Συζητώντας με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη

Με πολύ μεγάλη χαρά δέκτηκα την πρόσκληση της καλής φίλης Αρετής Γεωργιλή του πρωτοποριακού Free Thinking Zone να πάρω μέρος σε μια ανοιχτή συζήτηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με νέους bloggers. Έχοντας βέβαια κλείσει πια τα 35 και κάνοντας πολλά περισσότερα πράγματα από το να γράφω στο blog αυτό δεν ξέρω αν η περιγραφή "νέος blogger" με χαρακτηρίζει, σε κάθε περίπτωση όμως η ευκαιρία φάνταζε μοναδική και απλά δεν γινόταν να μην είμαι εκεί.

Έφτασα λίγο πριν τις 6:00 και είδα το hashtag που είχε επιλεγεί: #mitsotakis95. Προβοκατόρικο, σκέφτηκα. Και πολύ αληθινό όμως. Θυμήθηκα μια φωτογραφία που είχα δει στο Porto Veneziano στα Χανιά, όπου ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σε ηλικία 17 ετών είναι με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Βενιζέλος, σε προχωρημένη ηλικία όμως όπως τον ξέρουμε από τα βιβλία της ιστορίας. Ο Μητσοτάκης, νέος μεν αλλά σχεδόν όπως τον γνωρίσαμε στην τηλεόραση! Ο άνθρωπος λοιπόν αυτός γνωρίζει "από πρώτο χέρι" την ελληνική ιστορία από τα τέλη του 19ου αιώνα ενώ έχει γράψει ο ίδιος σημαντικά κομμάτια της από τα μέσα του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα.

Όχι, δεν πρόκειται περί μιας συνηθισμένης περιπτώσεως.

Αυτό, ότι δεν είναι μια συνηθισμένη περίπτωση, είναι η σκέψη που σου έρχεται ακαριαία μόλις τον συναντάς. Γνωρίζεις πως είναι 95 ετών, όμως τόσο βιολογικά όσο και, πολύ περισσότερο, πνευματικά τίποτα δεν προδίδει την ηλικία του. Ο χρόνος στάθηκε καλός απέναντί του. Αυτό και μόνο θα αρκούσε για να έχει τον θαυμασμό των συνδετημόνων του.

Μετά ξεκινάει η συζήτηση. Μιλάει με λόγο καθαρό, οι σκέψεις του έχουν αρχή, μέση και τέλος. Είναι λογικός, χρησιμοποιεί επιχειρήματα. Πολύ περισσότερο, παραμένοντας ευγενής και προσβάσιμος, μιλά από θέση υπεροχής, με αυτοπεποίθηση θαυμαστή. Παραδίδει μαθήματα ως προς το τι σημαίνει η φράση "η πολιτική είναι η ανώτερη των τεχνών".

Video streaming by Ustream

Δεν σκοπεύω να κάνω αγιογραφία του Μητσοτάκη. Κάθε άλλο. Απλά, πριν μπω στην κριτική μου θέλω με σαφήνεια απόλυτη να πω ότι στη συζήτηση αυτή μας έδειξε τι σημαίνει πολιτικός, οδηγώντας μας σε άλλα επίθετα για να χαρακτηρίσουμε τα θλιβερά ανθρωπάκια που μας προβάλλει το τηλεοπτικό πριγκηπάτο των Αθηνών. Πολύ περισσότερο από θαυμασμό για το πόσο καλός είναι ο Μητσοτάκης μου δημιουργήθηκε απογοήτευση για το επίπεδο των "πολιτικών" μας σήμερα.

