Προς Δερματολόγους (και όχι μόνο) ερώτηση

Από μικρή ηλικία κατάλαβα πως έχω ευαίσθητο δέρμα και όσο μεγάλωνα το γεγονός αυτό γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρο. Δυστυχώς όμως δεν ενημερώθηκα έγκαιρα για την ανάγκη καθημερινής εφαρμογής αντηλιακού στο πρόσωπο, με αποτέλεσμα στα 43 μου χρόνια να χρειαστεί να αφαιρέσω ένα - ευτυχώς, κατά τα φαινόμενα,  ακίνδυνο - δερματικό καρκίνωμα.

Στην πορεία αυτή και ερχόμενος αντιμέτωπος με μια τέτοια διάγνωση αφενός μεν έμαθα πως πρέπει να βάζω αντηλιακό καθημερινά, 365 μέρες τον χρόνο — ακόμα και στις βροχερές ή και τις συννεφιασμένες μέρες, αφετέρου δε εκ των πραγμάτων πέρασα πολύ χρόνο με δερματολόγους συζητώντας για το υπέροχο αυτό όργανο του ανθρώπινου σώματος (κατά ευτυχή συγκυρία στην Ελλάδα έχουμε πολλούς εξαίρετους επιστήμονες στον τομέα αυτό).

Κάτι που μου έκανε εντύπωση είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα απευθυνθούν στο δερματολόγο για κάποιες μορφής πάθηση αλλά γι’ αυτό που εγώ που η αγορά ονομάζει υπηρεσίες ομορφιάς ίσως αντί γήρανσης. Είναι τεράστια η πληθώρα των προϊόντων και παρασκευασμάτων που έχει αναπτύξει η σχετική βιομηχανία η οποία κάθε χρόνο μέτρα δεκάδες ίσως και εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ παγκοσμίως.

Νομίζω όμως πως χωρίς να ευθύνονται οι ιατρικοί λειτουργοί του χώρου, έχουν προκύψει μια σειρά από μεγάλες παρεξηγήσεις ως προς την επίδραση των διαφόρων παρασκευασμάτων και θεραπειών σε σχέση με τον τρόπο ζωής ενός ανθρώπου. 

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ας πάρουμε για παράδειγμα δύο κύριες ηλικίας 47 ετών Της οποίας χάριν ευκολίας ας αποκαλέσουμε Τζοάνα και Φραντζέσκα.

Η Τζοάνα δεν έχει λάβει ποτέ υπηρεσίες ομορφιάς από δερματολόγο ή κάποιον άλλον δικό του χώρο. Όμως από την ηλικία των 20 ετών εφαρμόζει καθημερινά αντηλιακό το οποίο και ανανεώνει κάθε δύο με τρεις ώρες. Ελάχιστες είναι οι μέρες που θα πιει λιγότερο από οκτώ ποτήρια νερό ημερησίως ενώ προσέχει να έχει μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά. Δεν την ενθουσίασε ποτέ το αλκοόλ και πίνει το πολύ ένα με δύο ποτήρια λευκό κρασί την εβδομάδα. Εννοείται πως δεν έχει καπνίσει ποτέ ενώ από μικρή της άρεσε γυμναστική και φροντίζει να γυμνάζεται τέσσερις με πέντε ώρες σε εβδομαδιαία βάση, κάνοντας τόσο αεροβική άσκηση όσο και ασκήσεις με βαράκια καλές αντιστάσεις.

Η Φραντζέσκα από την άλλη έχει ακολουθήσει μία εντελώς διαφορετική πορεία. Από μικρή ήταν party animal. Της άρεσε πολύ η βότκα και η τεκίλα αν και τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να περιορίσεις το αλκοόλ πίνοντας κατάβαση ροζέ κρασί. Από τα 18 μέχρι τα 45 της κάπνιζε ένα με ενάμισι πακέτο την ημέρα. Πρόσφατα σταμάτησε τα παραδοσιακά τσιγάρα και καπνίζει IQOS, περίπου ένα πακέτο την ημέρα.

Η σχέση της με την άθληση δεν ήτανε ποτέ ιδιαίτερα στενή. Έχει κάνει πολλές εξαντλητικές δίαιτες για να διατηρεί τη σιλουέτα της και κατά κανόνα έκανε εντατική γυμναστική την άνοιξη πριν βγει στην παραλία. Τα τελευταία χρόνια μια - δυο φορές την εβδομάδα κάνει είτε γιόγκα ή πιλάτες. Η διατροφή της ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερα προσεγμένη χωρίς όμως να τρώει υπερβολικές θερμίδες για να μην παχαίνει. Από τα 35 της επισκέπτεται τακτικά την δερματολόγο της.

Η Φραντζέσκα έκανε το πρώτο botox στα 40 το οποίο και έκτοτε επαναλαμβάνει κάθε έξι με εννέα μήνες. Ποτέ δε δίστασε να κάνει θεραπείες με νήματα, fillers και διάφορα lasers ενώ έχει δοκιμάσει αμέτρητα σκευάσματα κι άλλες κρέμες (τόσο ενυδατικές όσο και πολλών άλλων ειδών). Παρά ταύτα αντηλιακό βάζει μόνο τις ημέρες που βλέπει ότι έχει έντονη ηλιοφάνεια ενώ το solarium είναι η αγαπημένη την συνήθεια παρά την έντονη αντίδραση της δερματολόγου της.

