Η χρονιά των μεγάλων ευκαιριών – Σήμανε η ώρα της συνεργασίας

Πέρα από κάθε αμφιβολία το 2018 είναι η χρονιά των μεγάλων ευκαιριών για το ελληνικό οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων. Μεγάλες ευκαιρίες που ταυτόχρονα είναι και μεγάλες προκλήσεις όχι μόνο για τις ίδιες τις επιχειρήσεις αλλά και για όλους τους άλλους συντελεστές της αγοράς όπως οι επενδυτές, οι διαχειριστές κεφαλαίων, οι ερευνητές και γενικότερα ο ακαδημαϊκός κλάδος, οι διάφοροι συμβουλευτικοί οργανισμοί και γενικά για όλους όσους ασχολούνται με τη συγκεκριμένη υπόθεση στη χώρα μας.

Οι μεγάλες αυτές ευκαιρίες πηγάζουν από τη σύμπτωση πολλών θετικών παραγόντων. 

Ενδεικτικά, κάποιοι από αυτούς είναι οι ακόλουθοι:

1. Η αύξηση των αμερικανικών επενδύσεων στο χώρο της τεχνολογίας στην Ευρώπη.

2. Η βελτίωση της διεθνούς αξιοπιστίας του ελληνικού brand στον χώρο μέσα από μια σειρά επιτυχιών.

3. Η συνεχής ροή όλο και περισσότερων, όλο και μεγαλύτερων εξαγορών επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων.

4. Η κατακόρυφη αύξηση της διαθεσιμότητας επενδυτικών κεφαλαίων μέσα από το πρόγραμμα EquiFund.

5. Η γενικότερη (σχετική, βεβαίως) βελτίωση των προσδοκιών για την ελληνική οικονομία.

6. Η ανάδειξη της επιχειρηματικότητας ως μιας κεντρικής επιλογής καριέρας για τους νέους αποφοίτους.

7. Η αυξανόμενη τάση Ελλήνων ιδιωτών επενδυτών (Business Angels) να ενισχύσουν ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις, κυρίως ωθούμενη από την ύπαρξη πλέον της “προηγούμενης γενιάς”, δηλαδή ιδιωτών που έβγαλαν χρήματα από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και τώρα είναι διατεθειμένοι να επανεπενδύσουν μέρος αυτών σε νέες προσπάθειες.

Είναι πραγματικά σπάνια τύχη να συνυπάρχουν τόσες πολλές και τόσο σημαντικές θετικές παράμετροι για την ανάπτυξη ενός κλάδου της οικονομίας, οπότε η αισιοδοξία μπορεί να θεωρηθεί βάσιμη. 

Βεβαίως, την χρονιά αυτή ακριβώς την μεγάλων ευκαιριών είναι που όσοι δραστηριοποιούνται στην αγορά αυτή πρέπει να κάνουν και μερικά μεγάλα βήματα μπροστά ξεπερνώντας τις χρονιές παθογένειες που τη βασανίζουν, με πρώτη και σημαντικότερη εκείνη της κουλτούρας της συνεργασίας — Ή, για να ακριβολογεί κανείς, της απόλυτης έλλειψης της.

Η οικονομία που αναπτύσσουν οι νεοφυείς επιχειρήσεις για να επιτύχουν είναι εκείνη της συνεργασίας πράγμα που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν κατάφεραν να το αποδείξουν στην πράξη. 

Επενδυτές και επιχειρηματίες πρέπει το 2018 να αποδείξουν με τις πράξεις τους ότι επιτέλους κατανόησαν πως στην αγορά αυτή δεν υπάρχει τίποτα να χωριστεί και ότι το συμφέρον όλων των εμπλεκομένων είναι η ανάδειξη του ελληνικού brand ως μιας αξιόπιστης διεθνούς επιλογής.

Πράγματι, για να ειπωθεί όσο πιο απλά γίνεται, στο μοντέλο που παράγουμε στην Ελλάδα και πουλάμε στον κόσμο, αυτά που μας χωρίζουν είναι ελάχιστα και σχετικά ασήμαντα ενώ αυτά που μας ενώνουν είναι πολλά και ιδιαίτερα σημαντικά. 

Στο μετρό που οι κύριοι παίχτες του οικοσυστήματος θα ενστερνιστούν τη θέση αυτή, θα μπορέσουμε όλοι να δούμε την αισιοδοξία μας να επιβεβαιώνεται και το 2018 να γίνεται μια χρονιά ορόσημο για τις ελληνικές νεοφυείς επιχειρήσεις. 

Για τον Ασπρόπυργο

Ο προπάππους μου ο Δημήτρης Τσίγκος γεννήθηκε στο σπίτι που μεγάλωσα περί το 1870. Έκτοτε έχουμε ζήσει εκεί άλλες τρεις γενιές (Βασίλης Τσίγκος 1899, Γιώργος Τσίγκος 1928 και μετά Βασίλης Τσίγκος 1976 κι εγώ το 1977).

Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του κράτους των Αθηνών, η γενέθλια γη μου είναι πλέον ο σκουπιδότοπος της Αττικής. Μια τεράστια χωματερή που βασιλεύει ο υπόκοσμος και κάθε είδους ανομία. Πρέπει, λένε, να την εγκαταλείψω.

Ποια είναι άραγε η πιθανότητα να συμμορφωθώ με τον σχεδιασμό αυτό;

Ας μην υπάρχει αμφιβολία καμιά: Η πιθανότητα αυτή ισούται με 0%.

Να το πω και λίγο πιο λυρικά, δεν μου ανήκει το σπίτι αυτό για να το παραδώσω.

Σκέψεις περί προόδου

Ο κόσμος το 1977 ήταν πάρα πολύ διαφορετικός. Ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν στο απόγειο του με τη μία από τις δύο υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ, τραυματισμένη από την πολυετή εμπλοκή στο Βιετνάμ. Τίποτα δεν προμήνυε ότι σε λιγότερο από δεκαπέντε χρόνια η Σοβιετική Ένωση θα κατέρρεε, οδηγώντας σιγά σιγά στον κόσμο που γνωρίζουμε σήμερα. Η ΕΕ δεν υπήρχε - Ήταν ακόμα μια Οικονομική Κοινότητα εννέα κρατών της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στη Νότια Ευρώπη, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, υπήρχαν ακόμα δικτατορίες ενώ το ανατολικό μπλοκ ήταν κατά κανόνα απροσπέλαστο. Στην Ελλάδα σιγά σιγά προχωρούσε η αποχουντοποίηση στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.