Ο Μητσοτάκης δεν έχει αλλάξει. Ήταν πανέξυπνος, παραμένει πανέξυπνος. Τα ζητήματα που ήξερε καλά, τα εξαντλούσε. Τα ζητήματα που δεν ένιωθε άνετα τα ξεπερνούσε γρήγορα, χωρίς το κοινό να το αντιλαμβάνεται. Εκείνος καθόριζε το σημαντικό ή το ασήμαντο στη συζήτηση. Το χιούμορ του είναι εντυπωσιακό. "Δυστυχώς δεν πεθαίνουμε και πρέπει εσείς να δουλέψετε περισσότερο", είπε προς τους νέους bloggers :-) Με το βαμβάκι έσφαξε και τον Σαμαρά, δίχως ποτέ να αναφερθεί ονομαστικά σε αυτόν. Το πλήθος των εξαγγελειών στο Ζάππειο εξάλλου του δίνει υλικό αμέτρητο. Δεν νομίζω πως τον έχει συγχωρήσει, δεν νομίζω πως ποτέ θα το κάνει και τον καταλαβαίνω απόλυτα για αυτό.

Εντύπωση που έκανε το πόσο καθαρά μίλησε για τις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και τη σημασία τους. Έχει αντιληφθεί το ότι αλλάζουν όλη την κοινωνία. Η μεγαλύτερη ανακάλυψη μετά την τυπογραφία, είπε συγκεκριμένα. Λίγοι το έχουν καταλάβει, δυστυχώς.

Ήρθε κάποια στιγμή η σειρά μου. Τον ρώτησα για το κράτος των Αθηνών, την περιφερειακή ανάπτυξη που δεν ήρθε ποτέ. Τους Χανιώτες (και Ηρακλειώτες, Θεσσαλονικείς, Λαρισαίους, Πατρινούς, κλπ) που άφησαν τις πόλειες τους για να έρθουν στο έκτρωμα της Μη-Αθήνας. Τι θα έλεγε σήμερα σε έναν νέο με καταγωγή από την Περιφέρεια ώστε να γυρίσει στον Τόπο του και να πραγματώσει εκεί τη δημιουργικότητά του. Η απάντησή του ήταν συναισθηματική. Είπε πως γεννήθηκε Χανιώτης και θα πεθάνει Χανιώτης. Πως ποτέ δεν εγκατέλειψε τον τόπο του, απολογήθηκε μάλιστα για το αν έχουμε την εντύπωση αυτή. Συγκινητικό, ειλικρινά.

Δεν παύει όμως να μένει ένα κενό ορατό σε όλους: Η πολιτική γενιά του Μητσοτάκη, άρα και αυτός προσωπικά, πολύ περισσότερο τα σημερινά κακέκτυπά τους, ποτέ δεν ασχολήθηκαν σοβαρά με την Περιφερειακή Ανάπτυξη, ποτέ δεν σχεδίασαν ένα αυτόχθονο μοντέλο παραγωγής. Δεν είναι αιχμή αυτό, είναι μια πραγματικότητα. Πολύ απλά δεν τους απασχόλησε. Πολύ απλά, πρέπει να απασχολήσει εμάς, πρέπει να είναι η κορυφή στην ατζέντα μας.

Ο Μητσοτάκης υποστήριξε με πάθος τον φιλελευθερισμό. Δεν έχω λόγο να μην τον πιστέψω. Κάτι μέσα μου με έσπρωχνε να ρωτήσω "πως συμβιβάζεται να δηλώνεις φιλελεύθερος και να συμμετέχεις σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα, να διορίζεις;". Κατάλαβα όμως πως δεν είχε κανένα νόημα. Θα ήμουν εκτός κλίματος και ανούσιος Από ανθρώπους σαν τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στα 95 του χρόνια έχεις μόνο να πάρεις και αν ακούσεις καλά, κάτι που κάνουμε όλο και πιο σπάνια, θα πάρεις πολλά και πολύ χρήσιμα.

Κλείνοντας, δεν μπορώ να μην μοιραστώ πως με ενθουσιασμό θα συμμετείχα σε μια παρόμοια συζήτηση με τον Μανώλη Γλέζο. Θεωρώ πως είναι μια εξίσου ενδιαφέρουσα περίπτωση με πορεία ταυτόχρονα πολύ όμοια και πολύ διαφορετική με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Ελπίζω η Αρετή να το βρει καλή ιδέα, να το σχεδιάσει και να το υλοποιήσει.

