφάλαιο του Trudeau σχετικά με τον χρωματισμό των γράφων (graph coloring) και σίγουρα το απόλαυσα περισσότερο από κάθε άλλη φορά (ας σημειώσω πως ο χρωματισμός των γράφων έχει ιδιαίτερα σημαντικά εφαρμογές στην επιστήμη υπολογιστών).

Είχα γράψει στην αρχή της πανδημίας ότι η μεγάλη αυτή δυσκολία θα σημάνει μια μεγάλη νίκη του ανθρώπου. Παρότι έπεσα έξω στην πρόβλεψη μου για τον αριθμό των νεκρών, εξακολουθώ να το πιστεύω στο ακέραιο. Ο άνθρωπος πέτυχε μια μεγάλη νίκη και την πέτυχε χάρη στην σκληρή εργασία γενιών και γενιών επιστημόνων, ανθρώπων που αφιερώνουν τη ζωή τους ολόκληρη για να βάλουν (στην καλύτερη των περιπτώσεων) ένα μικρό λιθαράκι στο οικοδόμημα της επιστημονικής γνώσης. 

Σήμερα λοιπόν που κλείνω τα 43 μου χρόνια νιώθω την ανάγκη να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους αυτούς τους εργάτες της γνώσης, χάρη στους οποίους ο κόσμος που ζούμε κάθε μέρα γίνεται λίγο καλύτερος. Θεμέλιο όλων των γνώσεων δεν είναι άλλο από τα μαθηματικά, η πραγματική ουσία των οποίων βρίσκεται στα καθαρά μαθηματικά.

Νιώθω  πως η ανακάλυψη αυτή ήταν για μένα ένα μεγάλο δώρο και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να απολαύσεις ένα δώρο από το να το μοιραστείς! Μη διστάσετε λοιπόν, κάντε το βήμα: Τα μαθηματικά σας περιμένουν! Εξάλλου, ο Richard Trudeau το γράφει στην αρχή, η θεωρία γράφων είναι "recreational mathematics", μια πραγματικά ενδιαφέρουσα μορφή διασκέδασης! Και μη φοβάστε: Αν πάνε πολλά χρόνια που έχετε αφήσει το σχολείο ή το πανεπιστήμιο και ειλικρινά δεν θυμάστε απολύτως τίποτα από όσα μαθηματικά είχατε διδαχτεί, τόσο το καλύτερο. 

Βλέπετε, μάλλον ο τρόπος που διδασκόμαστε τα μαθηματικά είναι τόσο πολύ λάθος, που το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να ξεχάσουμε τα "μαθηματικά του σχολείου" και να τα ανακαλύψουμε μόνοι μας εκ νέου, πρώτα και κύρια ως μια μορφή διασκέδασης και προσωπικής ανάπτυξης.

Τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, ξημερώματα Τετάρτης 9 Δεκεμβρίου 2020, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά κάθε αναγνώστη του άρθρου αυτού για το ενδιαφέρον και τον χρόνο του! Ακόμα, ως μεσήλικας πλέον επισήμως,  θα ήθελα να δώσω μια συμβουλή: Τα δυο ισχυρότερα θεμέλια στη ζωή είναι η αγάπη και η γνώση. Το πρώτο, η αγάπη, είναι συνάμα πολύ απλό και πολύ δύσκολο να εξηγηθεί, δεν νιώθω ακόμα επαρκής για να το αναλύσω. Το δεύτερο όμως, η γνώση, είναι πολύ απλούστερο: Ο συνδυασμός της περιέργειας και της λογικής μπορούν να μας οδηγήσουν σε διαδρομές πέρα από την ισχυρότερη φαντασία. Μη διστάζετε λοιπόν!

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Αναζητώντας το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί

Οι περισσότεροι ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων έχουν θεωρητική γνώση και πρακτική εμπειρία στην επίλυση προβλημάτων. Ακολουθεί κατά κανόνα το εξής μοτίβο: Δίνεται μια εκφώνηση, δίνονται κάποιοι περιορισμοί και εντός αυτών βρίσκεται μια ορθή λύση. Το μοντέλο αυτό ταιριάζει απόλυτα με εκείνο του 'έργου', είτε είναι έργο λογισμικού ή οτιδήποτε άλλο. Πρώτα υπάρχει μια φάση διευρεύνησης, από αυτήν προκύπτουν λειτουργικές και τεχνικές απαιτήσεις, ακολουθεί ο σχεδιασμός, η υλοποίηση, ο έλεγχος και η τεκμηρίωση, ενδεχομένως η εκπαίδευση χρηστών και μια πολιτική λειτουργία και, τέλος, έρχεται η πολυπόθητη παράδοση. Υπό κανονικές συνθήκες, σε λογικό χρόνο μετά την παράδοση έρχεται και η πληρωμή.