Αναρωτιέμαι ειλικρινά αν συναντήσουμε την Τζοάνα και την Φραντζέσκα μαζί στον ίδιο χώρο, ποια θα μας δώσει καλύτερη εντύπωςη όσον αφορά την υγεία και την εμφάνιση της επιδερμίδας της; Πέρα από την εμφάνιση, ποια θα έχει όντως πιο υγιές δέρμα; 

Στον κύκλο μας, ιδιαίτερα όσον αφορά ηλικίες μεγαλύτερες από τα 45, πολλοί γνωρίζουμε γυναίκες που τους απασχολεί η υγεία και η εμφάνιση του δερματός τους. Θα λέγατε πως η πλειοψηφία τους μοιάζει περισσότερο στην Τζοάνα ή στην Φραντζέσκα; Επιπλέον, η πιθανή οικονομική ευμάρεια οδηγεί κατά κανόνα μία γυναίκα πιο κοντά στην πρώτη ή στην δεύτερη συμπεριφορά;

Προς θεού σε καμία απολύτως περίπτωση δεν θέλω να αμφισβητήσω, ούτε πολύ περισσότερο να ακυρώσω, την εγκυρότητα και την αποτελεσματικότητα των φαρμακευτικών σκευασμάτων και του διαθέσιμου θεραπειών αντιγήρανσης και γενικότερα βελτίωση της εμφάνισης του δέρματος. 

Η εντύπωση μου όμως είναι πως απλές συνήθειες χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος όπως η καθημερινή εφαρμογή του αντηλιακού, η κατανάλωση επάρχους ποσότητας νερού, μία διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και ένα ικανοποιητικό επίπεδο άσκησης έχουν πολύ μεγαλύτερη επίδραση από τις σχετικές θεραπείες. Αυτές για να δώσουν το αποτέλεσμα τους —το extra mile όπως θα λέγαμε σε μία παρουσίαση — προϋποθέτουν ένα υπόβαθρο όπως εκείνο της Τζοάνας του παραδείγματος μας.

Πέρα από το θέμα της υγείας και της εμφάνισης του δέρματος, το οποίο κακώς πολλοί υποτιμούν, νομίζω ακριβώς η ίδια συλλογιστική ισχύει γενικότερα στο ζήτημα της προληπτικής ιατρικής και της μακροζωίας — ή longevity όπως είναι της μόδας να το λέμε. Οι απλές καθημερινές συνήθειες κάνουν την περισσότερη δουλειά και η επιστήμη έρχεται να μας βοηθήσει να κάνουμε ένα βηματάκι παραπέρα.

Καθότι βέβαια δεν είμαι ειδικός, αν τύχει και κάποιος δερματολόγος διάβασε το κείμενο μου θα χαρώ πολύ να είχα ένα σχόλιο του είτε προσωπικά είτε στο σχολείο στην ανάρτηση μου. 

Για την «υπαρκτή Πληροφορική»

Αυτές τις μέρες διαβάζω μια βιογραφία του John von Neumann γραμμένη από τον Βρετανο-Ινδό μαθηματικό Ananyo Bhattacharya. 

Πέραν του ότι είναι ένα υπέροχο ανάγνωσμα από μόνο του (χαρισματικός ο συγγραφέας και άψογη η μετάφραση), δεν μπορώ να κρύψω τον ενθουσιασμό μου διαβάζοντας για δυο τεράστιες προσωπικότητες, τον Kurt Gödel και τον Alan Turing (ειδικά όταν διάβασα για τους «αριθμούς Gödel», έπαθα πλάκα) μέσα από την αλληλεπίδραση τους με τον von Neumann για τη θεμελίωση της Επιστήμης Υπολογιστών αλλά και της δημιουργίας των πρώτων υπολογιστικών μηχανών γενικού σκοπού. 

Είναι εκπληκτικό να αντιληφθεί κανείς την δική τους οπτική στα πράγματα και θλιβερό (;) να δεις σε τι έχει καταντήσει η «υπαρκτή πληροφορική», που μάλλον μοιάζει με παιχνίδι Lego και αποστήθιση βιβλιοθηκών.

Ίσως από την άλλη να μην είναι θλιβερό αλλά να είναι μαγικό. Το ότι μπορεί κάποιος να «γράφει» χρήσιμα πρόγραμμα χωρίς να ξέρει τίποτα για λογική και αλγόριθμους, ούτε φυσικά για το υλικό στο οποίο αυτοί «τρέχουν», μπορεί να ιδωθεί ενδεχομένως και ως μια ύστατη μορφή εκδημοκρατισμού.

Εκδημοκρατισμός όμως που περιέχει μεγάλες παγίδες, όπως για παράδειγμα μας δίδαξαν οι δυο συντριβές των ολοκαίνουργιων Boeing 737 Max λόγω σφάλματος λογισμικού…

Αναρωτιέμαι, στις εταιρείες που εργαζόμαστε, μην πω και σε ερευνητικά ιδρύματα, «παράγουμε software» ή απλώς ενώνουμε κουτάκια;

Η γενιά των αθανάτων

Ένα από τα βιβλία που διάβασα στη διάρκεια της πανδημίας (για να είμαι ακριβής, το 'άκουσα' στο audible) ήταν το Lifespan του David A. Sinclair. O διακεκριμένος αυτός βιολόγος ισχυρίζεται πως η γήρανση δεν είναι παρά μια ασθένεια η οποία, αργά ή γρήγορα θα θεραπευτεί - αφού πρώτη η επιστημονική πρόοδος μας οδηγήσει στο να καταλάβουμε πλήρως τον μηχανισμό της, ώστε πρώτα να τη θεραπεύσουμε (!) και μετά να την αναστρέψουμε (!!!).

