Από τη σημερινή πορεία του Πολυτεχνείου

​Αν ένα πράγμα το λέει το σύνθημα σωστά είναι ότι πράγματι «οι επαναστάσεις δεν μπαίνουν σε μουσεία». 

Τι σημαίνει άραγε σήμερα, τον Νοέμβρη του 2025, το να εμπνέεσαι από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και το Πολυτεχνείο; 

Σίγουρα οι άνθρωποι αυτοί θα απεχθάνονταν την «ειδωλολατρεία» που αναπτύχθηκε. Οπως έλεγε και ο δάσκαλος Μιχάλης Χαραλαμπίδης, «δεν αρκεί να ήσουν δημοκράτης το ‘73, πρέπει να είσαι και σήμερα».

Ποιος να είναι άραγε σήμερα αυτός ο δρόμος; 

Μόνο αν συνομιλήσουμε με αυθεντικότητα, θάρρος και ειλικρίνεια θα μπορέσουμε να τον βρούμε.

Το σημερινό μου συμπέρασμα είναι πολύ συγκεκριμένο:

Έστω και 5 λεπτά σε μια πορεία είναι αναζωογονητικά. Όσο υπάρχει κόσμος που κατεβαίνει στους δρόμους, ακόμα και με ένα θολό «γιατί», υπάρχει ελπίδα. 

Προς την επαναφορά του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας

Έγινε γνωστό σήμερα μέσα από δημοσίευμα του Απόστολου Λακασά στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ότι δρομολογείται η δημιουργία ενός νέου, ενιαίου Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας, που θα συγκεντρώσει τις σήμερα διάσπαρτες αρμοδιότητες και θα δημιουργήσει ένα συνεκτικότερο, διαφανές και αποτελεσματικό οικοσύστημα Έρευνας και Καινοτομίας.

Οι πολιτικές μου θέσεις και συγκεκριμένα η αξιολόγησή μου για την τωρινή κυβέρνηση της χώρας είναι γνωστές. Νιώθω όμως την ανάγκη να σημειώσω πως η κίνηση αυτή είναι στη σωστή κατεύθυνση και πρέπει να επικροτηθεί απ’ όσους νοιάζονται για τη χώρα. 

Για να είμαι απόλυτα σαφής, η κίνηση που επικροτώ είναι η επαναφορά της ευθύνης για την έρευνα και την τεχνολογία σε επίπεδο Υπουργείου. Αυτό είναι πραγματικά πάρα πολύ σωστό. Αντίθετα, διατηρώ επιφυλάξεις για τη σύγχυση μεταξύ έρευνας και καινοτομίας. Η καινοτομία είναι κάτι που μπορεί να υπάρξει και χωρίς την υψηλή τεχνολογία, οπότε πρέπει να αντιμετωπιστεί ευρύτερα. Τέλος, παρότι κατανοώ το σκεπτικό, παραμένω επιφυλακτικός για την ένταξη της ανώτατης εκπαίδευσης στον ίδιο φορέα με τα ερευνητικά εργαστήρια.

Θα ήθελα ακόμα να σημειώσω το εξής: Διάβαζα πρόσφατα το βιβλίο του Καθηγητή Ιάκωβου Βαςάλου, συνιδρυτή του ΙΤΕ και ιδρυτή του ΕΚΕΤΑ, με τίτλο «Περιπέτειες Έρευνας στην Ελλάδα».  Σε μεγάλο βαθμό προκιπτει πως ό,τι καλό έγινε μεταπολιτευτικά στη χώρα στην έρευνα, την καινοτομία και στην τεχνολογία ανάγεται στην ίδρυση του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας το 1982, στο σχετικό όραμα του Ανδρέα Παπανδρέου και σε έναν εμπνευσμένο υπουργό, τον Καθηγητή Γιώργο Λιάνη (όχι, δεν πρόκειται για τον δημοσιογράφο). Οποίον τον ενδιαφέρει η ιστορία πέρα από τα κλισέ και τα στερεότυπα, να κάνει την έρευνα του και νομίζω θα συμφωνήσει με την παραπάνω αξιολόγηση. 