Συχνά τα έργα αυτά γίνονται σε δυο φάσεις. Για την ακρίβεια αυτό θεωρείται ο βέλτιστος τρόπος: Πρώτα θα γίνει η διερεύνηση/ανάλυση και η αναλυτική καταγραφή των λειτουργικών & τεχνικών προδιαγραφών και σε δεύτερο στάδιο θα γίνουν ο σχεδιασμός, η υλοποίηση κτλ. Μάλιστα, πολλές φορές το παραδοτέο της πρώτης φάσης είναι το παράρτημα προδιαγραφών στη σύμβαση έργου της δεύτερης.

Η παραπάνω μεθοδολογία έχει δοκιμαστεί σε τεχνικά έργα για εκατοντάδες χρόνια. Όποτε προέκυπτε πρόβλημα αυτό είχε να κάνει με τις προδιαγραφές: Πρώτα απ' όλα αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολο να καταγραφούν τόσο με σαφήνεια όσο και με πληρότητα οι λειτουργικές απαιτήσεις ενός έργου. Ακούγεται εύκολο, όμως δεν είναι καθόλου. Πολύ χειρότερα όμως, ακόμα και αν δεχτούμε πως ήταν ποτέ δυνατόν σε μια χρονική στιγμή να καταγραφούν επακριβώς, με σαφήνεια και πληρότητα, οι προδιαγραφές ενός έργου, είναι μάλλον βέβαιον ότι αυτές τροποποιούνται στο πέρασμα του χρόνου - πολύ απλά διότι πάντοτε ο χρόνος τροποποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων - οπότε το έργο μπορεί να υλοποιήθηκε τελικά βάσει προδιαγραφών, οι χρήστες όμως εξακολουθούν να μην είναι ικανοποιημένοι.

Όσοι έχουν έστω και την παραμικρή εμπειρία διαχείρισης έργου οποιουδήποτε τύπου, σίγουρα αντιλαμβάνονται αμέσως το παραπάνω ζήτημα. Συνεχώς προκύπτουν "change requests", άλλοτε σημαντικά και άλλοτε ασήμαντα, που κατά κανόνα οδηγούν σε ατέρμονες συζητήσεις για αλλαγές στο χρονοδιάγραμμα και στον προϋπολογισμό... κάπως έτσι ο σοφός λαός είπε μεταξύ άλλων πως "όποιος δεν έχει χτίσει σπίτι, δεν έχει μάθει τη ζωή".

Όταν λοιπόν δημιουργούμε μια νέα, προϊοντική εταιρεία, στην πραγματικότητα ξεκινάμε ένα έργο του οποίου όλες οι παράμετροι είναι ασαφείς. Δεν ξέρουμε ακριβώς τις λειτουργικές ούτε τις τεχνικές προδιαγραφές, Δεν έχουμε σαφές budget ούτε σαφές χρονοδιάγραμμα. Καλά - καλά μάλιστα δεν ξέρουμε ακριβώς ποιος είναι ο πελάτης μας!

