Nα πάμε στην Αγορά, όχι στο Forum

Η χρήση της ελληνικής γλώσσας σε κείμενα και θεσμούς εντός Ελλάδας αποτελεί όχι μόνο πολιτιστική υποχρέωση αλλά και ένδειξη αυτογνωσίας και σεβασμού στην ιστορική μας κληρονομιά. Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, οραματιστής διανοητής που έφυγε από τη ζωή τον Μάρτιο του 2024, είχε επισημάνει με ιδιαίτερη έμφαση την αναγκαιότητα να αποφεύγεται η χρήση του όρου "Forum" και να προτιμάται η λέξη "Αγορά". Αυτή η θέση του είναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ, καθώς καλούμαστε να αναδείξουμε την πλούσια γλωσσική μας κληρονομιά απέναντι στον συχνά άκριτο γλωσσικό δανεισμό.

Η λέξη "Αγορά" δεν είναι απλώς ένας ελληνικός όρος. Είναι μια λέξη με βαθιά ιστορική και πολιτιστική ρίζα, η οποία κυριαρχούσε στον δημόσιο βίο της αρχαίας Ελλάδας. Η Αγορά, ως χώρος συνάθροισης, διαλόγου και λήψης αποφάσεων, αποτέλεσε το πρότυπο για τον δημόσιο διάλογο και τη συμμετοχική δημοκρατία. Αντίθετα, το "Forum", που προέρχεται από τη λατινική γλώσσα, είναι ένα αντιδάνειο εμπνευσμένο από την ελληνική Αγορά. Όταν λοιπόν έχουμε την αυθεντική έννοια που πηγάζει από τη δική μας ιστορία, γιατί να επιλέγουμε το αντίγραφο;

Ο Χαραλαμπίδης τόνιζε ότι η εμμονή στη χρήση ξενικών όρων, όπως το "Forum", δείχνει έναν γλωσσικό επαρχιωτισμό και μια περιφρόνηση για τη δυναμική της ελληνικής γλώσσας. Η ελληνική είναι μια γλώσσα με παγκόσμια επιρροή, καθώς συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της επιστημονικής ορολογίας και του δυτικού πολιτισμού. Η αποδοχή του όρου "Forum" αντί για "Αγορά" στους ελληνικούς θεσμούς μειώνει τη βαρύτητα της δικής μας πολιτιστικής ταυτότητας και δείχνει αδυναμία να υποστηρίξουμε τη μοναδικότητά μας.

Επιπλέον, η λέξη "Αγορά" φέρει ένα νοηματικό φορτίο που ξεπερνά τη σημασία ενός απλού χώρου συνάθροισης. Η Αγορά ήταν χώρος οικονομικής δραστηριότητας, κοινωνικής ζύμωσης, πολιτικής έκφρασης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι μια λέξη που μπορεί να περιγράψει απόλυτα τις σύγχρονες ανάγκες για διάλογο και συνεργασία στους ελληνικούς και διεθνείς θεσμούς. Αντίθετα, το "Forum" χρησιμοποιείται συχνά χωρίς την ιστορική του σύνδεση, υποβαθμίζοντας την πολιτιστική σημασία που προσδίδουν οι ελληνικές ρίζες.

Η θέση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη προσφέρει ένα καίριο μήνυμα για την ανάγκη αναβίωσης της ελληνικής γλώσσας ως στοιχείου εθνικής ταυτότητας. Η Αγορά, ως έννοια και λέξη, είναι παγκόσμια αναγνωρίσιμη, έχει ουσία και βαρύτητα και συνδέει το παρελθόν με το μέλλον. Η χρήση της στις ελληνικές πρωτοβουλίες και θεσμούς δεν είναι απλώς μια επιλογή, αλλά μια δήλωση πολιτιστικής αυτοπεποίθησης.

Σε μια εποχή όπου οι διεθνείς όροι συχνά κατακλύζουν τη γλώσσα μας, η χρήση της λέξης "Αγορά" αποτελεί έναν τρόπο να αναδείξουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά και να υπενθυμίσουμε την ιστορική μας συνεισφορά στη διαμόρφωση του παγκόσμιου πολιτισμού. Ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Μιχάλη Χαραλαμπίδη και ας επαναφέρουμε την Αγορά στο κέντρο του ελληνικού διαλόγου.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο περιλαμβάνει περιεχόμενο που παρήχθη από το ChatGPT.

Όχι, δεν «το ακούω»

Όλο και πιο συχνά συναντώ ανθρώπους που χρησιμοποιούν την έκφραση «το ακούω» εννοώντας κάτι σαν αυτό που λέμε με την αγγλική φράση “I hear you”.