Δυστυχώς εκείνο το βήμα πρωτοπορίας είχε μικρό ορίζοντα. Το υπουργείο τρία χρόνια αργότερα μετατράπηκε — δηλαδή, υποβαθμίστηκε — σε Γενική Γραμματεία και τη συνέχεια την γνωρίζουμε όλοι. 

Μακάρι το νέο εγχείρημα να συγκροτηθεί σωστά και, το κυριότερο, να αγκαλιαστεί απ’ όλους. Η σημασία του είναι υπαρξιακή. Οι επόμενες κυβερνήσεις πρέπει να το υποστηρίξουν όσο και η τωρινή που το δημιουργεί. 

Όταν η ικανότητα και οι πόροι δεν αρκούν: Μαθήματα από τη φούσκα των DotCom στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

​Από τα πρώτα μου βήματα στην επιχειρηματικότητα, πριν από δυόμισι δεκαετίες, θυμάμαι καλά τη γεύση της υπερβολικής σιγουριάς. Είχαμε πάθος, ταλέντο, όνειρο. Η ομάδα ικανή, οι άνθρωποι εξαιρετικοί, η δουλειά ατέλειωτη. Κι όμως —κάποιες φορές— το αποτέλεσμα ήταν αποτυχία.

Όχι από έλλειψη προσπάθειας· αλλά από λάθος προσανατολισμό.

Το ίδιο συνέβη σε μια ολόκληρη γενιά επιχειρηματιών την εποχή της «φούσκας των DotCom». Υπήρχαν τότε συναρπαστικά μυαλά, μεγάλες ιδέες, άφθονα κεφάλαια. Στα χαρτιά, όλα έδειχναν πως οδηγούσαν σε μια νέα εποχή ευημερίας. Στην πράξη, πολλοί οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Χάθηκαν πολλά χρήματα, οι καριέρες χιλιάδων ανθρώπων έκαναν ένα μεγάλο πισωγύρισμα.

Βλέπω ξανά το ίδιο σκηνικό να στήνεται σήμερα — με αφορμή την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Και αυτή τη φορά ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος. Γιατί η AI μάς δίνει μια απίστευτη δύναμη: μπορούμε να δημιουργούμε πιο γρήγορα από ποτέ. Ιδέες, πρωτότυπα, προϊόντα — όλα παράγονται σε ρυθμούς που πριν λίγα χρόνια θα θεωρούσαμε αδιανόητους.

Όμως αυτό κρύβει και τον μεγάλο κίνδυνο: να κατευθύνουμε αυτή την ταχύτητα προς τη λάθος κατεύθυνση.

Έχω ζήσει τέτοιες στιγμές. Να δουλεύουμε μήνες σε κάτι που αγαπάμε, να επενδύουμε χρόνο, ενέργεια, χρήμα — και ξαφνικά να καταλαβαίνουμε ότι χτίζαμε κάτι που ο κόσμος δεν χρειαζόταν. Είναι από τις πιο δύσκολες αλήθειες στην επιχειρηματικότητα. Σε ταπεινώνει, αλλά σε ωριμάζει.

Από εκεί έμαθα πως πριν από όλα χρειάζεται μια νοοτροπία: καθαρότητα, ταπεινότητα, διάθεση να αμφισβητήσεις τον εαυτό σου.

Μετά χρειάζεται ο τρόπος δουλειάς. Όχι περίπλοκες μεθοδολογίες· απλά πράγματα:

— να δοκιμάζεις γρήγορα,

— να ακούς προσεκτικά,

— να αλλάζεις όταν πρέπει.

Μικρά βήματα, γρήγορη μάθηση, συνεχής επαφή με τον άνθρωπο που θα χρησιμοποιήσει αυτό που φτιάχνεις. Αυτή η φιλοσοφία —την οποία αργότερα ονόμασαν Lean Startup— έγινε για μένα μια σταθερή πυξίδα.