Αν κατανοήσουμε σε βάθος τα παραπάνω δεδομένα, εάν πραγματικά τα εμπεδώσουμε, τότε τα διδάγματα του Lean Startup, του Customer Development, του Agile και του Design Thinking γίνονται απόλυτα ξεκάθαρα. Επειδή ακριβώς δεν ξέρουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε ούτε για ποιον να το κάνουμε, το rapid prototyping είναι μονόδρομος. Επίσης, πρέπει από την πρώτη στιγμή να είμαστε σε συνεχή επικοινωνία με τον πελάτη, ώστε να εμβαθύνουμε πάντα στην γνώμη μας περί αυτού και να κατανοούμε τα προβλήματα/προκλήσεις που εκείνος αντιμετωπίζει (αν και πολύ συχνά ο πελάτης δεν θα μπορεί καν να τα περιγράψει).  Για αυτό λοιπόν πρέπει με πολύ ευέλικτο τρόπο να προχωράμε το πρωτότυπό μας σε γρήγορους κύκλους ανάπτυξης και σε κάθε κύκλο να μαθαίνουμε περισσότερα για την αγορά και τον πελάτη. Μόλις έχουμε κάποιον ικανοποιητικό βαθμό βεβαιότητας, βάσει πειραματικών δεδομένων πάντοτε και όχι της διαίσθησής μας, τότε μπορούμε να εμβαθύνουμε στην ανάπτυξή μας και να κάνουμε στην ιδανική περίπτωση το βήμα από το MVP στο product-market-fit.

Σε όλη αυτήν την ιστορία όμως υπάρχει μια παγίδα: Αν διαβάσετε το παραπάνω κείμενο θα δείτε τόσο άμεσες όσο και έμμεσες αναφορές στο "προϊόν". Με το προϊόν όμως εννοούμε όλο το business model, όχι μόνο το ίδιο το προϊόν υπό την αυστηρή του έννοια. Είναι λοιπόν καθήκον του δημιουργού όχι μόνο να αναπτύξει ένα εργαλείο (όπου μάλιστα οι προδιοαγραφές του θα αποκαλύπτονται σιγά-σιγά και συχνά με αντικρουόμενο τρόπο - - δηλαδή δυο βήματα μπροστά, ένα πίσω), αλλά ταυτόχρονα πρέπει να σχεδιάσει και να αναπτύξει τον μηχανισμό μέσα από τον οποίο οι πελάτες θα μάθουν για το προϊόν αυτό, θα μπορέσουν να το πάρουν και θα μπορέσουν να υποστηριχτούν κατάλλγηλα. Για να το κάνουμε ακόμα πιο εύκολο, όλα αυτά μάλιστα θα πρέπει να γίνουν με έναν οικονομικά βιώσιμο τρόπο. 

Πρέπει λοιπόν να φτιαχτεί μια μηχανή (== business model) η οποία θα προσφέρει αξία στην αγορά και, μέσω της προσφοράς αυτής, θα δημιουργεί αξία και για τον οργανισμό (εταιρεία) που την προσφέρει.

Το πρόβλημα είναι όντως πολύ δύσκολο και δυστυχώς δεν επιδέχεται τυπικά τεκμηριωμένης λύσης. Έχουμε μόνο ευρετικές μεθόδους στη διάθεσή μας (heuristics). Αυτό όμως δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία, την στιγμή μάλιστα που οι ευρετικές μέθοδοι (Lean Startup, Customer Development, Agile και Design Thinking) είναι πο´λύ ισχυρές και αποτελεσματικές. 

Αντίθετα, εκείνο που είναι το δυσκολότερο σημείο είναι οι ίδιοι οι founders να αποδεχτούν ποιο πρόβλημα πρέπει να επιλύσουν. Ότι, όσο είναι δική τους ευθύνη το προϊόν να δουλεύει σωστά από τεχνικής άποψης, το ίδιο δική τους ευθύνη είναι να λύνει με οικονομικά αποδοτικό τρόπο κάποιο πρόβλημα ενός σημαντικού αριθμού πελατών οι οποίοι θα μπορέσουν να μάυουν για το νέο προϊόν και θα είναι διατεθειμένοι να το αγοράσουν. Για να μπορέσουν να το κάνουν αυτό οι ιδρυτές θα πρέπει ταυτόχρονα να βγουν εκτός του δικού τους comfort zone και να αποφύγουν την παγίδα της κοινής λογικής.

Είναι δύκολο, δεν είναι όμως αδύνατον. Όποτε δε κάτι τέτοιο συμβαίνει στην αγορά, τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά όπως μας αποδεικνύει η αδιανόητη ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Πώς μπορείς να ξέρεις ότι όντως έχεις μάθει

Η μάθηση και η γνώση είναι αναμφίβολα τα θεμέλια της οικονομίας της συνεργασίας και της δημιουργικότητας. Το Lean Startup μάλιστα πάει ένα βήμα παρακάτω και λέει ότι "knowledge is the only true measure or progress", για τη διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου προϊόντος. Το πρόβλημα με αυτή τη διαπίστωση, με την οποία σχεδόν όλοι συμφωνούν, είναι πως δεν είναι καθόλου προφανές πως μπορεί να ξέρει κανείς εάν έχει όντως μάθει, εάν έχει πραγματικά αποκτήσει νέα γνώση.