Από την άλλη υπήρχε μια τεράστια αισιοδοξία για την δύναμη της επιστήμης. Πριν λίγα μόλις χρόνια ο άνθρωπος είχε πάει στο φεγγάρι. Μπορούσε κάποιος να πετάξει με Concord από Λονδίνο ή Παρίσι προς Νέα Υόρκη σε λιγότερο από 3.5 ώρες (!). Τα αντιβιοτικά θεωρούνταν πανίσχυρα και οι λοιμώξεις, πίστευαν ότι, ανήκαν πια στην ιστορία (...). Τότε έγινε η πρώτη εξωσωματική γονιμοποίηση και πολύπλοκες εγχειρήσεις όπως by-pass και μεταμόσχευση καρδιάς είχαν αρχίσει να γίνονται σχεδόν ρουτίνα.

Ειναι επίσης πολύ σημαντικό ότι ήδη πωλούνταν PC στην αγορά και ότι το internet έκανε τα πρώτα του βήματα. Το πρώτο email είχε σταλεί πριν έξι χρόνια και το πρώτο BBS, πρόδρομος του σημερινού web, θα λειτουργούσε έναν χρόνο αργότερα.

Επιπλέον δεν είχε γίνει ακόμα η πρώτη διάγνωση AIDS. Παρότι σε παγκόσμιο επίπεδο ο κόσμος ήταν πολύ πιο συντηρητικός από σήμερα, σίγουρα σε συγκεκριμένες κοινότητες της Βόρειας Αμερικής, της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης, ενδεχομένως και αλλού, μπορούσε να δει κανείς παραδείγματα πρωτοπορίας στα θέματα των ανθρωπίνων σχέσεων και της απελευθέρωσης.

Αυτή λοιπόν ήταν η εποχή που ήρθα στον κόσμο. Μια εποχή μεγάλης αισιοδοξίας για την δύναμη του ανθρώπου. Μια εποχή αυτοπεποίθησης. Ήταν νομίζω ακριβώς αυτό που ο Peter Thiel ονομάζει "Definite Optimism" στο βιβλίο του "Zero to One".

Σήμερα, σαράντα χρόνια μετά ο κόσμος είναι πάρα πολύ διαφορετικός. Τα πράγματα είναι αντικειμενικά πολύ καλύτερα. Οι άνθρωποι που διαβιώνουν αξιοπρεπώς είναι πολύ περισσότεροι, τόσο ως απόλυτο νούμερο όσο και ως ποσοστό. Η τεχνολογία έχει κάνει απίστευτα βήματα προόδου με ρυθμό που επιταχύνεται. Η βελτίωση είναι εντυπωσιακή σε όλα τα επίπεδα.

Και όμως, υποκειμενικά πολλοί συνάνθρωποί μας νιώθουν χειρότερα. Νιώθουν και συχνά είναι αδικημένοι και αποκομμένοι. Η ταχεία πρόοδος εν τέλει δημιούργησε χάσματα που σε πολλούς φαντάζουν αγεφύρωτα. Έχουμε μια νέου τύπου ταξική διάρθρωση της κοινωνίας όπου ο πλούτος δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Εκεί που η ανθρωπότητα ανέμενε την οριστική αποθέωση του ορθολογισμού, βλέπουμε να επανέρχεται σε πολλαπλά επίπεδα ένας ξεχασμένος δογματισμός.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης πριν περίπου εικοσιπέντε χρόνια άφησε μια παγκόσμια υπερδύναμη στον ρόλο του διεθνούς αφεντικού. Ένα μοντέλο προβληματικό από τη φύση του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατάφερε έγκαιρα να μετεξελιχθεί σε έναν δεύτερο ισότιμο πόλο επιρροής, που δεν θα ήταν απαραίτητα αντίπαλος προς την Αμερική αλλά σίγουρα θα μπορούσε να εξισορροπεί τα πράγματα στη διεθνή σκακιέρα. Αυτόν τον ρόλο φαίνεται πως προσπαθεί να τον παίξει η Κίνα, αλλά τα ερωτηματικά γύρω από το καθεστώς αυτό είναι πολλά και εν πολλοίς αναπάντητα.

Η σημαντικότερη αλλαγή όμως είναι νομίζω αυτή που έφερε η επανάσταση της πληροφορίας. Σήμερα η είδηση και η γνώση, όπως βεβαίως  και η προπαγάνδα, είναι διαθέσιμες παντού και πάντα, συχνά σε πραγματικό χρόνο. Τα γεγονότα που ίσως θα τα διαβάζαμε παλιά σε μια μικρή στήλη μιας εφημερίδας, μέρες ή και εβδομάδες αφού συμβούν, τώρα πια συχνά τα βλέπουμε με live video.

Κατά κάποιο τρόπο θέτουμε εαυτούς εθελοντικά στη θέση του υποψήφιου θύματος προπαγάνδας. Επίσης, κυρίως μέσα από τα smartphones και τα social networks, ένας πολύ μικρός αριθμός εταιρειών ξέρει την προσωπικότητα μας, τις επιθυμίες και τους φόβους μας, ενδεχομένως πολύ καλύτερα από εμάς τους ίδιους. Είναι κάτι που εμένα προσωπικά με φοβίζει, επειδή γνωρίζω πως οι πληροφορίες που έχουν για μένα επαρκούν ίσως για να μπορέσουν, σε κάποιο βαθμό, να καθοδηγήσουν την σκέψη και τη συμπεριφορά μου.

Σήμερα κλείνω τα σαράντα.