Ισχυρίζεται λοιπόν ο Sinclair πως σε μερικά χρόνια (ίσως 15 ή 50, ή ακόμα και 200 - όχι όμως σε 1.000), θα μπορούμε να επιτυγχάνουμε τη διαρκή νεότητα και να απαλλαγούμε από τις εκφυλιστικές ασθένειες.

Πώς θα γίνει αντιληπτό αυτό; Περίπου ως εξής: Σε μερικές δεκαετίες, η επιστήμη θα έχει προοδεύσει τόσο πολύ που θα κερδίζουμε μια βδομάδα επιπλέον ζωής για κάθε μήνα που θα επιβιώνουμε. Μια, ίσως, δεκαετία αργότερα, θα κερδίζουμε δυο βδομάδες και μια παρακάτω τρεις, πάντα για κάθε μήνα επιβίωσης.

Όταν μετά από αρκετά χρόνια, ίσως σε έναν αιώνα από τώρα, που όμως είναι σχεδόν "μια αναπνοή" σε ιστορική κλίμακα, φτάσουμε να κερδίζουμε τέσσερις εβδομάδες για κάθε μήνα επιβίωσης, τότε πραγματικά θα συμβεί κάτι πρωτόγνωρα ενδιαφέρον: Θα γραφτεί η συνέχεια στο Έπος του Γκιλγκαμές, ο άνθρωπος θα είναι κοντά στο να κερδίσει την αθανασία.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως θα εκλείψει ο θάνατος. Κάθε άλλο. Άνθρωποι θα σκοτώνονται σε ατυχήματα, ίσως και σε πολέμους, ενώ πάντα μπορεί να εμφανίζονται νέες θανατηφόρες ασθένειες που θα πέρνει λίγο καιρό μέχρι να αντιμετωπιστούν. Έχοντας όμως αντιμετωπίσει τη θανατηφόρο νόσο που φέρουμε όλοι μας, τη γήρανση, η ανθρώπινη κοινωνία θα βρεθεί σε μια, το επαναλαμβάνω, πρωτόγνωρη κατάσταση.

Είναι βέβαιο πως όσοι διαβάζουν τώρα αυτό το άρθρο, πολύ περισσότερο τα εκατομμύρια των αναγνωστών του Lifespan, δεν θα προλάβουν να το ζήσουν αυτό. Ούτε ίσως τα παιδιά μας. Τα εγγόνια μας όμως, σίγουρα δε τα εγγόνια των εγγονών μας, θα έχουν στη διάθεσή τους πρωτόγνωρη γνώση για τη φύση της ίδιας της ζωής και θα μπορέσουν να κάνουν τις παρεμβάσεις που χρειάζεται ώστε όχι μόνο ένας άνθρωπος να επιβιώνει 150 ή και 200 χρόνια αλλά να έχει και ένα εξαιρετικό επίπεδο ζωής.

Αυτό βέβαια θα πυροδοτήσει μια ακόμα σειρά από πρωτόγνωρα προβλήματα, κυρίως στο κοινωνικό επίπεδο: Τίνα θα συμβεί με την οικογένεια; Θα μπορέσει ένας γάμος να αντέξει 120 χρόνια; Πως θα είναι να συνυπάρχουν - παραμένοντας δραστήριες - πέντε ή έξι συνεχόμενες γενιές; Θα υπάρχει ασφαλιστικό σύστημα; Η επιμήκυνση της ζωής θα κάνει τους ανθρώπους πιο προοδευτικούς, καινοτόμους και αισιόδοξους ή μήπως θα τρέψει την κοινωνία σε συντηρητικές, ακόμα και σε αντιδραστικές κατευθύνσεις;

Η απάντηση είναι πως ουδείς γνωρίζει. Ένας τρόπος υπάρχει μόνο να μάθουμε: Να το επιχειρήσουμε, να προχωρήσουμε μπροστά και να μας απαντήσει η ίδια η ζωή.

Όσο κι αν αφήνει μια πικρή γεύση η συνειδητοποίηση ότι η τεράστια αυτή πρόοδος κατά κύριο λόγο αφορά όσους έπονται ημών, σήμερα, την Πρωτοχρονιά του 2023, δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε δέος για το που έχει ήδη φτάσει το ανθρώπινο είδος και πόσες δυνατότητες ανοίγονται για την ανθρωπότητα τα επόμενα χρόνια.

Σε πολύ πρακτικό επίπεδο, την επόμενη φορά που θα συναντήσουμε έναν επιστήμονα που κάνει αληθινή έρευνα σε οποιονδήποτε τομέα, ας του πούμε ένα μεγάλο και ειλικρινές ευχαριστώ! Η δυνατότητα απόκτησης νέας γνώση είναι τελικά ή πλέον καθοριστική ποιότητα του ανθρώπου.

Γυναίκα και Πληροφορική: Χαιρετισμός σε εκδήλωση της Μαθηματικής Εταιρείας

Το Σάββατο 21 Μαΐου 2022 η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία οργάνωσε ημερίδα με θέμα: "Η παρουσία των γυναικών στις Θετικές Επιστήμες: προβληματισμοί και προοπτικές", η οποία τελούσε υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Συνδιοργανωτές ήταν επτά Επιστημονικά Σωματεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με αντικείμενο τις Θετικές Επιστήμες, και πιο συγκεκριμένα, η Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία -ΕΓΕ, η Ένωση Ελλήνων Φυσικών -ΕΕΦ, η Ένωση Ελλήνων Χημικών -ΕΕΧ, η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία -ΕΜΕ, η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας -ΕΠΕ, η Ένωση Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας -ΕΠΠΕ και η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων –ΠΕΒ.