Εσύ, έχεις άποψη; Έχεις κάτι να πεις;

Αναδημοσίευση από το HellenicStartups.gr

Όχι σπάνια μου τίθεται το ακόλουθο ερώτημα: "Γιατί το start-up μου να γραφτεί στην ΕΕΝΕ; Τι έχω να κερδίσω;". Η αυθόρμητη απάντηση είναι  πως "δεν έχεις να κερδίσεις τίποτα, αν όμως νιώθεις αρκετά αποφασισμένος να προσφέρεις κάτι, τότε προχώρησε με την εγγραφή του start-up σου".

Σύντομα όμως κατάλαβα πως η βάση αυτής της ερώτησης δεν είναι μόνο ο ατομικισμός που είναι τόσο διάχυτος στην ελληνική κοινωνία μα κάτι εντελώς διαφορετικό: Ότι στη χώρα μας είναι πλήρως στρεβλωμένη και υπερφορτωμένη με αρνητικό περιεχόμενο η έννοια του "συλλογικού υποκειμένου". 

Αυτό βεβαίως δεν συμβαίνει άδικα. Πράγματι, για δεκαετίες πολλοί φρόντισαν να καταστρέψουν την έννοια αυτή και με κύριο χαρακτηριστικό την ιδιοτέλειά τους να δημιουργήσουν μια εύλογη κοινωνική αποστροφή προς κάθε τι έχει αυτή τη λέξη.

Η οικειοποίηση των συμβόλων εξάλλου είναι διαχρονικά μια πολύ αποτελεσματική τακτική καταστροφής της αξίας και του περιοχομένου τους. Έτσι λοιπόν λέξεις όπως "ένωση", "σύλλογος", "σύνδεσμος", "συνεταιρισμός" κλπ, οικειοποιήθηκαν από ανθρώπους και φορείς τελείως ξένους ως προς το αυθεντικό τους περιεχόμενη και τελικά, δολοφονήθηκαν.

Η αλήθεια όμως ήταν και παραμένει μια: Όλοι εμείς, ως Πολίτες και ως Επιχειρηματίες, έχουμε λόγο και άποψη. Λόγο και άποψη που θέλουμε να εκφράσουμε.  Το να βλέπουμε διάφορους απίθανους συμβούλους / αναλυτές / παιδιά-για-τα-πολιτικά-θελήματα να μας λένε "τι πρέπει να γίνει για την επιχειρηματικότητα", είναι το σύγχρονο "έλα παππού μου να σου δείξω τα αμπέλια σου". Δεν μπορούμε να το αποδεχτούμε.

Εσύ λοιπόν, start-up entrepreneur και αναγνώστη αυτού του άρθρου, έχεις άποψη για το τι πρέπει να γίνει; 

Αν ναι, όπως είναι το λογικό αφού εσύ είσαι ο φορέας της επιχειρηματικότητας, εσύ είσαι αυτός που παλεύει και ονειρεύεται κάθε μέρα, γιατί να μην δώσεις αξία στην άποψή σου;  Πώς λοιπόν μπορεί να γίνει αυτό;

Η πιο συνηθισμένη παρανόηση είναι πως η άποψη αυτή ενός επιχειρηματία, οσοδήποτε επιτυχημένος και αν είναι, μπορεί να έχει οποιαδήποτε τύχει να αλλάξει τα πράγματα αν εκφραστεί ατομικά. Το να πεις την άποψή σου σε ένα blog, σε ένα event, ή ίσως και σε μια προσωπική σου συνάντηση με έναν decision maker (ας πούμε με τον Υπουργό Ανάπτυξης), πολύ μικρή σημασία έχει. Δεν είσαι τίποτα διαφορετικό από ένα άτομο. Οι κοινωνίες όμως δεν καθορίζονται από τις απόψεις των ατόμων - καθορίζονται και ρυθμίζονται αντίστοιχα από τις απόψεις των ομάδων.