Από τη μια η ψυχή μου είναι γεμάτη ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη για την οικογένεια μου, τους δασκάλους μου, τους φίλους και τους συνεργάτες μου. Όλους αυτούς χάρη στους οποίους η διαδρομή αυτή ήταν πράγματι γεμάτη αγάπη, γνώσεις και εμπειρίες.

Από την άλλη, έρχεται συνέχεια στο μυαλό μου το ερώτημα πως θα είναι ο κόσμος σε ακόμα σαράντα χρόνια από σήμερα. Κι επειδή γρήγορα καταλαβαίνω πως αυτό είναι απολύτως αδύνατο να προβλεφθεί, αναρωτιέμαι τι πρέπει να κάνουμε σήμερα ώστε η όποια πορεία πάρει η ανθρωπότητα να είναι σε κατεύθυνση θετική.

Όσο το σκέφτομαι λοιπόν, καταλήγω σε κάτι ιδιαίτερα απλό και βασικό. Τόσο πολύ, που σε κάποιο βαθμό ξεχάστηκε:

Δημοκρατία, παιδεία και δικαιοσύνη.

Ας διευκρινίσω ότι στην έννοια της δικαιοσύνης περιλαμβάνω και εκείνες της ισότητας και της ισονομίας.

Η ταχύτητα της προόδου ήταν τόσο μεγάλη που κατά κάποιο τρόπο χάσαμε τη σύνδεση με τις βασικές, τις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης υπόστασης μας. Είναι μια σχέση που πρέπει να ανακτηθεί. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μπει καμία τροχοπέδη στην πρόοδο, κάθε άλλο. Η πρόοδος μπορεί και πρέπει να επιταχυνθεί περαιτέρω. Αυτό όμως που οφείλουμε να κάνουμε είναι να διασφαλίζουμε το πλαίσιο, τις απαραίτητες συνθήκες, ώστε κάθε άνθρωπος να είναι ενεργό κύτταρο της δημοκρατίας, κάθε άνθρωπος να λαμβάνει (και να προσφέρει) την καλύτερη δυνατή παιδεία και, πάνω απ όλα, κάθε άνθρωπος να ζει σε συνθήκες δικαιοσύνης.

Ενώ λοιπόν η επιστήμη και η τεχνολογία μας θα συνεχίσουν να τρέχουν ασταμάτητα προς τα εμπρός, εμείς οι άνθρωποι πρέπει να γυρίσουμε στα βασικά και να εξασφαλίσουμε ότι λειτουργούν σωστά στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται.

Για παράδειγμα, η παρούσα κατάσταση με το πλήθος και τη ποιότητα των δεδομένων που συγκεντρώνει ένας μικρός αριθμός εταιρειών σχεδόν για κάθε άνθρωπο στη Γη, μπορεί και να είναι προβληματική από την άποψη της δικαιοσύνης.

Επίσης για παράδειγμα, στο αντικείμενο της παιδείας, σε έναν κόσμο που η τεχνητή νοημοσύνη θα αποτελεί βασικό καθημερινό εργαλείο, οι ποιότητες των ανθρωπιστικών επιστημών θα αποκτήσουν σίγουρα πολύ μεγαλύτερη αξία.

Στο τελευταίο τμήμα αυτού του μάλλον εκτεταμένου άρθρου, θα ήθελα να πω ότι μόνο η πολιτική μπορεί να εξασφαλίσει τη δημοκρατία, την παιδεία και τη δικαιοσύνη. Η πολιτική όμως είναι κάτι πολύ διαφορετικό, ακριβέστερα είναι κάτι πολύ περισσότερο, από τη συμμετοχή σε ψηφοφορίες.

Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν, έγραψε ο Αριστοτέλης. Αν φύγει το πολιτικόν, μένει μόνο το ζώον. Όπως όλα τα ενδιαφέροντα πράγματα στη ζωή, η πολιτική είναι δύσκολη. Θέλει χρόνο και κόπο. Θέλει να διαβάζεις, να ενημερώνεσαι, να συζητάς, να σκέφτεσαι. Να έχεις τη δύναμη  να διαφωνείς με ανθρώπους που εκτιμάς. Να μπορείς συχνά να κινείσαι αντίθετα στο βραχυπρόθεσμο συμφέρον σου. Τελικά όμως δεν υπάρχει τίποτα άλλο που μπορείς να κάνεις για να είσαι χρήσιμος στην κοινωνία και εν τέλει στον ίδιο σου τον εαυτό.

Η αληθινή και υγιής συμμετοχή του ανθρώπου στην πολιτική διαδικασία είναι η μόνη που μπορεί να του δώσει την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται ώστε η πρόοδος της κοινωνίας να έχει τα θετικά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Σε πολύ μικρή ηλικία, ίσως τεσσάρων ή πέντε ετών, θυμάμαι τη μητέρα μας να εύχεται σε εμένα και στον αδερφό μου, στις γιορτές και στα γενέθλια μας, με την φράση «να μεγαλώσεις με υγεία και να γίνεις ένας καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία».

Είναι αυτή μια πολύ έντονη ανάμνηση μου. Φυσικά δεν είμαι εγώ αυτός που θα κρίνω εάν όντως έγινα καλός και χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία, όπως ήταν η επιθυμία της μαμάς μου — πιστεύω με τις καλύτερες των προθέσεων.

Αυτή η ευχή όμως, που ξεκάθαρα είναι και νουθεσία, ηχεί ακόμα στα αυτιά μου και αποτελεί οδηγό για τις σκέψεις και τις πράξεις μου. Έτσι ήταν στα πρώτα μου σαράντα χρόνια, έτσι στοχεύω να είναι και σε όσα ακολουθήσουν.

Ας είμαστε αισιόδοξοι λοιπόν. Ο κόσμος θα συνεχίσει να γίνεται όλο και καλύτερος, αρκεί καθένας από εμάς να κάνει το μικρό κομμάτι εργασίας που του αναλογεί.

Συστημικά επεισόδια

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία ακούει συχνά τη λέξη "συστημικός" μέσω των αναφορών στις συστημικές τράπεζες. Τι χαρακτηριστικό έχουν οι τράπεζες αυτές και ονομάζονται συστημικές; Είναι κατά κάποιο τρόπο απαραίτητες για τη λειτουργία της οικονομίας. Είναι κάτι σαν θεμέλια ή πυλώνες της οικονομικής δραστηριότητας.