Η Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας μου έκανε τη μεγάλη τιμή να μου ζητήσει να απευθύνω χαιρετισμό εκ μέρους της, το οποίο και έκανα με μεγάλη χαρά. Παραθέτω λοιπόν τον χαιρετισμό μου παρακάτω, ζητώντας την κατανόησή σας καθώς πρόκειται για την καταγραφή προφορικού λόγου, με ότι σημαίνει αυτό για τη δομή του. 

Κρίνω πως το θέμα είναι θεμελιώδους σημασίας και ότι έχει διαστάσεις κοινωνικές, οικονομικές αλλά και πολιτικές.

Ακολουθεί ο χαιρετισμός:

"Καλημέρα σε όλους

Θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους οργανωτές της ημερίδας και τους εκπροσώπους της πολιτικής ηγεσίας που είναι σήμερα εδώ να ακούσουν τις απόψεις μας για τα πολύ σημαντικά αυτά ζητήματα καθώς και το Πανεπιστήμιο Αθηνών που μας φιλοξενεί.

Το 1996 πέρασα στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ένα μικρό τμήμα. Έφτασα εκεί, 60 πρωτοετείς. Κοιτάζω γύρω γύρω στην υποδοχή (των πρωτοετών), 15 κοπέλες, λέω κάτι περίεργο συμβαίνει εδώ. Γιατί; Μετά βέβαια έμαθα και από συναδέλφους, σε όλα τμήματα, ότι αλλού ήταν πολύ χειρότερα. Στα Χανιά είχε ένα άλλο Τμήμα, επίσης πληροφορικής, όπου είχανε 5 φοιτήτριες στους 50, ποσοστό 10%.

Στη συνέχεια μαθαίνοντας τους καθηγητές μου, είδα ότι στα μέλη ΔΕΠ, ήταν μικρό τμήμα, αν δεν κάνω λάθος είχαμε 17 ή 18 μέλη ΔΕΠ, τότε είχε μία γυναίκα. Σήμερα είναι πολύ καλύτερα. Μάλιστα θα ακούσουμε στην συνέχεια ένα βίντεο με μια καθηγήτρια του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών, την κυρία Παπαδοπούλη, η οποία έχει μια εξαιρετικά λαμπρή καριέρα και είναι καμάρι του Τμήματος.

Να δούμε όπως που βρισκόμαστε: 

Η συμμετοχή των γυναικών είναι πάρα πολύ χαμηλά. Προχωρώντας και μαθαίνοντας είδα ότι το τελευταίο επιστημονικό πεδίο που θα έπρεπε να συμβαίνει αυτό είναι η Πληροφορική. Είναι δηλαδή ειρωνικό. Η πληροφορική θεμελιώθηκε από τις γυναίκες. Είναι μια γυναικεία επιστήμη. Κάτι που πολλοί δεν γνωρίζουν. 

Γιορτάσαμε πρόσφατα τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση. Ο λόρδος Βύρων νομίζω ότι έχει καταγραφεί στην Ιστορία. Δεν ξέρω πόσοι από εσάς γνωρίζετε ότι η κόρη του λόρδου Βύρωνα, η Ada, υπάρχει γλώσσα προγραμματισμού Ada Byron ή Ada Lovelace είναι η πρώτη προγραμματίστρια παγκοσμίως. Είναι ο πρώτος άνθρωπος που έδειξε ότι ο υπολογιστής μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω από αυτό που λέει το πενιχρό του όνομα. Δηλαδή μαθηματικούς υπολογισμούς. Ότι μπορούμε να έχουμε υπολογιστές γενικού σκοπού. Να κάνουμε τα πάντα. Αυτό το έδειξε η Ada πρώτη.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπου στον 20ο αιώνα; Τι θα πει άραγε ένας ιστορικός το 2500; Τι πέτυχε ο άνθρωπος τον 20ο αιώνα; Ποιο ήταν το μαγικό; Δεν ήταν ότι πήγαμε στην Σελήνη ό,τι πιο εντυπωσιακό πέτυχε ο άνθρωπος. Πώς το πέτυχε o άνθρωπος αυτό; To πέτυχε χάρη στη Margaret Hamilton. Τη γυναίκα που συντόνισε τους προγραμματιστές, που έφτιαξαν το software, που οδήγησε τα διαστημόπλοια Apollo στην Σελήνη. Πρώτα και κύρια χάρη στη Margaret Hamilton.

Δεν είναι λοιπόν μόνο ηθικό το ζήτημα ή κοινωνικό. Οι γυναίκες είναι καλύτερες σε πάρα πολλά πράγματα. Αυτή είναι η αλήθεια. Οπότε νομίζω πρέπει να δούμε και την ωφελιμιστική διάσταση του θέματος, διότι τα ανθρώπινα όντα έτσι προχωράνε μπροστά.

Προσωπικά ασχολούμαι επαγγελματικά με αυτό που λέμε νεοφυείς επιχειρήσεις, εμένα μ’αρέσει πιο πολύ ο όρος οικονομία της γνώσης, της συνεργασίας και της δημιουργικότητας. Τι λένε διεθνώς οι στατιστικές; Οι καλύτερες Startup CEOs είναι γυναίκες. Εμείς που βοηθάμενεοφυείς επιχειρήσεις, είμαστε αυτό που λέει επιχειρηματικοί άγγελοι (Angels Investors), όποτε βλέπουμε γυναίκα CEO τρέχουμε. Αλλά δεν βλέπουμε όμως. 7% είναι. 

Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε ότι η κουβέντα περί ισότητας, προσωπικά τη θεωρώ και λίγο ξεπερασμένη. Οι γυναίκες είναι καλύτερες. Αυτή είναι η πραγματικότητα. 