Και εδώ έρχεται η όμορφη αντίφαση της εποχής: η AI που μας δίνει υπερβολική ταχύτητα, μπορεί ταυτόχρονα να μας προστατέψει. Μπορεί να μας δείξει τι αξίζει να φτιαχτεί, όχι μόνο πώς να το φτιάξουμε. Να αναδείξει ανάγκες, να φωτίσει ευκαιρίες, να αποκαλύψει μοτίβα που δεν βλέπουμε με γυμνό μάτι.

Αν τη χρησιμοποιήσουμε με σύνεση, μπορεί να γίνει ο πιο πιστός μας σύμμαχος.

Για αυτό πιστεύω ότι η επόμενη δεκαετία δεν θα ανήκει στους πιο βιαστικούς.

Θα ανήκει σε αυτούς που δουλεύουν με συνείδηση, με αλήθεια, με προσανατολισμό. Σε όσους συνδυάζουν τη δύναμη της τεχνολογίας με την ανθρώπινη κρίση. Σε όσους παραμένουν κοντά στον άνθρωπο — όχι στο hype.

Το μέλλον είναι ανοιχτό και γεμάτο δυνατότητες. Ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Ας δημιουργήσουμε με κατεύθυνση, με ουσία, με τόλμη. Και κυρίως, ας θυμηθούμε κάτι απλό: 

Η ταχύτητα είναι χρήσιμη μόνο όταν ξέρεις προς τα πού πας.

Αδήριτη ανάγκη για την επανίδρυση της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων - Ένα κάλεσμα προς τους νέους δημιουργούς

Το καλοκαίρι του 2011, σε μια στιγμή μεγάλης συλλογικής έμπνευσης, περισσότεροι από εκατόν πενήντα άνθρωποι ανταποκρίθηκαν σε ένα δημόσιο κάλεσμα και συμμετείχαν στις ιδρυτικές συναντήσεις της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων (ΕΕΝΕ), που πραγματοποιήθηκαν στο αμφιθέατρο της ΓΣΕΒΕΕ στην Αθήνα.

Η προσπάθεια αυτή προφανώς δεν γεννήθηκε εν κενώ. Προέκυψε σαν ωρίμανση της πρωτοβουλίας "One Hundred Startups" η οποία οργάνωσε τρεις φορές το Greek Startup Forum, φέρνοντας μαζί ιδρυτές, επενδυτές, ερευνητές, δημοσιογράφους και διάφορους άλλους παραγωγικούς φορείς που ενδιαφέρονταν για το φαινόμενο της νεοφυούς επιχειρηματικότητας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν μια εποχή βαθιάς κρίσης και ανασφάλειας, μα και μιας σπάνιας ευκαιρίας για δημιουργία. Τότε, για πρώτη φορά, ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας συνειδητοποίησε ότι η χώρα χρειαζόταν —και εξακολουθεί να χρειάζεται— ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο επιχειρηματικής ανάπτυξης. Το παλιό μοντέλο, χτισμένο πάνω στην κρατική εξάρτηση και την εσωστρέφεια, είχε καταρρεύσει αφήνοντας πίσω του οικονομική και ηθική ερήμωση.

Η ΕΕΝΕ γεννήθηκε ως απάντηση σε αυτή την ανάγκη. Και δεν ήταν μόνο ελληνική πρωτοπορία. Ήταν από τις πρώτες προσπάθειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο να οργανωθεί η φωνή των νέων, καινοτόμων επιχειρηματιών. Μόνο το German Startups Association είχε προηγηθεί, ενώ δεκάδες άλλοι φορείς ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια.

Είναι χαρακτηριστικό πως η ίδια η έκφραση «νεοφυής επιχείρηση» καθιερώθηκε μέσα από εκείνη τη διαδικασία· εμπνευστής της ήταν ο ιδρυτικός γενικός γραμματέας της Ένωσης, δικηγόρος Γιώργος Παπαδόπουλος. Ήταν μια εποχή όπου όλα έπρεπε να ειπωθούν για πρώτη φορά — να οριστούν, να αποκτήσουν σχήμα και περιεχόμενο.