Αυτό σημαίνει βασικά πως οι συστημικές τράπεζες δεν μπορούν να κλείσουν, εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, καθώς σε τέτοια περίπτωση θα υπήρχαν μεγάλες συνέπειες στην οικονομία.

Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να δει κανείς μια αναλογία μεταξύ των συστημικών τραπεζών επίπεδο της οικονομίας και συγκεκριμένων συμπεριφορών και καταστάσεων στο επίπεδο της κοινωνίας και της πολιτικής.

Ένα εξαίρετο παράδειγμα είναι τα "επετειακά επεισόδια", τα οποία έχουν πια απολύτως συστημικά χαρακτηριστικά. Μέχρι πριν λίγα χρόνια κλασική περίπτωση ήταν η επέτειος της μεγαλης φοιτητικής εξέγερσης του Νοέμβρη 1973. Πλέον ακριβώς το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται στην επέτειο της στυγνής δολοφονίας του 15χρονου μαθητή Αλεξάνδρου Γρηγορόπουλου.

Τα επεισόδια αυτά κάθε χρονιά είναι αναμενόμενα. Κάθε χρονιά επαναλαμβάνονται, σχεδόν παρόμοια. Είναι προφανές πως κάποιοι τα οργανώνουν και κάποιοι επωφελούνται αυτών — Διαφορετικά δεν θα είχαν γίνει συστημικά.

Αυτή ακριβώς η "συστημοποίηση"  και ο "επετειακός χαρακτήρας" των επεισοδίων κάθε 17η Νοεμβρίου και κάθε 6η Δεκεμβρίου είναι για μένα προσβολή στην μνήμη των αγωνιστών του Πολυτεχνείου καθώς και στην μνήμη ενός νέου παιδιού που έπεσε θύμα της πιο κακής εκδοχής ενος κακού συστήματος.

Είναι μια μεγάλη παθογένεια που πρέπει να σταματήσει (επαναλαμβάνω: Ποιοι είναι άραγε αυτοί οι άνθρωποι που τα οργανώνουν και τα πραγματοποιούν; ποια συμφέροντα ποιών ανθρώπων εξυπηρετούν;)

Πρέπει νομίζω ποια να γίνει σαφές σε όλους ότι μιλάμε για συστημικά επεισόδια. Για επεισόδια που όχι μόνο γίνονται ανεκτά από το ελληνικό πολιτικό σύστημα — μιλώντας για όλο του το φάσμα — αλλά για επετειακά επεισόδια που προφανώς είναι κατά κάποιο τρόπο απαραίτητα στο σύστημα εξουσίας της Αθήνας.

Τώρα, ποια ακριβώς είναι η χρησιμότητα τους, θέλει ανάλυση πολύ βαθύτερη απ'ότι μπορεί να γίνει στο άρθρο αυτό. Σίγουρα αλλοιώνουν το νόημα των επετείων αυτών. Σίγουρα στρεβλώνουν και αμαυρώνουν την εικόνα της μαζικής, συλλογικής κοινωνικής δράσης. Σίγουρα ενισχύουν τον ατομισμό και την αποπολιτικοποίηση. Όλα αυτά όμως είναι γενικότητες. Φαντάζομαι υπάρχει και κάτι άλλο, πολύ περισσότερο συγκεκριμένο — Το οποίο, με απόλυτη βεβαιότητα, κάποτε θα αποκαλυφθεί.

Κλείνοντας το άρθρο αυτό και έχοντας κάνει ευελπιστώ ξεκάθαρη την άποψη μου για τα συστημικά επεισόδια που εξυπηρετούν το ίδιο το σύστημα εξουσίας, με αφορμή την προχθεσινή επέτειο της δολοφονίας Γρηγορόπουλου, δεν μπορώ να κρύψω την έκπληξη και την τεράστια απογοήτευση που μου δημιουργούν διάφορες αναλύσεις που διαβάζω για το θέμα.

Το μόνο που δεν έχουν πει κάποιοι ακόμα είναι ότι επίτηδες βρέθηκε στην πορεία της σφαίρας ο 15χρονος Γρηγορόπουλος για να δώσει αφορμή στους μπαχαλάκηδες να “καίνε την Αθήνα”.

Ας μην ξεχνάμε παρακαλώ το εξής: Μιλάμε για μια στυγνή δολοφονία ενός 15χρονου παιδιού από ένα όργανο της τάξης. Όλα τα άλλα είναι ωραιοποιήσεις.

Βέβαια, ακριβώς η ανάμνηση αυτού του ιστορικού γεγονότος, της στυγνής δολοφονίας ενός παιδιού, που έχει γίνει πια πολύ θολή, από τον καπνό των ετήσιων μολότοφ και των δακρυγόνων.

Να βγει κάτι καλό από την τραγωδία της Μάνδρας

Σήμερα συμπληρώθηκαν 9 μήνες από την απώλεια του πατέρα μας. Κάναμε στον Ασπρόπυργο το μνημόσυνό του, ακολουθώντας την σχετική παράδοση.

Στις περιπτώσεις αυτές πάντα ξύπνα ξανά μέσα σου ο πόνος της απώλειας. Βρισκόμενος στο στάδιο αυτό, μια σκέψη που μου γεννήθηκε στην εκκλησία είναι ότι αυτές τις μέρες, εντελώς δίπλα μας, κάποιες οικογένειες στη Μάνδρα καλούνται να αντιμετωπίσουν το αδιανόητο. Βιώνουν ασύλληπτο πόνο.

Ο μπαμπάς είχε αδερφικούς φίλους και κουμπάρους στη Μάνδρα. Ευτυχώς οι οικογένειες τους είναι καλά, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον γείτονα, τον συγγενή, τον φίλο τους. Στη θέση των ανθρώπων αυτών θα μπορούσε να είναι καθένας από εμάς.

Η τραγωδία είναι ανείπωτη.