Πρέπει να δούμε γιατί είμαστε τόσο πίσω. Είμαστε πολύ πίσω. Τι μπορεί να γίνει:

- Βραχυπρόθεσμα το μόνο που μπορεί να γίνει είναι περισσότερες χρηματοδοτήσεις για γυναίκες ερευνήτριες. Πρέπει να δώσουμε κίνητρα. Βραχυπρόθεσμα μόνο τα κίνητρα δουλεύουν. Πολύ ισχυρά κίνητρα. 

- Ποσοστώσεις. Υπήρχε μια πολύ μεγάλη συζήτηση παλιά, αν έχουν νόημα, και στην πολιτική νομίζω, οι ποσοστώσεις για τις γυναίκες. Πολύ καταφέρθηκαν εναντίον. Εγώ είμαι πολύ υπέρ. Ποσοστώσεις. Πρέπει αυτό να καταλάβει η κοινωνία μέσα από τα κίνητρα. 

- Πολλές χρηματοδοτήσεις.

- Επόμενο βήμα, μεσοπρόθεσμα. Στην εκπαίδευση. Και πρώτα και κύρια στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εκεί δυστυχώς που έχει γίνει η μεγάλη ζημιά. Αν εξακολουθεί η κοινωνία να θεωρεί φυσιολογικό: Αυτό το παιδί είναι πολύ καλό στα μαθηματικά, αγόρι. Αυτό είναι πολύ καλό στο φιλολογικά, κορίτσι. Αυτό το θεωρούν φυσιολογικό, το λένε, ακόμα και οι καθηγητές. Και μετά λέμε γιατί δεν έχουμε γυναίκες στην πληροφορική. Τι περιέργο!

- Και κλείνω αγαπητοί φίλοι με το μακροπρόθεσμο και είναι κοινωνικό και ας μου επιτραπεί κατ΄εξοχήν πολιτικό με την αυθεντική έννοια του όρου πολιτικό: 

Όταν βλέπουμε ένα παιδάκι δύο χρονών και αυθόρμητα χωρίς να το σκεφτούμε λέμε τι καλό και έξυπνο παιδάκι το αγοράκι και τι καλό και όμορφο παιδάκι το κοριτσάκι, τότε το πρόβλημα δεν θα λυθεί ποτέ. Αυτό νομίζω είναι η πολιτική διάσταση του ζητήματος.

Σας ευχαριστώ πολύ. Εύχομαι κάθε επιτυχία!"

Αν κρατούσα ένα σημείο από τον χαιρετισμό αυτό, επιτρέψτε μου να σημειώσω πως θα ήταν το εξής: "Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε ότι η κουβέντα περί ισότητας, προσωπικά τη θεωρώ και λίγο ξεπερασμένη. Οι γυναίκες είναι καλύτερες. Αυτή είναι η πραγματικότητα.".

Ελπίζω να το καταλάβουν πρώτα και κύρια οι ίδιες οι γυναίκες και να διεκδικήσουν στην πράξη αυτά που δικαιούνται. Αν μη τι άλλο, αυτό θα οδηγήσει σε μια καλύτερη κοινωνία για όλους. 

Το πιο όμορφο δώρο γενεθλίων

To έτος 2020 θα μείνει σίγουρα στην ιστορία ως μια δύσκολη χρονιά. Ήδη η ανθρωπότητα μετρά περισσότερα από ενάμισι εκατομμύριο θύματα από την πανδημία του νέου κορωνοϊού, ενώ οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες αυτού του πρωτόγνωρου γεγονότος θα μας ακολουθούν για πολλά χρόνια.

Σε προσωπικό επίπεδο όμως, το έτος αυτό στο οποίο διένυσα την απόσταση από τα 42 έως τα 43 χρόνια μου, όσο κι αν δυσκολεύομαι να το παραδεχτώ ήταν μια πολύ καλή χρονιά. Οι λόγοι είναι πολλοί και θα τους αναφέρω σε μελλοντικά άρθρα, σήμερα όμως θα αναφερθώ σε έναν και μόνο: Τον έρωτα.

Ας μην βιαστεί  ο αναγνώστης του ιστολογίου: Δεν αναφέρομαι σε έρωτα με κάποιο συνάνθρωπο (την κορυφαία κατάσταση του ανθρωπίνου είδους, αφού ο έρωτας και μόνο αυτός είναι το αντίδοτο στην τραγωδία της ύπαρξης) αλλά στο αμέσως σημαντικότερο, τον έρωτα με την γνώση. Για την ακρίβεια, στη δική μου περίπτωση, τον έρωτα με τη θεωρία γράφων.

Ήταν λοιπόν τον Μάρτη του 2020 που άρχισα να διαβάζω το υπέροχο βιβλίο "Introduction to Graph Theory" του Richard J. Trudeau. Με ενθουσίασε ο τρόπος γραφής του και η υπέροχη εισαγωγή στα "Pure Mathematics", τα οποία θα τα μετέφραζα ως "καθαρά μαθηματικά" (χωρίς όμως να είμαι βέβαιος πως η απόδοση είναι ορθή).

Μόλις στη σελίδα 38 έκπληκτος διάβασα μια προσέγγιση σχετικά με την αυθεντική έννοια των γράφων και συγκεκριμένα των ισόμορφων γράφων. Υποστηρίζει ο συγγραφέας ότι οι γράφοι όχι μόνο είναι αυθύπαρκτοι (δηλαδή δεν τους κατασκευάζουμε αλλά τους ανακαλύπτουμε), αλλά ότι υπήρχαν πάντοτε και θα υπάρχουν πάντοτε, ανεξάρτητα από τη γέννηση ή ακόμα και το τέλος του υπαρκτού κόσμου. 