Η ΕΕΝΕ είχε το θάρρος να διατυπώσει έναν σαφή ορισμό: νεοφυής είναι μια επιχείρηση νέα, αυτόνομη —όχι προϊόν κληρονομικού ή ταξικού προνομίου, ούτε κρατικής εξάρτησης— καινοτόμος και με προοπτική δυναμικής ανάπτυξης. Να είναι δηλαδή μια επιχείρηση μεγάλων οριζόντων. Αυτή η τρίτη προϋπόθεση ήταν η καρδιά του ορισμού, γιατί ανέδειξε τον πυρήνα της νεοφυούς επιχειρηματικότητας: τη φιλοδοξία να μεγαλώσει, να παράξει αξία και να σταθεί διεθνώς.

Παράλληλα, η Ένωση είχε τη διορατικότητα να χαρτογραφήσει πέντε στρατηγικούς τομείς για την ανάπτυξη των startups στην Ελλάδα: τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, τουρισμό, πολιτισμό, αγροδιατροφική επιχειρηματικότητα, ενέργεια και μεταφορές — με έμφαση στις καθαρές μορφές και τη ναυτιλία. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως μια ομάδα εθελοντών, χωρίς χρηματοδότηση, κατέληξε τότε σε συμπεράσματα πιο καθαρά και ουσιαστικά από μελέτες εκατομμυρίων ευρώ που ακολούθησαν.

Το όραμα της ΕΕΝΕ ήταν ξεκάθαρο: να υπάρξει ένας ανοιχτός, συλλογικός και αντιπροσωπευτικός φορέας των startups, από τα startups και για τα startups. Ένας οργανισμός που θα ανήκει στους ίδιους τους δημιουργούς του, που θα εκφράζει τις ανάγκες και τις αξίες της νέας επιχειρηματικότητας — της επιχειρηματικότητας που βασίζεται στη γνώση, στην καινοτομία και στην εξωστρέφεια, όχι στην εύνοια και στις “γνωριμίες”.

Η ΕΕΝΕ ήταν η πρώτη που είπε με σαφήνεια πως η αντίληψη της επιχειρηματικότητας ως μιας ευνοιοκρατικής εμπορικής σχέσης με το κράτος είναι στον πυρήνα του οικονομικού προβλήματος της χώρας. Πρότεινε ένα νέο μοντέλο, την οικονομίας της συνεργασίας, της γνώσης και της δημιουργικότητας και κάλεσε κάθε δημιουργό να ενταχθεί στο νέο αυτό κίνημα.

Το δίδαγμα της πρώτης εμπειρίας

Από την πρώτη εμπειρία της ΕΕΝΕ προκύπτει και ένα σημαντικό δίδαγμα. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις είναι, από τη φύση τους, εφήμερες: ζουν καθημερινά υπό πίεση, παλεύοντας για επιβίωση, ανάπτυξη και χρηματοδότηση. Συχνά οι άνθρωποι που τις δημιουργούν δεν είχαν —και δεν έχουν ούτε σήμερα— τον χρόνο να συνεισφέρουν όσο θα ήθελαν σε συλλογικές προσπάθειες, παρότι το επιθυμούν. Όμως αυτή η πραγματικότητα έχει πλέον αλλάξει.

Ο αριθμός των ελληνικών startups έχει πολλαπλασιαστεί, και μαζί του έχει αυξηθεί ο βαθμός ωριμότητας και συνειδητοποίησης. Υπάρχει σήμερα κρίσιμη μάζα ανθρώπων που μπορούν να διαθέσουν τον χρόνο, την ενέργεια και την προσοχή που χρειάζεται, ώστε η Ελληνική Ένωση Νεοφυών Επιχειρήσεων να επιτύχει πραγματικά τους σκοπούς της.

Και κάτι ακόμη: παρότι η νέα Ένωση θα θελήσει να συνεργαστεί με κρατικούς και θεσμικούς φορείς όπως το Elevate Greece και άλλες σχετικές πρωτοβουλίες, έχει τεράστια σημασία η αντιπροσωπευτικότητα, η διαφάνεια και η ενεργός συμμετοχή. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρχει ένας συλλογικός φορέας που εκφράζει αυθεντικά την κοινότητα — και όχι συμφέροντα τρίτων.

Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον πως η πιο επιτυχημένη δράση της ΕΕΝΕ ήταν οι συναντήσεις «Είμαι - Κάνω - Θέλω», όπου οι ιδρυτές και τα στελέχη νεοφυών επιχειρήσεων μπορούσαν να συζητήσουν αδιαμεσολάβητα και ισότιμα, να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον χωρίς προϋποθέσεις και να καλλιεργήσουν στην πράξη την κουλτούρα της συνεργασίας που τόσο λείπει από το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον.

Η ώρα της επανίδρυσης

Η παραδοσιακή επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, ιδιαίτερα οι μεγάλες και κρατικοεξαρτημένες επιχειρήσεις, παρέμειναν —και παραμένουν— καχύποπτες απέναντι στις νεοφυείς. Όμως η ουσία είναι απλή: οι startups είναι η ελπίδα για έναν νέο τύπο ελληνικής οικονομίας· μια οικονομία ανοιχτή, δίκαιη, δημιουργική, με πραγματική διεθνή προοπτική.

Γι’ αυτό και πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να ξαναδώσουμε ζωή σε εκείνη την πρωτοβουλία του 2011 — όχι με νοσταλγία, αλλά με πίστη στο μέλλον.

Ως ένας από τους ιδρυτές και πρώτος πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Νεοφυών Επιχειρήσεων, αισθάνομαι πως έχω την ευθύνη να αναλάβω την πρωτοβουλία για τη σύγκληση μιας ανοιχτής γενικής συνέλευσης επανίδρυσης. Μιας διαδικασίας ανοιχτής, δημοκρατικής, διαφανούς και συμμετοχικής, που θα ανήκει εξ ολοκλήρου στα μέλη της.

Η δική μου αποστολή περιορίζεται στο να διευκολύνω τη γέννηση ενός οργανισμού που δεν θα μου ανήκει, ούτε θα με περιλαμβάνει. Έναν οργανισμό με δική του υπόσταση, με αυτονομία, με ήθος και θεσμική συνέχεια.

Σκοπός μου δεν είναι να επιστρέψω στο παρελθόν, αλλά να βοηθήσω να χτιστεί κάτι νέο, συλλογικό και ώριμο — η φωνή της νεοφυούς επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.

Κάλεσμα συμμετοχής

Καλώ, λοιπόν, όλες και όλους τους ιδρυτές και συνιδρυτές των ελληνικών startups να συμμετάσχουν στον διάλογο για την επανίδρυση της ΕΕΝΕ. 

Όποιος ή όποια έχει άποψη, προβληματισμό ή ιδέα για το πώς πρέπει να διαμορφωθεί αυτός ο νέος οργανισμός, παρακαλώ ας μη διστάσει να επικοινωνήσει μαζί μου.

Το επόμενο βήμα θα είναι να οριστεί ο τόπος και ο χρόνος της Γενικής Συνέλευσης Επανίδρυσης.

Όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να επικοινωνήσουν είτε μέσω της φόρμας επικοινωνίας του ιστολογίου μου, είτε απευθείας μέσω του LinkedIn.

Αυτό που χρειάζεται σήμερα το ελληνικό οικοσύστημα δεν είναι ένας ακόμη φορέας. Είναι ένας θεσμός αυτοπεποίθησης, συμμετοχής, αντιπροσωπευτικότητας, διαφάνειας και ενότητας — ένας οργανισμός που θα μας επιτρέψει να ορίσουμε συλλογικά το μέλλον μας.

Η στιγμή είναι τώρα.

Ας την αξιοποιήσουμε με αποφασιστικότητα, αισιοδοξία και πίστη στις δυνάμεις μας.