Η μετατροπή καθενός από εμάς σε μέλος μιας χαοτικής μάζας ιδιωτών είναι ότι καλύτερο μπορεί να συμβεί σε όλους εκείνους που φέρουν την ευθύνη για το κατάντημα της χώρας.

Αν λοιπόν εσύ start-up entrepreneur έχεις άποψη, πρέπει να την εκφράσεις. Πρέπει να την εκφράσεις - και να τη δοκιμάσεις - πρώτα και κύρια συζητώντας με τη φυσική ομάδα σου: Τους άλλους start-up entrepreneurs. Αφού η άποψή σου περάσει αυτήν τη δοκιμασία του debate, θα συντεθεί με τις απόψεις των υπολοίπων start-up entrepreneurs και θα δημιουργηθεί έτσι η συλλογική άποψη του community - Έτσι λοιπόν η κοινωνική ομάδα των επιχειρηματιών νεοφυών επιχειρήσεων θα λάβει σάρκα και οστά. Έτσι θα μπορέσουμε οι ίδιοι οι start-up entrepreneurs να περάσουμε από την γκρίνια για το περιβάλλον, στην ουσιαστική αλλαγή του περιβάλλοντος.

Πολλούς είχε ξενίσει η συνεχής και πολλαπλή αναφορά μας στις έννοιες της μαζικότητας, της συλλογικότητας και της αντιπροσωπευτικότητας. Λέξεις και έννοιες που δεν ακούγονται συχνά από start-ups. Είναι όμως καθοριστικής σημασίας για την αυθεντικότητα της συλλογικής έκφρασης των start-ups. Για να είμαστε σίγουροι δηλαδή, τόσο εμείς όσο και εκείνοι που μας ακούν, πως όσα λέει η ΕΕΝΕ είναι όντως αυτά που λένε τα start-ups (σε δυστυχώς πλήρη αντίθεση με τους "συλλογικούς" οργανισμούς των περισσοτέρων κλάδων, όπως γνωρίζουμε όλοι).

Είναι δύσκολο το team-working, το αναγνωρίζω! Δεν υπάρχει όμως καμία μα καμία άλλη λύση αν όντως πιστεύουμε στους εαυτούς μας, λέμε την άποψή μας με ειλικρίνεια - και δεν τρέμουμε στο ενδεχόμενο αυτή η άποψη να λάβει δημοσιότητα ή ακόμα και να εφαρμοστεί.

Πιστεύω βαθιά πως οι start-up entrepreneurs όλων των κλάδων στην Ελλάδα έχουν και λόγο και άποψη. Είναι μάλιστα από τους λίγους που μιλούν αυθεντικά και ειλικρινά. Ήρθε η στιγμή απλά να καταλάβουμε πως η άποψη του καθενός από εμάς πρέπει να συγκεραστεί και να συντεθεί με τις απόψεις των υπολοίπων ώστε να αποκτήσει ισχύ και βαρύτητα. Ώστε από λόγος να γίνει πράξη.

Αυτή είναι η κύρια αποστολή της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων και αυτός είναι ο λόγος που εσύ start-up entrepreneur πρέπει να αναλάβεις την ευθύνη του μέλους της.

Στον Πατέρα του Απόστολου Γκανά - #TolisLovedMaria

Αγαπητέ Κύριε Γκανά,

Δεν είχα μέχρι σήμερα την τιμή να σας γνωρίσω. Όπως δεν είχα την πολύ μεγάλη τιμή να γνωρίσω και τον Τόλη "από κοντά", όμως μαζί με χιλιάδες άλλους που επικοινωνούσαμε μαζί του στα κοινωνικά δίκτυα νιώθουμε ότι τον ξέρουμε πάρα πολύ καλά, ότι ήταν ένας καλός φίλος.