Παρόμοιου μεγέθους τραγωδίες πριν πολλά χρόνια οδήγησαν στη δημιουργία και την ενίσχυση του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας. Οι τραγωδίες με τους σεισμούς ήταν που δημιούργησαν μια πραγματικότητα που λέει πως οι αντισεισμικές προδιαγραφές των ελληνικών κτηρίων είναι από τις καλύτερες στον κόσμο, πράγμα που επιβεβαιώθηκε συχνά τις τελευταίες δεκαετίες.

Ας μην γελιόμαστε, ήταν το αίμα των θυμάτων των σεισμών που δημιούργησε τα θεμέλια του ΟΑΣΠ, των αντισεισμικών προδιαγραφών και των διαδικασιών επιβεβαίωσης της τήρησής τους.

Το ίδιο νομίζω έχει συμβεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα οι αερομεταφορές όπου κάθε ατύχημα, όσο τραγικό κι αν είναι, γεννά γνώση που κάνει τις μεταφορές πολύ ασφαλέστερες.

Ας μην χαθεί η ευκαιρία αυτή λοιπόν με την τραγωδία της Μάνδρας. Πολύ σημαντικότερο της απόδοσης ευθυνών (η οποία οφείλει να γίνει και θα γίνει) είναι να αλλάξει ριζικά η απαράδεκτη αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων — και αυτό να γίνει άμεσα.

Με πολύ απλά λόγια, αυτό που ζητούν οι νεκροί της Μάνδρας για να δικαιωθούν είναι να ανοίξουν τα ρέματα και να κατεδαφιστούν τα αυθαίρετα.

Πρέπει κάποια στιγμή να αποφασίσουμε αν θέλουμε να κρινόμαστε με βάση τα ευρωπαϊκά δεδομένα ή με βάση εκείνα της ανατολικής Ασίας. Στους σεισμούς επιλέξαμε την πρώτη επιλογή. Ας το κάνουμε και στα ζητήματα των αυθαιρέτων, των ρεμάτων και της αντιπλυμμηρικής προστασίας. Είναι το λιγότερο που μπορεί να γίνει για να τιμηθεί ουσιαστικά η μνήμη των θυμάτων.

Κυρίαρχη ιδεολογία στην Ελλάδα του 2017

Τα τελευταία χρόνια πολλοί συμπολίτες μας μιλούν συχνά για την υποτιθέμενη "ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς"¨η οποία κατά τη λαμπρή πολτική τους ανάλυση κατά βάση ευθύνεται για την οικονομική κατάρρευση της χώρας. Με βάση την ανάλυσή τους, τουλάχιστον την περίοδο της μεταπολίτευσης, η χώρα κυβερνήθηκε με ένα συνονθύλευμα σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών πολιτικών, οι οποίες επηρρέασαν την ασκούμενη πολιτική ακόμα και όταν κυβερνούσε το κόμμα της νέας δημοκρατίας.

Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με το παραπάνω σκπετικό, δεν θα ήταν λογικό άλμα να ισχυριστεί κανείς πως ο κομμουνισμός είναι η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία στην Ελλάδα σήμερα. Ας δούμε όμως τι λένε τα γεγονότα:

Πρώτα απ' όλα, τουλάχιστον στα νεανικά του χρόνια, ο Πρωθυπουργός  Αλέξης Τσίπρας υπήρξε ενεργό μέλος του κομμουνιστικού κινήματος, εκ του οποίου συμπεραίνουμε πως τον ενέπνεε η κομμουνιστική ιδεολογία. Στη συνέχεια, ο Υπουργός Γιώργος Κατρούγκαλος πρόσφατα σε δημόσια δήλωση επιβεβαίωσε την πίστη του στην κομμουνιστική ιδεολογία. Λίγο πολύ το ίδιο ισχύει για πολλά μέλη της κυβέρνησης.

Έχουμε δηλαδή μια κομμουνιστική κυβέρνηση; Είναι όντως κυρίαρχη - κυβερνητικά - ιδεολογία ο κομμουνισμός στην Ελλάδα του 2017; Αν δούμε τα δεδομένα θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι μάλλον όχι, δεν είναι. Ίσως να έχουμε μια κυβέρνηση που θα ήθελε να ήταν - σχεδόν - κομμουνιστική αλλά, όπως πολλάκις έχει εξηγήσει σε όλους τους τόνους, ... είναι οι συνθήκες που δεν το επιτρέπουν (μια ιδιαιτέρως επανστατική η διαπίστωση αυτή, οφείλω να ομολογήσω).

Ακόμα μια φορά, δεν ξέρω αν πρέπει να κλάψω γελώντας ή να γελάσω κλαίγοντας (ερώτημα που συχνά ανακύπτει οποτεδήποτε σκέφτομαι τα πολιτικά πράγματα του τρόπου, την τόσο παρηκμασμένη δημόσια σφαίρα του).

Για την ώρα, ας προχωρήσουμε παρακάτω κοιτώντας προς την αριστερή αντιπολίτευση, μήπως βρούμε τελικά έναν γνήσιο εκφραστή της κομμουνιστικής ιδεολογίας, αφού αυτήν ξεκινήσαμε να εξετάζουμε στο άρθρο αυτό (αλλά και γιατί, πολλοί διατείνονται ότι η χώρα κυβερνάται από κομμουνιστές και εκείνοι πρέπει να μας σώσουν από αυτούς).

Στο ελληνικό κοινοβούλιο λοιπόν αριστερά της κυβερνήσεως θα βρει κανείς μόνο το Κόμμα του Λαού, το Κάπα Κάπα Έψιλον Εσωτερικού — Συγγνώμη, λάθος εκ παρορμήσεως, το ΚΚΕ 'σκέτο', ήθελα να πω. Έχουμε λοιπόν μια αληθινά κομμουνιστική αντιπολίτευση; Χμμ... Ας σκεφτούμε το εξής:

— Οι αληθινοί κομουνιστές, κάθε στιγμή αλλά πολύ περισσότερο σε περιόδους κρίσης, ένα από τα κύρια πράγματα που κάνουν είναι να ιδρύουν συνεταιρισμούς και μέσα από τη διαδικασία αυτή κοιτάνε στα μάτια την πρόκληση της οργάνωσης της παραγωγής, των εργασιακών σχέσεων και του μεριδίου του υποκειμένου στην υπεραξία της εργασίας του.

