Διαδίκτυο, ψηφιακή ελευθερία και άμεση δημοκρατία

Το Δημοκρατικό Πολίτευμα στις πρώτες του μορφές είχε το φαινόμενο της αμεσότητας. Ολοι οι πολίτες μπορούσαν να συμμετέχουν στις διαδικασίες της δημοκρατίας, ενώ η ενημέρωση και η ανταλλαγή απόψεων ελάμβαναν χώρα με τον απλούστερο δυνατό τρόπο: άμεση συνομιλία μεταξύ των ενδιαφερομένων.

Η εξέλιξη των κρατών και των κοινωνιών κατέστησε το μοντέλο της Αμεσης Δημοκρατίας μη λειτουργικό, για πολλούς λόγους. Κυριότερος, ίσως, εξ αυτών ήταν η αδυναμία ταυτόχρονης συνεύρεσης όλων των πολιτών, καθώς και η δυσκολία στην ανταλλαγή απόψεων μεταξύ τους, μόλις ο αριθμός των πολιτών ξεπέρασε τις δεκάδες χιλιάδες. Ετσι οδηγηθήκαμε στην έμμεσηή, όπως καθιερώθηκε, αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Η εμπειρία που βιώνει καθένας μας στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία -και εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως το δημοκρατικό πολίτευμα στην Ελλάδα του 2006 δουλεύει γενικώς «καλά»- δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική. Οι πολίτες διαμορφώνουν γνώμη βάσει της πληροφόρησης που λαμβάνουν. Τα «παραδοσιακά» μέσα ενημέρωσης είναι λίγα και κεντρικά ελεγχόμενα. Απαιτούν επίσης μεγάλα κεφάλαια για να λειοτυργήσουν. Ετσι, η πληροφορία φτάνει στον τελικό αποδέκτη της «φιλτραρισμένη». Και πολλά μπορεί να πει κανείς -όχι απαραίτητα ιδιαιτέρως κολακευτικά- για την ποιότητα και τα κίνητρα των «φίλτρων». Πολύ περισσότερο, η ροή της πληροφορίας είναι μόνοδρομη. Ακούμε και βλέπουμε. Δεν μπορούμε όμως να απαντήσουμε. Στον τηλεοπτικό, ραδιοφωνικό ή και έντυπο λόγο δεν υφίσταται ουσιαστικός αντίλογος.

Η κατάσταση αυτή, πρώτη φορά έπειτα από εκατοντάδες -αν όχι χιλιάδες- χρόνια ενδέχεται να αλλάξει με την εκρητική εξέλιξη του Διαδικτύου και τη σύγκλιση των τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Οι «τεχνικές» και «πρακτικές» δυσκολίες που επέβαλαν -ή χρησιμοποιήθηκαν ως δικαιολογίες για το σκοπό αυτό- την επιβολή της έμμεσης δημοκρατίας, φαίνεται πως σύντομα θα αρθούν οριστικά. Με τη χρήση των νέων διαδικτυακών τεχνολογιών κάθε πολίτης μπορεί να έχει αμφίδρομη συμμετοχή στην ενημέρωση και την πληροφόρηση. Τα «φίλτρα» για τα οποία μιλήσαμε παραπάνω καθίστανται αναποτελεσματικά και παρέχεται πλέον η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία.

Αυτή η κατάσταση όμως -πριν ακόμα συζητήσουμε για το αν θα αξιοποιηθεί προς όφελος της δημοκρατίας μας- θα συνεχίσει να υφίσταται στο μέλλον; Ή μήπως οι δυνάμεις εκείνες που επέβαλαν «φίλτρα» στην έντυπη και την αναλογική ενημέρωση επιχειρήσουν να θέσουν και «ψηφιακά φίλτρα»;

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι η κατάσταση που περιγράψαμε παραπάνω δεν είναι θεωρητική, αλλά αποτελεί σήμερα την αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Επί παραδείγματι, για τον πρόσφατο πόλεμο του Ιράκ μπορούσε κανείς να βρει ανεξάρτητες πηγές πληροφόρησης στο Διαδίκτυο που μετέφεραν μια πολύ διαφορετική εικόνα από εκείνη των τηλεοπτικών μέσων.

Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι εάν η κατάσταση αυτή θα ενισχυθεί ποιοτικά και ποσοτικά ή αν αποτελεί μια παροδική μεταβατική κατάσταση.Εχουν τεθεί από διαφόρους ζητήματα που αφορούν την αξιοπιστία των ανεξάρτητων διαδικτυακών πηγών ενημέρωσης. Ακόμα περισσότερο έχει υποστηριχθεί ότι πολλές φορές αναμεταδίδουν ανεξέλεγκτα πληροφορίες που βλάπτουν συμφέροντα, είτε εθνικά ή εμπορικά. Επιπλέον, γίνεται συχνά συσχέτιση με τα θέματα ευαίσθητου περιεχομένου για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδας, όπως εκείνο της παιδικής πορνογραφίας.Με το σκεπτικό αυτό επιχειρείται η εισαγωγή «μέτρων περιορισμού» της πρόσβασης στο Διαδίκτυο, καθώς επίσης και η κατάργηση της ανωνυμίας, η οποία αποτέλεσε βασικό παράγοντα στην ανάπτυξη των ανεξάρτητων πηγών πληροφόρησης.

Καταλήγουμε λοιπόν σε διλήμματα του τύπου: «Προτιμώ να ζω με τον κίνδυνο της παιδικής πορνογραφίας ή να έχω τις ανεξέρτητες και αμφίδρομες διαδικτυακές πηγές πληροφόρησης;». Αναμφισβήτητα, κάποια από τα προβλήματα αυτά έχουν πραγματική βάση. Πράγματι, υπάρχουν πληθυσμιακές ομάδες -ιδιαίτερα τα παιδιά- για τα οποία η πλοήγηση στο Διαδίκτυο είναι ταυτόχρονα εκπαίδευση και ενημέρωση. Η προσπάθεια δημιουργίας τεχνοφοβίας και πανικού όμως είναι μάλλον ύποπτη και δεν έχει ξεκάθαρα κίνητρα.

Οι εξελίξεις στις τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, κυρίως στον τομέα της Διαχείρισης Εμπιστοσύνης - Trust Management, θα δώσουν σύντομα τα απαιτούμενα εργαλεία για την αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών. Επιπλέον, με την προώθηση του ψηφιακού αλφαβητισμού εκλείπουν πολλά φαινόμενα κακής χρήσης των νέων μέσων.

Το ζήτημα λοιπόν καταλήγει να είναι πολιτικό και κοινωνικό, όχι τεχνολογικό. Οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής επιτρέπουν, πρώτη φορά στη σύγχρονη εποχή, τη λειτουργία της άμεσης δημοκρατίας. Οι πολίτες μπορούν να ενημερώνονται από πολλές ανεξάρτητες πηγές, μπορούν να ενημερώνουν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις δίχως χρονικούς και γεωγραφικούς περιορισμούς.Ακόμα περισσότερο, η τεχνολογία των ΤΠΕ μπορεί και λύνει ένα μέχρι πρότινος άλυτο ζήτημα: εκείνο της υπερπληροφόρησης. Με το βομβαρδισμό τηλεοπτικών/ραδιοφωνικών προγραμμάτων και την πληθώρα εντύπων, καταλήγαμε όλοι εν τέλει να μη λαμβάναμε τις πληροφορίες και την ενημέρωση που επιθυμούσαμε. Αντίθετα, με τη χρήση των νέων μέσων πληροφόρησης και ενημέρωσης μπορούμε να έχουμε προσωποποιημένη και επιλεκτική αυτόματη πρόσβαση στο περιεχόμενο της επιλογής μας, διατηρώντας ταυτόχρονα την ευελιξία πρόσβασης και σε όλο το υπόλοιπο ενημερωτικό υλικό.

Η τεράστια επιτυχία του Διαδικτύου βασίστηκε στην κατανεμημένη, αποκεντρωμένη και ανεξάρτητη υποδομή και λειτουργία του. Η δυνατότητα της ανώνυμης πρόσβασης ήταν ένα ακόμα καθοριστικό στοιχείο επιτυχίας. Προσπάθειες για κεντρικό έλεγχο των Διαδικτυακών Υπηρεσιών μάλλον στοχεύουν στην κατάργηση των δυνατοτήτων ελεύθερης και αμφίδρομης πληροφόρησης παρά στην καταπολέμηση των -υπαρκτών- ζητημάτων ευαίσθητου περιεχομένου, για τα οποία εξάλλου η ίδια η τεχνολογία πρόκειται να προσφέρει αξιόπιστες λύσεις στο άμεσο μέλλον.

Με ένα κεντρικά ελεγχόμενο και υποχρεωτικώς επώνυμο Διαδίκτυο, η άμεση δημοκρατία θα παραμείνει ουτοπία.