Πρέπει να είστε πολύ σπουδαίος άνθρωπος, Κύριε Γκανά. Πολύ σπουδαίος άνθρωπος σίγουρα ήταν και η μητέρα του Τόλη, δεν μπορεί να εξηγηθεί διαφορετικά ότι ο γιος σας ήταν ένας τόσο πολύ αξιόλογος άνθρωπος.

Ο φόβος είναι το πιο ανθρώπινο συναίσθημα. Ο φόβος του θανάτου, από καταβολής κόσμου καθορίζει ίσως την εξέλιξη του πολιτισμού μας. Όλοι οι άνθρωποι φοβούνται, απλώς πολλοί δεν έχουν το θάρρος να το παραδεχτούν. 

Ο Τόλης, όπως με παρρησία το έλεγε, φοβόταν. Όπως φοβόμαστε όλοι μας. Έκανε όμως κάτι μαγικό, κάτι που ελάχιστοι άλλοι έχουν καταφέρει: Μπροστά στο φόβο έμεινε δυνατός, έμεινε εκφραστής του ορθού λόγου. Ούτε το έβαλε στα πόδια ούτε βρήκε καταφύγιο σε κάθε λογής υπερβολές. Πραγματικά σπάνιο παράδειγμα. Δεν τράπηκε σε φυγή. Έμεινε και πάλεψε μέχρι τέλους, με το κεφάλι ψηλά.

Καταλαβαίνω ότι ο πόνος είναι αβάσταχτος και η απώλεια αυτή δεν θα ξεπεραστεί ποτέ. Αν κάποτε όμως φτάσουν αυτές οι γραμμές στην αντίληψή σας Κύριε Γκανά, επιτρέψτε μου με σεβασμό μεγάλο να σας πω ότι πρέπει να είστε πολύ, πάρα, πάρα πολύ υπερήφανος για τον Τόλη. 

Ένα παιδί μόλις 30 ετών, κατάφερε με το ίδιο του το παράδειγμα να διδάξει αμέτρητους συνανθρώπους του σε όλον τον κόσμο το αληθινό νόημα της ζωής: Ότι η αγάπη νικάει το θάνατο.

Όλοι εμείς που διδαχτήκαμε με το παράδειγμά του θα τον θυμόμαστε για πάντα και θα προσπαθούμε να του μοιάσουμε. 

Με τα θερμότερα συλλυπητήριά μου,

Δημήτρης Τσίγκος

Η απώλεια, η οικογένεια, οι φίλοι και το δέον γενέσθαι

Δύσκολα μπορώ να βρώ λέξεις να περιγράψω πόσο άσχημη χρονιά ήταν για μένα το 2011. Σίγουρα η χειρότερη που έχω ζήσει ποτέ και πιθανότατα η χειρότερη της ζωής μου. Η απρόσμενη απώλεια της μητέρας μου παραμένει κάτι που αδυνατώ να επεξεργαστώ και πολύ περισσότερο να αποδεχτώ. Εύλογα λοιπόν κάτι με σπρώχνει να θέλω να στείλω το 2011 "στον αγύριστο".

Ίσως όμως και να μην είναι έτσι. Ίσως τα πάντα, ή τουλάχιστον τα σημαντικά, να συμβαίνουν για κάποιο λόγο. Ίσως και ο θάνατος να είναι απλά ένα κομμάτι της ζωής. Σίγουρα πάντως, η επαφή αυτή με το μη-αναστρέψιμο πέρα από την απέραντη θλίψη προσφέρει και κάποιες πολύ διδακτικές πλευρές.

Πρώτα απ'όλα η οικογένεια. Δεν μπορώ να πω πολλά, δεν έχω τη δυνατότητα να πω πολλά, η δύναμη των συναισθημάτων αλληλοϋποστήριξης στην οικογένεια υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητές μου να τις περιγράψω. Οι - απολύτως απίστευτες και εξωπραγματικές - αναλαμπές του πατέρα μου, η ακλόνητη στήριξη από και προς τον αδερφό μου, η ειλικρίνεια και η αγνότητα των συναισθημάτων από τους θείους, τα ξαδέρφια, αυτό που συνηθίσουμε να λέμε "το σόι", ήταν & είναι για μένα μια εκπληκτική εμπειρία. Ένας λόγος που αξίζει κανείς να ζει.