Φέρνει το παράδειγμα δυο ισόμορφων γράφων και λέει πως οι γράφοι αυτοί ήταν ισόμορφοι ακόμα και πριν την δημιουργία του ηλιακού συστήματος ενώ αναμφίβολα θα παραμείνουν ισόμορφοι και μετά την πιθανή μελλοντική καταστροφή του. 

Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς για τη σύνδεση των "καθαρών μαθηματικών" με τον "κόσμο των ιδεών" του Πλάτωνα. Νομίζω πως η αιχμή της ανθρώπινης σκέψης στην εποχή μας κινείται ακριβώς σε αυτά τα μονοπάτια, από τον Μάνο Δανέζη που ισχυρίζεται στον "Παράξενο Κόσμο του Sir William Crookes" ότι η μάζα και η ενέργεια δεν είναι παρά ψευδαισθήσεις - το μόνο που οφείλει να υπάρχει είναι η πληροφορία, ή τον Max Tegmark που με ενθουσιασμό αναφέρει παρόμοιες (αν και ελαφρώς διαφορετικές) ιδέες στο "Our Mathematical Universe".

Είμαι πραγματικά ευγνώμων λοιπόν που το έτος 2020 μου έδωσε την ευκαιρία να εμπλουτίσω την 43η περιστροφή μου γύρω από τον ήλιο με πολύ διάβασμα, με μια επανεισαγωγή στη φιλοσοφία και με μια εμβάθυνση στην κορυφαία μορφή της, τα καθαρά μαθηματικά. Το βράδυ λοιπόν πριν το ξημέρωμα των 43ων γενεθλίων μου, δεν μπορούσα να το γιορτάσω διαφορετικά: Διάβασα - ακόμα μια φορά - το 6ο κεφάλαιο του Trudeau σχετικά με τον χρωματισμό των γράφων (graph coloring) και σίγουρα το απόλαυσα περισσότερο από κάθε άλλη φορά (ας σημειώσω πως ο χρωματισμός των γράφων έχει ιδιαίτερα σημαντικά εφαρμογές στην επιστήμη υπολογιστών).

Είχα γράψει στην αρχή της πανδημίας ότι η μεγάλη αυτή δυσκολία θα σημάνει μια μεγάλη νίκη του ανθρώπου. Παρότι έπεσα έξω στην πρόβλεψη μου για τον αριθμό των νεκρών, εξακολουθώ να το πιστεύω στο ακέραιο. Ο άνθρωπος πέτυχε μια μεγάλη νίκη και την πέτυχε χάρη στην σκληρή εργασία γενιών και γενιών επιστημόνων, ανθρώπων που αφιερώνουν τη ζωή τους ολόκληρη για να βάλουν (στην καλύτερη των περιπτώσεων) ένα μικρό λιθαράκι στο οικοδόμημα της επιστημονικής γνώσης. 

Σήμερα λοιπόν που κλείνω τα 43 μου χρόνια νιώθω την ανάγκη να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους αυτούς τους εργάτες της γνώσης, χάρη στους οποίους ο κόσμος που ζούμε κάθε μέρα γίνεται λίγο καλύτερος. Θεμέλιο όλων των γνώσεων δεν είναι άλλο από τα μαθηματικά, η πραγματική ουσία των οποίων βρίσκεται στα καθαρά μαθηματικά.

Νιώθω  πως η ανακάλυψη αυτή ήταν για μένα ένα μεγάλο δώρο και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να απολαύσεις ένα δώρο από το να το μοιραστείς! Μη διστάσετε λοιπόν, κάντε το βήμα: Τα μαθηματικά σας περιμένουν! Εξάλλου, ο Richard Trudeau το γράφει στην αρχή, η θεωρία γράφων είναι "recreational mathematics", μια πραγματικά ενδιαφέρουσα μορφή διασκέδασης! Και μη φοβάστε: Αν πάνε πολλά χρόνια που έχετε αφήσει το σχολείο ή το πανεπιστήμιο και ειλικρινά δεν θυμάστε απολύτως τίποτα από όσα μαθηματικά είχατε διδαχτεί, τόσο το καλύτερο. 

Βλέπετε, μάλλον ο τρόπος που διδασκόμαστε τα μαθηματικά είναι τόσο πολύ λάθος, που το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να ξεχάσουμε τα "μαθηματικά του σχολείου" και να τα ανακαλύψουμε μόνοι μας εκ νέου, πρώτα και κύρια ως μια μορφή διασκέδασης και προσωπικής ανάπτυξης.

Τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, ξημερώματα Τετάρτης 9 Δεκεμβρίου 2020, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά κάθε αναγνώστη του άρθρου αυτού για το ενδιαφέρον και τον χρόνο του! Ακόμα, ως μεσήλικας πλέον επισήμως,  θα ήθελα να δώσω μια συμβουλή: Τα δυο ισχυρότερα θεμέλια στη ζωή είναι η αγάπη και η γνώση. Το πρώτο, η αγάπη, είναι συνάμα πολύ απλό και πολύ δύσκολο να εξηγηθεί, δεν νιώθω ακόμα επαρκής για να το αναλύσω. Το δεύτερο όμως, η γνώση, είναι πολύ απλούστερο: Ο συνδυασμός της περιέργειας και της λογικής μπορούν να μας οδηγήσουν σε διαδρομές πέρα από την ισχυρότερη φαντασία. Μη διστάζετε λοιπόν!