Σκεπτόμενος το ζήτημα αυτό, σε σχέση μάλιστα με το προηγούμενό μου άρθρο που καλούσα τους ιδρυτές να ανοίξουν εκ νέου τα βιβλία, το μυαλό μου πήγε σε ένα παλιότερο κείμενο που είχα δημοσιεύσει στο blog του eFront, τότε που το TalentLMS ήταν ακόμα υπό ανάπτυξη, στο οποίο μιλούσα για τη διαφορά της γνώσης με την πληροφορία.

Οι σχετικές ιδέες βέβαια δεν είναι δικές μου αλλά από το εξαίρετο βιβλίο “The Fifth Discipline: The Art and Practice of the Learning Organization” του Καθηγητή του MIT’s Peter M. Senge. Αυτό που λέει ο Senge είναι πολύ απλό: Μια πληροφορία μετατρέπεται σε γνώση μόνο εάν τροποποιεί τη συμπεριφορά του υποκειμένου που τη διαθέτει. Έχει μάλιστα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι ο Peter Senge χρησιμοποεί την ελληνική λέξη "Metanoia" για να περιγράψει ακριβώς αυτήν τη συνειδητή αλλαγή συμπεριφοράς που είναι η απόδειξη ότι η πληροφορία μετατρέπεται σε γνώση.

Αν το σκεφτεί κανείς, θα βρει πολλά παραδείγματα: Όλοι έχουν την πληροφορία πως το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία. Εκείνος όμως που το κόβει, έχει και την σχετική γνώση. Όλοι έχουν την πληροφορία πως είναι κακό να κλέβεις. Εκείνος όμως που έχει τη δυνατότητα να το κάνει, ξέροντας πως δεν θα τον αντιληφθεί ποτέ κανένας, κι όμως επιλέγει να μην το κάνει, αυτός έχει και την ανάλογη γνώση. Νομίζω μπορεί εύκολα να σκεφτεί κανένας πλήθος άλλων παραδειγμάτων.

Έτσι λοιπόν, ο ιδρυτής μιας νεοφυούς επιχείρησης δεν αρκεί να διαβάζει και να ενημερώνεται, αποκτώντας όλο και περισσότερες πληροφορίες. Πρέπει να μπορεί αποδείξει (στον εαυτό του) ότι έμαθε, καταφέροντας να υποδείξει συγκεκριμένες και ουσιαστικές αλλαγές στη συμπεριφορά του, οι οποίες είναι οι μόνες αποδείξεις απόκτησης της γνώσης.

Κοιτώντας πίσω τα τελευταία είκοσι χρόνια με μεγάλη χαρά βλέπω πως κατάφερα να μάθω μερικά πράγματα, έχοντας αποδείξεις πως έχω τροποποιήσει τη συμπεριφορά μου:

• Παλιότερα ήμουν οπαδός των δημοσίων σχέσεων και συνεπακόλουθα των enterprise sales
• Στη συνέχεια κατάλαβα πως τίποτα δεν συγκρίνεται με το product-led growth & τα automated sales, τα οποία μάλιστα νομοτελειακά οδηγούν στην εξωστρέφεια
• Παλιότερα ήμουν πολύ συγκεντρωτικός στο μοντέλο διοίκησης του οργανισμού που είχε δημιουργήσει
• Μετά κατάλαβα πως μόνο αν εμπιστευτώ τους συνεργάτες μου να καθίσουν εκείνοι στη θέση του οδηγού και εγώ περιοριστώ στον ρόλο του συμβούλου - συνοδηγού, μόνο τότε θα μπορέσουμε να επιτύχουμε
• Παλιότερα νόμιζα πως το marketing & το sales ήταν θέμα ταλέντου
• Μετά κατάλαβα πως είναι κι αυτό ένα επιστημονικό πεδίο, όπως και η επιστήμη των υπολογιστών, όπου το ταλέντο σίγουρα βοηθάει αλλά ποτέ δεν υποκαθιστά την επιστημονική γνώση