Μετά, οι φίλοι. Από διάφορους κύκλους, από πολλά στάδια της ζωής. Το σχολείο, το πανεπιστήμιο, την εργασία, τις κοινωνικές δραστηριότητες, από το εξωτερικό. Στήριξη αγνή. Ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη που αξίζει περισσότερο απ'όλον τον πλούτο του κόσμου, όπως έγραψα τότε. Ένα τηλεφώνημα που παίρνει αξία ασύλληπτη. 

Τελικά, στις οριακές αυτές συνθήκες, όταν ο ορθός λόγος καταρρέει και μόνο η αγάπη μπορεί να σε βγάλει από το αδιέξοδο, καταλαβαίνεις πόσο ανίσχυρος είσαι και πόσο μεγάλη ανάγκη είναι η κοινωνία, οι σχέσεις των ανθρώπων, σε όλα τα επίπεδα.

Δεν έχει νόημα να ζει κανείς μόνος. Ο Φράνσις Μπέικον το είχε πει σωστά: «Όποιος είναι ευχαριστημένος από τη μοναχικότητα είναι άγριο θηρίο, ή Θεός». Η απώλεια σε φτάνει στην απόλυτη μοναξιά και εκεί ανακαλύπτεις τη μαγεία, τη δύναμη των σχέσεων, της κοινωνίας, της συλλογικότητας. Σε βάση απόλυτης ειλικρίνειας και ανιδιοτέλειας.

Βιώνοντας τα παραπάνω, έρχεσαι πιο κοντά στο νόημα της ζωής. Βλέπεις πως αφού όλα είναι ανούσια και το τέλος προδιαγεγραμμένο, το μόνο που έχει αξία είναι να πράττεις το δέον γενέσθαι. Όσο για την αδικία που κυριαρχεί γύρω μας, ξεπερνιέται με την πανίσχυρη φράση του Μενάνδρου: Άγει προς φως την αλήθειαν χρόνος.

Κάποια στιγμή ελπίζω να βρω τη δύναμη για να συγκροτήσω την σκέψη μου και να γράψω τον χαιρετισμό μου. Χαιρετισμό παντοτινό, με πίστη, λόγο και αγάπη. 

Μέχρι τότε, η μόνη υπόσχεση που μπορώ να δώσω είναι η δημιουργία του "Ιδρύματος Ελληνικής Φιλολογίας Ελένη Μπουγιατιώτου" το οποίο αφενός θα συνεχίσει επί της ουσίας το έργο της στην Ελληνική Φιλολογία, στην οποία αφιέρωσε τη ζωή της, αφετέρου διαχρονικά θα πραγματώνει τη φράση που μου είχε πει, ότι μόνο οι νεκροί πεθαίνουνε όταν τους λησμονούμε. 

Το μέγιστο των μαθημάτων

Όλους εσάς που δίνετε ένα χέρι βοήθειας, κάνοντας το ανυπέρβλητο να φαντάζει εφικτό. Όλους εσάς που όταν καταρρέει ο ορθολογισμός είστε εκεί, δείχνοντας πως πράγματι η αγάπη νικάει τον θάνατο. Όλους εσάς θέλω να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου που είστε δίπλα μου από τις 27 του Σεπτέμβρη, διδάσκοντας το μέγιστο των μαθημάτων. Επειδή όμως δεν βρίσκω λόγια που να μπορούν να περιγράψουν τι νιώθω, ας μου επιτρέψετε συμβολικά να σας επιστρέψω την αγάπη που έλαβα, που τόσο πολύ την χρειαζόμουν, με αυτό το τραγούδι.