Η επιδημία του κορωνοϊού θα είναι μια νίκη του ανθρώπου

Για χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος όποτε ερχόταν αντιμέτωπος με μια επιδημία παγκόσμιας κλίμακας όπως αυτή του κορονοϊού, με απόγνωση έστρεφε το βλέμμα του στον ουρανό, ζητούσε βοήθεια από τον Θεό.

Είναι πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία που ο άνθρωπος στρέφει το βλέμμα στον διπλανό του. Ζητά βοήθεια από τον ίδιο τον άνθρωπο. βρίσκει λύσεις στην επιστήμη και την τεχνολογία. Βοήθεια αληθινή, όπως αποδεικνύουν τα νούμερα.

Όταν θα δούμε τα πράγματα από απόσταση, η επιδημία του κορωνοϊού θα είναι μια τεράστια νίκη του ανθρώπου, θα συμβολίζει την ανύψωση του σε ένα ανώτερο επίπεδο.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ και ένα μεγάλο μπράβο σε όλους εκείνους που συναποτελούν την κοινωνία της γνώσης, της συνεργασίας και της δημιουργικότητας. 

Όσο πηγαίνουμε σ' αυτήν την κατεύθυνση το μέλλον την ανθρωπότητας θα είναι όλο και καλύτερο.

Ο δρόμος προς τα άστρα

Παρίσι,
1η Δεκεμβρίου 2018

Έχω τη μεγάλη χαρά να παίρνω μέρος σε ένα διεθνές πρόγραμμα επαγγελματικής εκπαίδευσης που διοργανώνει το Ινστιτούτο Ανωτάτων Σπουδών στην Επιχειρηματικότητα και την Καινοτομία στο Παρίσι της Γαλλίας. Στο πρόγραμμα αυτό δεκατέσσερις άνθρωποι ηλικίας από 35 έως 45 έτη βρισκόμαστε λίγες μέρες κάθε μήνα για εννιά μήνες και συζητάμε με εξαίρετους προσκεκλημένους σε θέματα αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία blockchain, κ.α.

Τύχη αγαθή τα έφερε έτσι ώστε συμμαθήτριά μου στο πρόγραμμα αυτό να είναι η Samantha Cristoforetti από το Μιλάνο της Ιταλίας. Η Σαμάνθα, με την οποία ανήκουμε στην ίδια γενιά, φαίνεται αμέσως πως είναι ένας μοναδικός άνθρωπος. Έχει εκπληκτικές σπουδές, μιλά άπταιστα έξι γλώσσες και έχει  πολλές διαφορετικές επαγγελματικές ιδιότητες όπως εκείνη της μηχανολόγου μηχανικού και της πιλότου μαχητικού – βομβαρδιστικού αεροσκάφους της Ιταλικής Πολεμικής Αεροπορίας. Εκείνο όμως που την έκανε διάσημη είναι πως είναι Αστροναύτης της Ιταλικής και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας και μάλιστα μέχρι πρότινος κατείχε το παγκόσμιο ρεκόρ παραμονής στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό για τις γυναίκες – έχοντας μείνει εκεί επάνω για συνεχόμενο διάστημα επτά μηνών.

Συζητώντας μαζί της ήρθαν στο μυαλό μου πλήθος αναμνήσεων από τη παιδική μου ηλικία. Θυμήθηκα να ανοίγω την εγκυκλοπαίδεια "Υδρία" και να διαβάζω με μανία οτιδήποτε σχετικό έβρισκα με την αστρονομία και την αστροφυσική. Από το ηλιακό μας σύστημα μέχρι τη φύση και τη γένεση των  γαλαξιών, τις μαύρες τρύπες, τα εκτυφλωτικά super-nova, τα κβάζαρς, και πολλά άλλα.

Θυμάμαι ακόμα να ζαλίζω με συνεχείς - και συχνά μάλλον ανόητες - ερωτήσεις τα μεγαλύτερα ξαδέρφια μου, τον Τάσο και τον  Βασίλη, που τα θεωρούσα πηγές γνώσης για τα θέματα αυτά. Θυμάμαι ακόμα να διαβάζω Ιούλιο Βερν – «Γύρω απ’ τη Σελήνη» και διάφορα βιβλία του Ισαάκ Ασίμοφ. Τέλος, θυμάμαι να παίρνω στη 2α Λυκείου το «Χρονικό του Χρόνου» από τον μεγάλο Stephen Hawking – διάλεξη του οποίου είχα την τεράστια τύχη και τιμή να παρακολουθήσω το 1998 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μέσα σε όλα αυτά, το γεγονός ότι τα πρώτα μαθήματα που δήλωσα σαν πρωτοετής Επιστήμης Υπολογιστών  ήταν τα «Θέματα Σύγχρονης Φυσικής» Ι & ΙΙ που δίδασκε ο μεγάλος δάσκαλος Γιώργος Γραμματικάκης.

Τώρα, λίγες μέρες πριν κλείσω τα 41 χρόνια μου, είναι πια καθαρό στο μυαλό μου: Εάν καταφέρω να αποσυρθώ από τον επαγγελματικό στίβο σε ηλικία που οι δυνατότητές μου το επιτρέπουν ακόμα, δίχως δεύτερη σκέψη θα επιχειρήσω να σπουδάσω το γνωστικό αυτό αντικείμενο που πάντα με γέμιζε.

Σίγουρα λοιπόν το θέμα αυτό έχει για μένα αρκετό συναίσθημα, όμως ο στόχος του άρθρου αυτού είναι απολύτως απτός και πρακτικός: Η ανθρωπότητα, όλοι εμείς δηλαδή, έχει αποκλειστικά και μόνο έναν δρόμο εμπρός που δεν είναι άλλος από εκείνον που οδηγεί στα άστρα.