Θα ήθελα λοιπόν να καλέσω τον αναγνώστη του άρθρου αυτού να συλλογιστεί ποιο ήταν το τελευταίο βιβλίο ή άρθρο που διάβασε και το οποίο του φάνηκε "εξαιρετικά ενδιαφέρον". Μπορεί στη συνέχεια να βρει μια από τις κύριές του συνήθειες και συμπεριφορές που να τροποποιήθηκαν βάσει αυτού του; Αν ναι, τότε μπορεί να είναι σίγουρος ότι έχει μάθει. Αν όχι, μάλλον πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο.

Αυτή και μόνο αυτή λοιπόν είναι η μοναδική απόδειξη της γνώσης: Η συνειδητή τροποποίηση της συμπεριφοράς, δηλαδή η μετάνοια.

Νεοφυείς επιχειρήσεις: Το ύπουλο καταφύγιο της κοινής λογικής

Τα τελευταία είκοσι χρόνια (είναι απίστευτο πόσο γρήγορα περνά ο χρόνος...) έχω βρεθεί είτε στη θέση του οδηγού ή στου συνοδηγού σε δεκάδες νεοφυείς επιχειρήσεις, κατά κύριο λόγο στον ευρύτερο τομέα του λογισμικού αλλά και σε λίγες ακόμα άλλων κλάδων. Κοιτώντας πίσω και προσπαθώντας να μάθω από τα λάθη, τόσο τα δικά μου όσο και των άλλων, μου κάνει τεράστια εντύπωση το πόσο συχνά πέφτουμε στην "παγίδα της κοινής λογικής".

Αυτό προκύπτει συνήθως ως εξής: Ένας ιδρυτής, ή συνιδρυτής, ακόμα και ένας ιδιώτης επενδυτής, έχουν συνήθως πανεπιστημιακή μόρφωση και επαγγελματική εμπειρία σε κάποιο αντικείμενο. Στο παράδειγμά μου θα αναφερθώ στην περίπτωση που το αντικείμενο αυτό είναι το computer science and/or engineering, είμαι βέβαιος όμως πως βρίσκει εφαρμογή και σε άλλες επιστημονικές & τεχνολογικές περιοχές. Ο ιδρυτής λοιπόν συνήθως "ξέρει" πως να κάνει μια συγκεκριμένη δουλειά, δηλαδή, επί παραδέιγματι, πως πρέπει να αναπτυχθεί μια συγκεκριμένη εφαρμογή αλλά και πως πρέπει να συντονίσει την ομάδα του για να φέρει σε πέρας αυτό το συλλογικό έργο. Δηλαδή, γνωρίζει καλά και την 'καρδιά' του αντικειμένου (που είναι το επιστημονικό του πεδίο κατά βάση) και, εμπειρικά, πολλές συναφείς δραστηριότητες.

Εκεί στο 'εμπειρικά' βέβαια ξεκινά το πρόβλημα καθώς, με κάποιο περίεργο τρόπο, γίνεται ένα άλμα από την επιστημονική προσέγγιση στον κομπογιαννιτισμό. Ο ίδιος άνθρωπος που εφαρμόζει με ακρίβεια και αυστηρότητα τις επιστημονικές μεθοδολογίες που έχει διδαχθεί (και που συχνά εξακολουθεί να ενηρώνεται και αν ανανεώνει με επιμέλεια τις γνώσεις του), όταν έχει να αντιμετωπίσει κάτι που εμπίπτει σε ένα διαφορετικό γνωστικό αντικείμενο, απλώς κάνει ότι "του φαίνεται σωστό".

Μιλώ δυστυχώς εκ πείρας. Σπούδασα Επιστήμη Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ξεκίνησα την πρώτη μου εταιρεία ως προπτυχιακός φοιτητής. Η προσέγγιση που είχα ήταν δυστυχώς αυτή: Ότι αφορούσε την ανάπτυξη λογισμικού, γίνοταν όντως 'επιστημονικα'. Όλα τα άλλα ζητήματα όμως αντιμετωπίζονταν με ένα 'λογικό τρόπο'. Έτσι ονομάζαμε τον κομπογιαννιτισμό.