— Οι δήθεν κομουνιστές από την άλλη, εκείνοι που συνήθως τους λέμε «του γλυκού νερού», ενίοτε και «γιαλατζί», αυτό που κυρίως κάνουν είναι να οργανώνουν επαναστατικές εκδρομούλες στην Ομόνοια, με κουπόνι, Ριζοσπάστη και φραπεδάκι στο χέρι, συνήθως δε υπό την εργασιακή (δηλαδή, μισθολογική) κάλυψη «της σιγουριάς του δημοσίου». Που και που κάνουν βεβαίως και κανένα επαναστατικό post στα social media (παρότι στο trolling η αλήθεια είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αυτός που έφτασε σε δυσθεώρητα ύψη).

Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες περιοχές του κόσμου, έχουμε μείνει δυστυχώς με τους δήθεν. Οι αληθινοί μας άφησαν. Ιδιωτεύουν, στην καλύτερη περίπτωση, ή εγκατέλειψαν τον μάταιο κόσμο τούτο στη χειρότερη. Μιλάμε για μια αληθινά τραγική κατάσταση, όπου η επανάσταση, όπως είπαμε παραπάνω, εκφυλίστηκε σε έναν περίπατο στην Ομόνοια υπό τους ήχους της ντουντούκας, κουπόνι, Ριζοσπάστη και καφεδάκι. Ίσως και σουβλάκια μετά στο Μοναστηράκι ή ουζάκι κάπου στα Εξάρχεια.

Ο Χρόνης Μίσσιος θα είχε πράγματι  ατελείωτο υλικό για να γράψει σήμερα. Μιλάμε για την παρακμή της πολιτικής σε όλο της το μεγαλείο. Απογοήτευση πλήρης.

Ας μην υπάρχει βέβαια ψευδαίσθηση καμία: Τα ίδια και χειρότερα ισχύουν και στους, κατ' όνομα και μόνο, «φιλελεύθερους». Πήξαμε στους υποτιθέμενους θιασώτες του laissez faire, όπου όλως περιέργως κύριος πελάτης είναι το ελληνικό δημόσιο.

Γενικώς, πήξαμε στο δήθεν.

Η χώρα όμως έχει ανάγκη το αυθεντικό, η χώρα έχει ανάγκη την ειλικρίνεια, σε τελική ανάλυση η Ελλάδα έχει ανάγκη την αλήθεια. Μόνη λύση η ουσιαστική, αυθεντική επιστροφή στην πολιτική. Την πολιτική ως πρόγνωση, ως επιστήμη. Την πολιτική ως υπέρτατη τέχνη. 

Όσο δεν ανταποκρινόμαστε στην υποχρέωση της πολιτικής, εκχωρούμε τα δικαιώματα του πολίτη. Παύουμε να έχουμε πολιτισμό, δεν έχουμε πόλεις. Μένουμε μόνο με τη διάχυτη, σάπια παρακμή που βιώνουμε στην Ελλάδα και αλλού.

Ενα γράμμα στη Μαμά και στον Μπαμπά — Του Βασίλη Τσίγκου

Δημοσιεύτηκε από τον Βασίλη Τσίγκο στο Facebook στις 27/9/2017

 

27/09/2011. Μια ημερομηνία η οποία στάθηκε σταθμός στην έως τώρα ζωή μου. Ξαφνικά μπαίνοντας στην πατρική μας κατοικία στον Ασπροπυργο (με απορία πως δεν είχες κατέβεις να ανοίξεις ακομα το γραφείο, όπως έκανες καθε εργάσιμη) διαπιστώνω με τρόμο οτι κοιμάσαι. Κοιμάσαι όμως όχι για την βραδινή σου ανάπαυση, αλλά κοιμάσαι (με μια πολύ γλυκιά έκφραση στο πρόσωπο σου) για το μεγάλο ταξιδι που ολοι ξέρουμε οτι κάποια στιγμή θα κάνουμε, αλλα ποτέ, μα ποτέ δεν θελουμε να πιστέψουμε οτι θα συμβεί σε εμάς ή σε δικούς μας άνθρωπους.

Ξάφνου συνειδητοποιώ οτι η ζωή μου δεν θα είναι πια η ιδια. Δεν θα ξανακούσω την φωνή σου. Δεν θα είσαι εκεί, όπως ήσουν πάντοτε, είτε έκανα κάτι σωστό και με επιβράβευες ή έκανα κάτι λάθος και με τον τρόπο που μόνο εσυ ήξερες (δίχως να προσβάλλεις ή να μειώσεις τον συνομιλητή σου) μου έδινες να καταλάβω οτι πρέπει να το διορθώσω.

Η απώλεια δύσκολα διαχειρίσιμη διότι ήταν ξαφνική. Σε ενοχλούσε αφάνταστα που ο μπαμπάς είχε αρχίσει να ξεχνάει και θυμώνες με αυτό. Εγώ και ο Δημήτρης σου λέγαμε Μαμά μην στεναχωριέσαι, εμείς είμαστε εδώ και θα βοηθήσουμε τον μπαμπά. Θέλαμε εγώ και ο Δημήτρης να απολαύσετε αμφότεροι την ζωή σας ως συνταξιούχοι μετα απο απίστευτη κούραση που είχατε πέρασει, εσύ ως καθηγήτρια φιλόλογος - με πάθος για την εκπαίδευση - για 37 έτη συνεχόμενης διδασκαλιας και ο μπαμπάς ως Λογιστης στον ΑΣΠΡΟ από το 1948 και στο γραφείο του αργότερα.