Η Κοιτίδα της Επιστήμης Υπολογιστών στην Ελλάδα

Τα σύμβολα λένε πολλά για έναν οργανισμό. Δεν είναι απλώς διακοσμητικά στοιχεία, αλλά αντανάκλαση της βαθύτερης κουλτούρας και των αξιών του. Βλέποντας στον τοίχο της κεντρικής αίθουσας του Τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης τις μορφές του Alan Turing και της Ada Lovelace, ένιωσα πως η επιλογή αυτή συμπυκνώνει ό,τι καλύτερο αντιπροσωπεύει το Τμήμα: σεβασμό στην επιστήμη, ιστορική αυτογνωσία και ανοιχτό πνεύμα.

Ο Turing, ο άνθρωπος που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Πληροφορικής και συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη κατά του ναζισμού, και η Lovelace, κόρη του Λόρδου Βύρωνα και πρώτη που συνέλαβε την έννοια του προγράμματος για μηχανή υπολογισμού, εκπροσωπούν μαζί τη δημιουργική σύνθεση λογικής και φαντασίας. Εκείνος, ο αυστηρός στοχαστής της μηχανικής νοημοσύνης· εκείνη, η οραματίστρια που διείδε την ποίηση μέσα στους αλγορίθμους.

Δεν είναι τυχαίο που ένα ελληνικό πανεπιστήμιο επέλεξε να τιμήσει ακριβώς αυτούς τους δύο. Με αυτή την εικόνα, το Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης δεν τιμά μόνο δύο κορυφαίους επιστήμονες, αλλά και την ίδια την έννοια της επιστημονικής περιέργειας, της ελευθερίας της σκέψης και της πνευματικής ισότητας. Και αυτό, πράγματι, είναι ένας από τους λόγους που το καθιστούν το κορυφαίο στο είδος του στη χώρα μας.

Η σκιά της οπλοκατοχής στην Κρήτη

Συχνά λέω στους φίλους μου πως ‘είμαι Αρβανίτης στο αίμα και Κρητικός στο πνεύμα’. Τα φοιτητικά μου χρόνια στο Ηράκλειο με επηρέασαν καθοριστικά, θα έλεγα ότι διαμόρφωσαν την προσωπικότητα μου. Η Κρήτη έχει ένα μεγαλείο που κάθε άνθρωπος οφείλει να γνωρίσει.

Όπως οτιδήποτε στον κόσμο μας η Κρήτη έχει κι αυτή δύο πρόσωπα, ένα φωτεινό και ένα σκοτεινό. Σήμερα όλη η Ελλάδα είδε το σκοτεινό της πρόσωπο και όλοι εμείς οι Κρητικοί, είτε στο αίμα ή στο πνεύμα, λυπηθήκαμε πολύ.

Τα τραγικά γεγονότα στα Βορίζα Ηρακλείου φέρνουν ξανά στο φως ένα πρόβλημα που όλοι γνωρίζουμε αλλά λίγοι τολμούν να αντιμετωπίσουν: τη διαδεδομένη οπλοκατοχή στη μεγαλόνησο.

Το φαινόμενο αυτό, που συχνά βαφτίζεται «παράδοση», δεν έχει καμία σχέση με την αυθεντική κρητική λεβεντιά — εκείνη που σήμαινε αξιοπρέπεια, αυτοσυγκράτηση και ευθύνη, όχι επίδειξη δύναμης.

Η οπλοκατοχή δεν εκφράζει ανδρεία αλλά ανασφάλεια· δεν δείχνει θάρρος, αλλά θρασυδειλία. Ο πραγματικά δυνατός άνθρωπος δεν χρειάζεται όπλο για να επιβληθεί ή να προστατευθεί.

Όσοι κρατούν όπλα στο όνομα της «τιμής» προσβάλλουν την ίδια την ιστορική και ηθική παράδοση του νησιού, που υπήρξε πάντοτε σύμβολο ελευθερίας, όχι αυθαιρεσίας.