Με ξενίζει πολύ. Τόσο το ρήμα “to hear” στα αγγλικά όσο, περισσότερο ίσως, και το “entendre” στα γαλλικά, τα μεταφράζουμε ως «ακούω» στα ελληνικά. Όμως σε εκείνες τις γλώσσες έχουν και τη σημασία της «κατανόησης» (όχι δηλαδή απαραίτητα και της συμφωνίας). Εξ ου και η περίφημη “entente” — η συμμαχία της «κατανόησης» που κέρδισε τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο (στα σχολικά βιβλία διαβάζαμε για τις «δυνάμεις της Αντάντ»).

Παρότι υπάρχουν πολύ περισσότερο ειδικοί από εμένα, στα νέα ελληνικά νομίζω πολύ καλύτερο είναι να πούμε «το αντιλαμβάνομαι», «σε κατανοώ», ίσως ακόμα και «καταλαβαίνω» για να δείξουμε ότι μας είναι σαφές τι λέει ο συνομιλητής μας, χωρίς απαραίτητα να συμφωνούμε.

Όχι λοιπόν, δεν «το ακούω»! Πιθανότατα «το καταλαβαίνω» ή ίσως «το αντιλαμβάνομαι».

Έλληνες ή Γραικοί;

Όλο και συχνότερα βλέπω πολλούς, πολλές φορές ιδιαίτερα αξιόλογους, συμπολίτες μας να διαμαρτύρονται για την χρήση των όρων "Greece" και "Greek" όσον αφορά τη χώρα μας και να προωθούν τα - κάπως γραφικά στην αγγλική τους απόδοση - "Hellas", "Hellenic" και "Hellene". 

Στην αρχή η σχετική θέση μου φαινόταν λογική και μάλιστα προσπάθησαν να χρησιμοποιήσω και εγώ τους σχετικούς όρους. Δεν μπορώ να κρύψω όμως ότι γρήγορα μου φάνηκε πολύ άβολο. Θυμήθηκα εξάλλου πως στο Δημοτικό Σχολείο μαθαίναμε τα τελευταία λόγια του ήρωα της επανάστασης Αθανασίου Διάκου:

"Εγώ γραικός γεννήθηκα, γραικός θε να πεθάνω"

Γιατί λοιπόν να μας ενοχλεί τόσο πολύ; Στη συνέχεια έκανα μια αναζήτηση στο διαδίκτυο για την ετυμολογία του όρου "γραικός" / "γραικία". Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, "Ο Αριστοτέλης, το Πάριο χρονικό, ο Απολλόδωρος κ.α. αναφέρουν ότι οι Έλληνες πριν λέγονταν Γραικοί, πρβ: «πρώτον μεν Γραικοί νυν δε Έλληνες» (Πάριο Χρονικό). Ειδικότερα, ο Απολλόδωρος λέει ότι οι πέτρες που πετούσαν πίσω τους ο Δευκαλίωνας και η γυναίκα του Πύρρα και γίνονταν άνθρωποι λέγονταν Γραικοί και μετά μετονομάστηκαν σε Έλληνες από τον βασιλιά Έλληνα, γιο του βασιλιά Δευκαλίωνα".

Με λίγα λόγια, πρώτα ονομαστήκαμε Γραικοί και μετά Έλληνες.

Συνέχισα λίγο την αναζήτησή μου και είδα ότι οι Λατίνοι τη χώρα μας την έλεγαν "Graecia" και τους Έλληνες "Graeci". Εδώ πραγματικά αξίζει να γίνει η εξής παρατήρηση, χωρίς να θέλω να μπω στα χωράφια των ιστορικών: Εάν υπάρχει σήμερα η ανάμνηση του ελληνικού μεγαλείου της κλασικής εποχής, αυτό αναμφίβολα το οφείλουμε στους Ρωμαίους. Το οφείλουμε σε τέτοιο βαθμό που, μέσα από τη δημιουργία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, οι όροι Ρωμαίος (Ρωμιός) και Έλληνας, έφτασαν να ταυτίζονται, όπως και η ρωμιοσύνη με τον ελληνισμό.

Θα έλεγα λοιπόν πως οι σχετικές ενοχλήσεις μάλλον στερούνται ιστορικού υποβάθρου. Πολύ περισσότερο θα πρότεινα όλοι μας να μελετήσουμε βαθύτερα τον ρόλο που έπαιξε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ιδιαίτερα η ανατολική μετεξέλιξή της, στη διάσωση και τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος.

Όχι, δεν μας υποτιμά κανείς αναφέροντάς μας σαν "Greeks" και την όμορφη χώρα μας σαν "Greece". Κάθε άλλο, χρησιμοποιούν τον πιο αυθεντικό, παλιότερο ορισμό μας. Αντίθετα, αυτό που μας υποτιμά, ίσως και μας προσβάλλει, είναι η επιφανειακή αντιμετώπιση των πραγμάτων, η οποία φοβάμαι πως είναι πλήρως αντίθετη με τον ελληνικό λόγο.