Πηγαίναμε οικογενειακώς διακοπές καθε καλοκαιρι και αποτελούσαμε θέαμα για την ομήγυρη μας. Δυο αγόρια στα 30+ να συνοδεύουμε τους υπερηλίκους γονείς μας στις διακοπές τους. Εγώ και ο Δημήτρης όμως χαιρόμασταν παρα πολυ για αυτές τις μέρες που περναγαμε μαζί σας, ιδίως στα Χανιά της Κρήτης που περάσαμε τα 10 τελευταία καλοκαίρια έως την 27/09/2011. Ήταν για εμάς το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε για δυο ανθρώπους που μας προσέφεραν τα πάντα . Κυριολεκτικά τα πάντα . Η φωτογραφία σας απο το καλοκαιρι του 2010 στο παλιό λιμάνι των Χανίων ειναι ανεξίτηλα χαραγμένη στην μνήμη μας .

Φέτος, την 27/09/2017 ούτε ο μπαμπάς ειναι μαζί μας πια. Εδώ και λίγους μήνες ήρθε να σε βρει να είστε πάλι μαζί οπως ήσασταν απο το μακρινό 1975. Το τραπέζι στο παλιό λιμάνι των Χανίων ειναι άδειο πια . Ευτυχώς όμως εγώ και ο Δημήτρης είμαστε γεμάτοι με αυτά που μας διδάξατε. Σας ευχαριστούμε και τους δυο πάρα πολυ. Ειλικρινά και εκ βαθέων. Μακάρι να προσφέρω και εγώ στον Γιώργο και στη Βαλια και ο Δημήτρης μελλοντικά στα παιδιά του αυτά που κάνατε εσείς για εμάς. Και δεν μιλάω για τα υλικά αγαθά. Μιλάω για την αγάπη που μας δείξατε και το τι σημαίνει αγάπη στην πράξη. Μας λείπετε. Μας λείπετε υπερβολικά. Αλλα είμαστε ευτυχείς και πλήρεις με αυτά που μας δώσατε. Σας αγαπάμε. Να είστε χαμογελαστοί εκεί που είστε. Ναι, έχουμε προβλήματα εδώ, αλλα είμαστε υποχρεωμένοι να τα ξεπεράσουμε και θα τα ξεπεράσουμε.

Με πολλή πολλή αγάπη τα παιδιά σας, Βασίλης και Δημήτρης.

Απόλυτη σύμπλευση ΝΔ και ΚΚΕ

Διάβασα ότι πρόσφατα ο ΓΓ της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ παρέστη σε εγκαίνια μουσείου για τον Δημοκρατικό Στρατό.  Αφού ξεκαθαρίσω ότι σέβομαι και τιμώ στον μέγιστο βαθμό τους αγωνιστές του Δημοκρατικού Στράτου, δεν μπορώ να παρατηρήσω πως αν ζούσαν εκείνοι σήμερα μάλλον θα αποδοκίμαζαν έντονα τον σ. Κουτσούμπα. Γιατί; Διότι την ιστορική περίοδο που το ΚΚΕ χρειαζόταν στη χώρα περισσότερο από ποτέ, όταν έπρεπε να τεθεί στη βάση και την απόλυτη ουσία του το ζήτημα της παραγωγής στη χώρα, το κόμμα που θα έπρεπε να ήταν του λαού προτίμησε να πετάξει την μπάλα στην εξέδρα και να αρχίσει να μιλά για τον εμφύλιο και τις εξορίες.

Εκείνο όμως που προκαλεί ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον είναι η αρμονική σύμπλευση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην στρατηγική αυτή. Οι φωστήρες της ΝΔ έχουν φτάσει βλέπετε στο συμπέρασμα ότι το πρόβλημα είναι το "κυρίαρχο ιστορικό αφήγημα" για το τι συνέβη στη χώρα από το 1940 και μετά, αφήγημα που ως γνωστόν έχει οδηγήσει στην "ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς" και που λίγο πολύ αυτή είναι η αιτία όλων των δεινών του τόπου.

Αριστερή και δεξιά μπουρδολογία δηλαδή την στιγμή που η χώρα χρειάζεται περισσότερο από ποτέ τον καθαρό, επιστημονικό λόγο.

Η τακτική του ΚΚΕ και της ΝΔ δεν είναι άλλη από εκείνη της ποδοσφαιροποίησης της πολιτικής. Καθώς έχουμε (έχουν, για να ακριβολογούμε) πλήρη άγνοια για το δέον γενέσθαι στο σήμερα και το αύριο, καθώς δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του Λόγου, επιλέγουν (δραπετεύουν νομίζω είναι πιο σωστό) στο επίπεδο του μύθου.

Ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος συμφιλιώθηκε με τον Μάρκο Βαφειάδη πριν αρκετές δεκαετίες. Έδωσαν αμφότεροι το καλό παράδειγμα. Παράδειγμα που καλά θα κάνουν να ακολουθήσουν οι ηγεσίες της ΝΔ και του ΚΚΕ που θέλουν σήμερα να μας βάζουν τα τσακωνόμαστε για τα θέματα των παππούδων μας.

Ας μην υπάρχει καμία αμφιβολία: Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα σήμερα, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι να ενωθεί. Όσοι αναβιώνουν τα εμφύλια πάθη για αυτό που αντιλαμβάνονται ως πολιτικό τους όφελος, εγκληματούν κατά της χώρας και του λαού μας.

Φοβάμαι βέβαια πως αν ΚΚΕ και ΝΔ ακολουθήσουν το παράδειγμα του Καπετάν Μάρκου και του Στρατηγού Τσακαλώτου, θα φανεί η τρέχουσα γύμνια των ιδεών τους και θα αναιρεθεί ο ίδιος ο λόγος ύπαρξης τους. Έτσι, αδιαφορώντας για την πατρίδα και τον λαό, συνεχίζουν στην ποδοσφαιροποίηση της πολιτικής.

Ο χουλιγκανισμός λοιπόν που τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να παρατηρούμε να μην εκπλήσσει κανέναν. Είναι δυστυχώς το επόμενο στάδιο στο οποίο οδηγούν οι επιλογές αυτές.

Μα που είναι το κράτος;

Την περασμένη βδομάδα ενώ ήμουν σε σύντομες διακοπες στο όμορφο Άστρος Κυνουρίας, άκουσα σε μια συζήτηση ότι συμπολίτης μας οργισμένος διαμαρτυρόταν στην τηλεόραση κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στην Αττική κι ενώ κινδύνευε το σπίτι του να καεί. Μάλιστα, με έμφαση αναρωτιόταν: "Που είναι το κράτος;".