Η ανοχή απέναντι σε αυτή την κουλτούρα έχει επιτρέψει την εξάπλωσή της σε όλη τη χώρα, συνδεόμενη πλέον άμεσα με την άνθιση του οργανωμένου εγκλήματος. Η πολιτεία και η κοινωνία οφείλουν να το αντιμετωπίσουν ως κορυφαία προτεραιότητα. Η Κρήτη —και η Ελλάδα συνολικά— αξίζουν μια εποχή όπου η λεβεντιά μετριέται με νηφαλιότητα, αξιοπρέπεια και σεβασμό προς τον άνθρωπο, όχι με σφαίρες.

Ο Επίκουρος για τον έρωτα και τη φιλία

Ο έρωτας γοητεύει, μα επίσης παγιδεύει.

Το γνώριμο σχήμα —πόθος, μέθη, εκπλήρωση, και ύστερα ζήλεια ή πλήξη— αφήνει πίσω του μια λεπτή ανησυχία. Δεν είναι «κακός» καθαυτό· είναι όμως ασταθής, γιατί τρέφεται από την έλλειψη και φωτίζεται από τον φόβο της απώλειας. Κι αν κοιτάξουμε βαθύτερα, πίσω από την απώλεια παραμονεύει ο πρωταρχικός φόβος: ο φόβος του θανάτου. Γι’ αυτό ο Επίκουρος τον κατατάσσει στις μη αναγκαίες ηδονές: πρόσκαιρη απόλαυση, χωρίς συνεισφορά στη γαλήνη.

Η ευδαιμονία για τον Επίκουρο δεν μετριέται με εξάρσεις, αλλά με αταραξία. 

Η «τετραφάρμακος» δείχνει την κατεύθυνση: ἄφοβον ὁ θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος, τ’ ἀγαθὸν εὔκτητον, τὸ δεινὸν εὐεκκαρτέρητον. Όταν ο θάνατος «οὐδέν πρὸς ἡμᾶς», ατονεί κι η ρίζα της ανησυχίας που κάνει τον εραστή να προσκολλάται, να ζητά κατοχή, να αγωνιά. Τότε ο έρωτας μπορεί να υπάρξει πιο ήρεμος, ως αγαθό που δεν σφετερίζεται τον νου.

Εδώ αναδεικνύεται η φιλία: 

Ο Επίκουρος την υμνεί ως το σταθερότερο στήριγμα της ανθρώπινης ζωής: «χορεύει ολόγυρα στην οικουμένη, καλώντας μας να ξυπνήσουμε για χάρη της ευτυχίας». Η φιλία δεν υπόσχεται αθανασία ούτε ζητά εγγυήσεις· προσφέρει ασφάλεια χωρίς κατοχή, χαρά χωρίς άγχος, αμοιβαιότητα χωρίς σκιά. Είναι ο τόπος όπου ο άνθρωπος παύει να διαπραγματεύεται με το κενό και αρχίζει να νοηματοδοτεί συνειδητά τον βίο του.

Ο Επίκουρος δεν κηρύσσει αποχή, αλλά μέτρο και καθαρότητα: πρώτα οι αναγκαίες συνθήκες του σώματος και του βίου —η «γαστρός ἡδονή» ως βάση ηρεμίας— κι έπειτα οι επιλογές που συντηρούν την αταραξία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο έρωτας αξίζει όταν δεν αναζωπυρώνει τον υπαρξιακό πανικό· όταν, φωτισμένος από τη φιλία, γίνεται σχέση ελευθερίας.

Ίσως λοιπόν ο έρωτας να είναι η αρχή της φλόγας και η φιλία η διάρκειά της. Ο πρώτος μας συγκλονίζει, η δεύτερη μας γαληνεύει. Κι αν έχουμε πράγματι μία ζωή, τότε το ζητούμενο δεν είναι η παράταση της ταραχής, αλλά η καλλιέργεια εκείνης της ήρεμης χαράς που κάνει την τελευταία ημέρα —όπως έγραψε ο ίδιος ο φιλόσοφος— «ευτυχισμένη». Σ’ αυτή την υπέροχη ισορροπία, ο έρωτας βρίσκει το μέτρο του και η φιλία το αληθινό της μεγαλείο.