Ποια είναι τα ζητήματα αυτά; Πρώτα και κύρια η επιστήμη του marketing. Πώς θα βρεις ποιο προϊόν θα πρέπει να φτιάξεις; Πως θα ποσοτικοποιήσεις τις αναλύσεις σου; Πως θα δεις ποιο πραγματικά πρόβλημα αντιμετωπίζουν οι χρήστες - πελάτες σου, ακόμα και όταν εκείνοι οι ίδιοι νομίζουν ότι αντιμετωπίζουν κάτι άλλο; Έτσι πέφτουμε στην αστεία κατάσταση που ο δημιουργός νομίζει ότι είναι αποκλειστικά δική του ευθύνη να 'φτιάξει το προϊόν' γιατί φυσικά εκείνος 'ξέρει' και μετά είναι δουλειά κάποιου άλλου να  του το 'προωθήσει και να το πουλήσει". Από τις μεγαλύτερες ανοησίες που έχουν ειπωθεί ποτέ. Που όμως παράλληλα δεν είναι τίποτα άλλο από τον κοινό τόπο χιλιάδων επιχειρήσεων σε όλον  τον κόσμο. "Το φτιάξαμε σωστά, για κάποιο λόγο όμως δεν πουλάει". Έλα, σοβαρά; Δυστυχώς θα ανακαλύψει 'the hard way' ο φίλος founder ότι όχι, δεν το έφτιαξε σωστά, διότι αν το είχε φτιάξει σωστά, τότε θα πουλούσε 'μόνο του'. Γιατί όμως συνέβη αυτό;

Το δεύτερο πεδίο όπου η παγίδα της κοινής λογικής είναι συχνά θανατηφόρα είναι εκείνο της διαχείρισης προσωπικού. Οι περισσότεροι ξέρουν πως πρέπει να οργανώσουν μια ομάδα για να εκτελέσουν ένα έργο. Τι γίνεται όμως όταν το έργο 'δεν τελειώνει ποτέ' και, ακόμα χειρότερο, 'δεν έχει σαφείς προδιαγραφές' και μάλιστα όταν τελικά έχεις προδιαγραφές, 'αυτές μπορούν να αλλάξουν οποιαδήποτε στιγμή'; Όταν λοιπόν πρέπει να φτιάξεις ένα προϊόν, η διαχείριση της ομάδας είναι πολύ, πολύ πιο δύσκολη και απαιτητική. Guess what: Κι εδώ, η κοινή λογική θα σε προδώσει. Τα μέλη της ομάδας σου συχνά θα έχουν χαμηλή ψυχολογία, ακόμα κι όταν ξέρουν ΤΙ πρέπει να κάνουν, δεν θα ξέρουν ΓΙΑΤΙ το κάνουν κι αυτό θα επιδεινώνει ακόμα περισσότερο μια ήδη δύσκολη κατάσταση. Θα έχεις αποχωρήσεις όταν δεν πρέπει και η χαμηλή παραγωγικότητα θα είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά;

Θα μπορούσα να δώσω παραδέιγματα και από την οικονομική διαχείριση, τη λήψη επενδύσεων και πολλά άλλα. Πάντα θα καταλήγαμε σε μια αποτυχία και ένα μεγάλο "γιατί;". Η απάντηση είναι απελπιστικά απλή, διότι έπεσε ο ιδρυτής στην 'παγίδα της κοινής λογικής'. Το marketing είναι ίσως η καρδιά του σύγχρονου entrepreneurship μαζί με τη διαχείριση του ανθρωπίνου δυναμικού. Το να βρεις ακριβώς ποιο προϊόν θα φτιάξεις, για ποιον πελάτη και για ποιο λόγο εκείνος θα το αγοράσει ένατι του ανταγωνισμού δεν είναι θέμα τύχης ούτε θέμα έμπνευσης. Είναι αντίθετα αποτέλεσμα επιστημονικής εργασίας, την ανάγκη για την εκτέλεσης της οποίας πρέπει πρώτα ο ιδρυτής να αναγνωρίσει και στη συνέχεια να επιμορφωθεί για να μπορέσει να την κάνει. Το ίδιο και για τη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, την οικονομική διαχείριση κ.α.

Μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια: Το outsourcing και το delegation δεν δουλεύουν. Όχι, κανείς τρίτος, είτε εντός ή εκτός του οργανισμού, δεν θα μπορέσει να κάνει τις δουλειές αυτές αντί για τον ιδρυτή. Πρέπει ο ίδιος ο ιδρυτής να μελετήσει την σχετική βιβλιογραφία και να μάθει. Πως μαθαίνει κανείς; Διαβάζοντας πρώτα, εφαρμόζοντας στη συνέχεια, επιστρέφοντας στη θεωρία για βαθύτερη κατανόηση και μετά επιστρέφοντας εκ νέου στην εφαρμογή.

Είναι δύσκολο, το καταλαβαίνω. Που να βρεις χρόνο και καθαρό μυαλό για διάβασμα όταν διοικείς μια εταιρεία και τρέχεις για να προλάβεις κάποιους στόχους; Αυτό πίστευα και εγώ για περισσότερα από δώδεκα (12) χρόνια και κάθε χρόνος που περνούσε απλά μεγάλωνε τα προβλήματα που αντιμετώπιζα. Μέχρι που κάποια στιγμή αποφάσισα να δω τη βιβλιογραφία, να κοιτάξω την επιστημονική γνώση στα πεδία στα οποία αντιμετώπιζα προβλήματα. Ήταν μια διαδικασία επίπονη - είχα ξεχάσει να διαβάζω - και οι απογοητεύσεις ήταν συνεχείς. Μετά από λίγο όμως τα πράγματα βελτιώθηκαν και αργότερα ήρθαν τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Άρχισα να δίνω 15%, 20%, μερικές φορές και 30% του χρόνου μου για διάβασμα και, πιστέψτε με, δεν το μετάνιωσα ποτέ.

Σήμερα πια δεν έχω καμία αμφιβολία: Η 'κοινή λογική' είναι μια τεράστια παγίδα στην οποία κατά κανόνα πέφτουν οι ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων. Όπως έγραψα παραπάνω, το πρώτο βήμα είναι η αποδοχή: Οι ιδρυτές πρέπει να αναγνωρίσουν ότι υπάρχουν σημαντικά επιστημονικά πεδία (marketing, HR, finance) στα οποία οι γνώσεις τους δεν είναι επαρκείς και ο μονόδρομος είναι να καταστούν επαρκείς. Πρέπει λοιπόν να κάνουν όσους κύκλους διαβάσματος-εφαρμογής απαιτηθούν για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα αυτά όπως προστάζει η σύγχρονη επιστήμη και όχι όπως λέει ο κομπογιαννιτισμός.

Εξάλλου, το λέει η Ηγεσία, "το μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ενός οργανισμού που δεν δύναται να αντιγράψει ο ανταγωνισμός είναι η ικανότητα του να μαθαίνει αποτελεσματικά και γρήγορα". Αυτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα λοιπόν πρέπει πρώτα και κύρια να ξεκινά από τους ίδιους τους ιδρυτές. 

Από που όμως να ξεκινήσει κανείς; Όσον αφορά την σύχρονη τεχνολογική επιχειρηματικότητα, κατά την γνώμη μου υπάρχουν τέσσεις κύριοι πυλώνες: Lean Startup, Customer Development, Agile και Design Thinking. Αυτοί ορίζουν σε μεγάλο βαθμό το contemporary management για επιχειρήσεις αυτού του είδους και στη συνέχεια ο ιδρυτής θα πρέπει να εμβαθύνει σε διάφορους τομείς του marketing (product, growth, content) του ανθρωπίνου δυναμικού (recruitment, culture, etc) αλλά και της οικονομικής διαχείρισης. Το βασικό όμως είναι να ξεκινήσει κανείς, μετά όλα εξελίσσονται με κάποιον τρόπο πολύ φυσικό και εύκολο ενώ ακόμα, ίσως την πλέον κομβική σημασία έχει η προσέγγιση των κύκλων θεωρίας - πειραματισμού που εν τέλει οδηγούν στην παραγωγή νέας γνώσης.

Aν λοιπόν θέλεις να γίνεις ένας επιτυχημένος ιδρυτής νεοφυούς επιχείρησης, το μόνο βέβαιο είναι πως πρέπει να διαβάσεις πολύ και για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως στα πεδία εκτός του δικού σου επιστημονικού αντικειμένου.