Μάλιστα. Που είναι το κράτος.

Άκουσα ακόμα ότι κάποιος του απάντησε δηκτικά ότι "το κράτος είναι εκεί που ήταν κι όταν έχτιζες το σπίτι αυτό" υπονοώντας πως ήταν αυθαίρετο.

Προφανώς δεν έχω ιδέα για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Θα μπορούσε το σπίτι αυτό να έχει χτιστεί με τρόπο νόμιμο και ηθικό και ο εν λόγω συμπολίτης μας να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση όσον αφορά την τήρηση των υποχρεώσεών του προς το κοινωικό σύνολο. Θα μπορούσε με άλλα λόγια να αποτελεί μια ακραία εξαίρεση.

Ακραία εξαίρεση διότι ο κανόνας είναι πολύ συγκεκριμένος: Πολλοί από εμάς συχνά εξανίστανται και αναρωτιόνται "που είναι το κράτος;". Νομίζω οι περισσότεροι θα έχουμε βρεθεί σε τέτοιες περιπτώσεις - εάν δεν ήμαστε εμείς οι ίδιοι που αναρωτιόμασταν...

Ας δούμε λοιπόν που είναι το κράτος:

• Το κράτος είναι εκεί που πούλησες ένα προϊόν χωρίς απόδειξη "επειδή διαφορετικά στα παίρνει όλα η εφορία"
• Το κράτος είναι εκεί που αγόρασες ένα προϊόν χωρίς απόδειξη "διότι δεν σου φτάνουν τα χρήματα που βγάζεις για να ζήσεις"
• Το κράτος είναι στην ψήφο που "έδωσες" σε κάποιον πολιτικό για να "τακτοποιήσει το παιδί σου" καθώς ήταν κάτι που "το δικαιούσουν"
• Το κράτος ήταν εκεί που αδιαφόρησες για όσα συμβαίνουν στην πατρίδα σου και με ύφος έλεγες "δεν ασχολούμαι με την πολιτική"
• Το κράτος ήταν εκεί που έχτιζες το αυθαίρετό σου, εκεί που 'άλλαζες' την 'χρήση γης' του οικοπέδου σου, εκεί που 'έκλεινες' τον ημιυπαίθριό σου
• Το κράτος ήταν εκεί που 'έσβηνες' την κλήση για τη ζώνη ασφαλείας ή το παράνομο παρκάρισμα
• Το κράτος ήταν εκεί που 'έδινες ένα χαρτζιλίκι' στον εφοριακό που σε έλεγχε, ώστε να μειωθεί το ποσό που θα πλήρωνες στο δημόσιο
• Το κράτος ήταν εκεί που εσύ εξεβίαζες τον πολίτη για να έχεις μαύρα και αφορολόγητα έσοδα, είτε είσαι ο εφοριακός της παραπάνω περίπτωσης, ή δικαστής, ή γιατρός με φακελάκι, ή υπάλληλος της πολεοδομίας ή του δασαρχείου και τόσες άλλες περιπτώσεις
• Το κράτος είναι στα σκουπίδια που άφησες στην παραλία, στο τσιγάρο που πέταξες στο πεζοδρόμιο
• Το κράτος είναι στο κατάστημα εστίασης που ο πελάτης ρωτάει "καπνίζουν μέσα στο κατάστημα" και ο υπεύθυνος απαντά "μην ανησυχείτε, βεβαίως και καπνίζουν"

Η λίστα είναι πραγματικά ατελείωτη. Με λίγη φαντασία θα μπορούσε να γραφτεί βιβλίο ολόκληρο με 'τοποθεσίες' που βρίσκεται το κράτος.

Δυστυχώς όμως το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο.

Η ορθή απάντηση στην ερώτηση "μα που είναι το κράτος;" είναι πως βρίσκεται μέσα στον καθένα από εμάς, στη βαθιά ριζωμένη αντίληψη πως το κράτος είναι κάτι ξένο που σκοπό έχει το κακό μας και εμείς πρέπει να προστατευτούμε από αυτό, ή για να ακριβολογούμε, να ζούμε με αυτό παθαίνοντας τη μικρότερη δυνατή ζημιά.

Πολλοί λένε πως αυτό είναι ένα κατάλοιπο της τουρκοκρατίας. Δεν γνωρίζω καθώς ούτε ιστορικός είμαι, ούτε κοινωνιολόγος, ούτε ψυχολόγος. Το βλέπω όμως παντού, ότι το κράτος μας το θεωρούμε ξένο.

Εκεί είναι λοιπόν που πρέπει να δώσουμε όλη μας την προσοχή: Να κατανοήσουμε σε βάθος ότι το κράτος είναι δικό μας. Τότε ίσως πάψουμε συλλογικά να εγκληματούμε εναντίον του και ίσως κι εκείνο να μπορέσει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Είναι όμως παράλογο να περιμένουμε σοβαρές υπηρεσίες από έναν οργανισμό τον οποίο κατακλέβουμε σε καθημερινή βάση.

Κλείνω με μια δυσάρεστη μα δυστυχώς αληθινή παρατήρηση: Στο σημερινό περιβάλλον το να είναι κανείς μέλος της μικρής μειοψηφίας που δεν κατακλέβει το κράτος, περιέργως αλλά πολύ αληθινά δεν του δίνει το δικαίωμα να διαμαρτύρεται όταν εκείνο δεν λειτουργεί σωστά! Το καθήκον του Πολίτη δεν εξαντλείται βλέπετε στην τήρηση των αυστηρά δικών του υποχρεώσεων αλλά εκτείνεται στο να μεριμνά ώστε το κοινωνικό σύνολο να καλύπτει τις υποχρεώσεις του - - έτσι ώστε το κράτος εν τέλει να μπορεί να λειτουργήσει.

Τρόπος άλλος για να συμβεί αυτό πέραν της ενεργού πολιτικής δραστηριοποίησης, δεν γνωρίζω να υπάρχει.