Νιώθω ότι κι εγώ, όπως εκατομμύρια άνθρωποι νωρίτερα, ονειρεύομαι πως οι απόγονοί μας θα μπορέσουν να φύγουν από τον μικρό πλανήτη μας και να κάνουν το μεγάλο βήμα εμπρός ιδρύοντας αποικίες στη Σελήνη, στον Άρη και, σε απώτερο μέλλον, σε άλλους τόπους εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Ρεαλιστικά, ο εποικισμός αυτός δεν είναι τίποτα άλλο από τη μοναδική ελπίδα της ανθρωπότητας να διασωθεί σε βάθος χρόνου.

Θα μου πείτε, όλα αυτά είναι όνειρα απατηλά. Αυτό ίσχυε για γενιές ανθρώπων, από λίγα μέχρι λίγα εκατομμύρια χρόνια πριν. Τώρα πια όμως όχι. Έχω πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι τόσο εγώ όσο και η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν στη γη σήμερα θα ολοκληρώσουμε εδώ το κύκλο της ζωής μας και τα ταξίδια στο διάστημα, πολύ περισσότερο οι αποικίες, θα απομείνουν ένα όνειρο. Είμαι όμως ταυτόχρονα απολύτως πεπεισμένος ότι κάπου ανάμεσα στα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά μας, κάπου ανάμεσα στο διάστημα μεταξύ του 2040 και του 2100, τα ταξίδια στο διάστημα θα είναι μια καθημερινή πραγματικότητα και οι πρώτες αποικίες του ανθρώπου στη Σελήνη, ενδεχομένως και στον Κόκκινο Πλανήτη, θα αρχίσουν να ακμάζουν.

Ενδεχομένως λοιπόν να υπάρχει ελπίδα να σωθούμε πριν κάποιος παρανοϊκός «πατήσει το κουμπί», ή πριν μας αφανίσει η κλιματική αλλαγή ή απλά μας τιμωρήσει η φύση που τόσο βάναυσα βιάζουμε για χιλιάδες χρόνια (και όχι μόνο τα τελευταία 100-200, όπως λανθασμένα πιστεύουμε).

Έτσι λοιπόν, αφού το ταξίδι προς τα άστρα είναι (και πρέπει να είναι) μια υπόθεση του 21ου αιώνα, πότε πρέπει να αρχίσει η σχετική προετοιμασία; Τώρα φυσικά – χθες ήταν νωρίς και αύριο θα είναι αργά! Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει απλά εκπαίδευση, έρευνα, πειραματισμό, επιχείρηση, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή. Να παροτρύνουμε τα παιδιά μας να σπουδάσουν και να ερευνήσουν το αντικείμενο. Να ενισχύσουμε τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα προς την κατεύθυνση αυτή. Να υποστηρίξουμε πολιτικές που όχι μόνο είναι θετικές για την ενίσχυση της διαστημικής έρευνας αλλά τη βάζουν στον πηρύνα της στρατηγικής τους. Να ξεκινήσουμε τώρα να κάνουμε πράξη το «αδύνατο» καθώς αυτό είναι η μόνη ρεαλιστική μας επιλογή.

Οι δυο τελευταίες ελληνικές κυβερνήσεις, τόσο εκείνη τουΑντώνη Σαμαρά όσο και του Αλέξη Τσίπρα, έκαναν εξαγγελίες σχετικά με δραστηριοποίηση της Ελλάδας στον τομέα του διαστήματος. Αμφότεροι λοιδωρήθηκαν. 

Νομίζω έφτασε ο καιρός που το θέμα του διαστήματος θα ξεφύγει από τη σάτιρα. 

— Η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει την επένδυσή της στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος.

— Η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά της ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στον τομέα. 

— Οι έλληνες ερευνητές του εξωτερικού πρέπει να δραστηριοποιηθούν και στη χώρα μας. 

— Οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές πρέπει να αρχίσουν να βλέπουν σοβαρά τον τομέα. 

Μικρά βήματα, αν γίνονται με συνέπεια και στρατηγική μπορούν να οδηγήσουν σε άλματα! Είναι μια προοπτική απολύτως εφικτή, αρκεί να το πιστέψουμε όλοι.

Μιλώντας τέλος με τη Samantha Crtistoforetti είδα με πολύ μεγάλη χαρά το τεράστιο ενδιαφέρον της για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Για τη φιλοσοφία, την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο δρόμος της προόδου είναι ένας δρόμος χωρίς αποκλεισμούς, είναι μια μεγάλη ευκαιρία για όλους. Είναι ένας δρόμος ανθρωπισμού.

Ο συγγραφέας και οι περισσότεροι αναγνώστες του άρθρου αυτού δεν θα μπορέσουν πιθανότατα να πάρουν ποτέ τον δρόμο προς τα άστρα. Όμως, εναπόκειται στις δικές μας πράξεις σήμερα ώστε τον δρόμο αυτόν να τον βαδίσουν με επιτυχία αύριο οι άμεσοι απόγονοί μας. Είναι απολύτως εφικτό να έχουμε μια πολύ θετική συνεισφορά στο τεράστιας σημασίας διεθνή αγώνα  για τον διαστημικό εποικισμό – ακόμα και ζώντας σε μια μικρή και αδύναμη χώρα όπως η Ελλάδα. Αρκεί απλώς να συνειδητοποιήσουμε την κρισιμότητα του θέματος και να συντονίσουμε αντιστοίχως τις πράξεις μας ως άτομα και ως κοινωνίες.